Korkuteli karyağdı armudu, Antalya ilinin Korkuteli ilçesine özgü, Pyrus communis türüne ait yerel bir armut çeşididir. Coğrafi işaretle tescillenmiş bu ürün, 844–1010 metre rakım aralığında yetiştirilen, kumsuz meyve eti, yoğun aroması ve kendine verimli yapısıyla bilinir. İnce kabuklu, basık yuvarlak formda ve orta irilikte meyveleriyle ayırt edilir.

^{Korkuteli Karyağdı Armudu (AA)}

Coğrafi Dağılım

Korkuteli karyağdı armudu, Antalya ilinin Korkuteli ilçesinde yetiştirilen, Pyrus communis türüne ait yerel bir Ankara armudu çeşididir. Türkiye'de 30 Temmuz 2018 tarihinde menşe adı türünde coğrafi işaretle tescillenmiştir (Tescil No: 369). Tescil sahibi Antalya Ticaret Borsası'dır.

Korkuteli karyağdı armudu, Antalya ilinin Korkuteli ilçesinde, 844 ila 1010 metre rakım aralığında kalan merkez, kuzey ve doğu mahallelerinde yetiştirilmektedir. Bu alanlar arasında Akyar, Bayat, Yazır, Küçücköy, Esenyurt, İmrahor, Kargalık, Tatköy, Kargın ve Merkez mahalleleri yer alır. Bu rakım aralığı, ürünün ayırt edici morfolojik ve tat özelliklerinin ortaya çıkmasında belirleyicidir.

Morfolojik Özellikler

Korkuteli karyağdı armudu, Ankara armudu çeşidinin bir varyantı olup çekirdek etrafındaki tipik "kumsu" yapının olmaması ve herhangi bir tozlayıcı çeşide gerek duymadan verim sağlayabilmesi ile ayırt edilir. Korkuteli karyağdı armudu ağaçları dik gelişim gösterir. Ana dallar seyrek yerleşimli iken, yan dallar sık yapıdadır. Gövde ve yaşlı dalların rengi koyu griye yakın, yeni yaşlı dallar ise daha açık gridir. Yaşlı dallar üzerinde yoğun şekilde çıtanak ve topuz, genç sürgünlerde ise kargı ve dalcıklar bulunur. Ağaçların büyüme kuvveti kullanılan anaç türüne göre değişkenlik gösterir. Yaprakları yayvan, kenarları zor fark edilir derecede basit dişlidir. Yaprak sapı uzun, sarımsı yeşil, tüysüz olup, üst kısmı hafif olukludur ve dallarla birleştiği yerde kırmızımsı bir renk tonu gözlenir.

• Ağaç yapısı: Dikine büyüyen yapıya sahip olup, yaşlı dalları siyaha yakın koyu gri renkte, yeni dallar ise açık gridir. Çıtanak ve topuz gibi meyve daldan zengin bir yapıya sahiptir.
• Yapraklar: Basit dişli, sarımsı yeşil renkli uzun saplı, tüysüz ve üst yüzeyi hafif olukludur.
• Çiçek yapısı: Beyaz renkli taç yapraklara sahip çiçekler, üçgen biçimli kahverengi tüylü çanak yapraklarla tamamlanır.
• Meyve yapısı: Orta iri, 200-250 gram ağırlığında, basık yuvarlak formda ve 6-8 cm çapındadır. Kabuğu ince, mumsuz ve parlak olmayan bir yüzeye sahiptir. Yeme olumunda sarımtırak yeşile döner. Meyve eti kumsuz, sulu, tatlı ve aromatiktir.
• Çekirdek: Beş evcikli çekirdek evi bulunur. Çekirdekler iri, sivri uçlu ve açık kahverengidir.

^{Korkuteli Karyağdı Armudu (AA)}

Fenolojik Özellikler

Uyanma dönemi, tomurcuklarda gümüş uçların görülmesi esas alınarak değerlendirildiğinde genellikle Mart ayının 20’sinden sonra başlar. Farekulağı dönemi ise Mart sonu ile Nisan başına denk gelir. Çiçeklenme Nisan ayının ilk haftasında başlar, birkaç gün içinde tam çiçeklenmeye ulaşır ve ay sonuna kadar devam eder. Hasat dönemi Eylül sonu ile Ekim başı arasında gerçekleşir. Yaprak dökümü Kasım ortasından Aralık başına kadar sürebilir.

Verimlilik, kullanılan anaç ve çevresel koşullara bağlı olarak değişkenlik gösterir. Meyve tutumu bazı yıllarda düzensiz olabilir, ancak uygun kültürel uygulamalarla bu durum kontrol altına alınabilir. Korkuteli bölgesinde yaygın olarak armut, ayva klon anaçları ve ahlat anaçları kullanılmaktadır. Ağaçlar genellikle 4–7 yaşları arasında meyve vermeye başlar, 5–10 yaş arasında ortalama 60 kg ürün alınır. 10 yaşını geçen ağaçlarda bu miktar 150 kg’a kadar çıkabilmektedir ve bu verimlilik 50 yaşına kadar devam edebilir.

Döllenme Biyolojisi

Genel literatürde armut türleri, döllenme için farklı bir çeşide ihtiyaç duyan kendine verimsiz türler olarak tanımlanır. Bu kapsamda Ankara armudunun da dış tozlayıcı gerektirdiği kabul edilir. Ancak Korkuteli’nde yetiştirilen Ankara armudu varyantı olan Karyağdı Armudu, bu genellemeye uymadan tozlayıcı çeşide ihtiyaç duymaksızın meyve verebilmektedir. Bu özelliği, türün Korkuteli koşullarındaki çevresel etmenlerle ilişkili genetik ve fizyolojik uyumuna işaret etmektedir.

^{Korkuteli Karyağdı Armudu (AA)}

Yetiştirme Yöntemi

Korkuteli karyağdı armudunun üretiminde genel armut yetiştiriciliği teknikleri uygulanmakla birlikte, türün yetiştirildiği bölgeye özgü bazı koşullar dikkate alınarak özel uygulamalar yapılmaktadır.

İklim ve Toprak Koşulları

Yetiştirme alanları yaz aylarında sıcak, güneşli, kurak, hava hareketliliği yüksek ve düşük nemli bir iklim özelliğine sahiptir. Bu alanlar, iki dağ arasında yer alan ve kuzey-güney yönlü hava dolaşımını iyi alan bir ova yapısına sahiptir. Bu mikroklimatik yapı meyve gelişimini doğrudan etkilemektedir. Ayrıca, kış döneminde gerekli soğuklanma süresi bölge koşullarında sağlanabilmektedir. Toprak yapısı bakımından ise alan, derin, geçirgen, kilsiz ve organik madde açısından zengin profillere sahiptir. Sulama ve gübreleme, verim ve kalite üzerinde belirleyici etkilere sahiptir.

Çoğaltma Yöntemi ve Anaç Seçimi

Fidan üretimi aşı yöntemiyle gerçekleştirilmekte olup, en yaygın olarak armut, ahlat ve ayva anaçları kullanılmaktadır. Armut çöğürü üzerine aşılanan bireylerde daha yüksek taç gelişimi ve geniş ağaç yapısı gözlemlenir. Ahlat anacı ile uyumlu olan bireyler kurak koşullara daha iyi adapte olmakta, orta kuvvette gelişim göstermektedir. Ayva anacı kullanıldığında, bodur gelişim sağlayan tipler tercih edilmelidir.

Bahçe Kurulumu

Bahçe kurulumu için 1–2 yaşındaki fidanlar kullanılmaktadır. Dikim zamanı, sonbaharda yaprak dökümünün ardından başlayıp, ilkbaharda gözler uyanmadan önce sona ermektedir. Dikim sistemleri olarak kare veya dikdörtgen düzen uygulanmakta; sıra aralığı ve dikim mesafesi, anaç tipi ile taç şekline göre belirlenmektedir.

Kültürel Uygulamalar

Toprak işleme işlemi, yağışlardan maksimum düzeyde yararlanmak amacıyla sonbaharda, yüzeysel olarak freze ya da diskaro kullanılarak yapılır. İlkbaharda, uyanma öncesinde toprak tekrar işlenir. Yaz boyunca ise yabancı otlara karşı sığ işleme yöntemleriyle ara müdahaleler uygulanır.

Gübreleme

Organik gübreleme (ahır gübresi) ve kimyasal gübreleme birlikte yürütülmektedir. Kompoze gübreler genellikle sonbahar toprak işleme döneminde, azotlu gübreler ise ilkbahar ve yaz aylarında uygulanır. Damlama sulama sistemine entegre gübreleme de yapılabilmektedir. Ancak gübre miktarları toprak analizlerine göre belirlenmelidir.

Sulama

Haziran ayı başından Eylül ortasına kadar sulama yapılmaktadır. Bu dönemde yaklaşık onar günlük aralıklarla su verilmekte, ancak Haziran öncesi sulamadan kaçınılmalıdır. Aksi takdirde meyve tutumu azalabilir. Haziran’ın ilk haftasından itibaren 15 günde bir yapılan sulama, Temmuz ortasından sonra haftada bire çıkarılır. Sulama genellikle damlama yöntemiyle ve 3-4 saatlik seanslarla yapılmaktadır.

Budama ve Seyreltme

Dikim aşamasında kök ve tepe budaması uygulanır; ilerleyen yıllarda şekil ve verim budamaları gerçekleştirilir. Ağaçlara doruk dallı sistem uygulanır (bir doruk dal ve 3–5 ana dal). Erken meyve vermeyi teşvik etmek amacıyla aşırı budamadan kaçınılır. Yıllık verim budamaları ise ağaç sağlığını korumak, kaliteyi artırmak ve hasat işlemlerini kolaylaştırmak için dinlenme döneminde yapılır. Ürün miktarının yüksek olduğu yıllarda meyve seyreltmesi yapılır; bu işlem, Haziran sonu ile Temmuz başında meyveler küçükken uygulanır. Her huzmede en fazla iki meyve bırakılır ya da yaklaşık 20–30 yaprağa bir meyve düşecek şekilde seyreltme sağlanır.

Hasat Uygulamaları

Hasat tarihi, yıllık iklim koşullarına bağlı olarak Eylül sonu ile Ekim başı arasında değişiklik gösterir. Meyveler, hasat olumu ile yeme olumu arasında farklı bir dönemde yer alır. Hasat zamanının belirlenmesinde çekirdek rengi esas alınır. Siyahlaşmaya başlayan çekirdek, uygun hasat zamanını işaret eder. Hasat işlemi sırasında meyveler, sapı meyveden ayrılarak toplanır. Bu yöntemin nedeni, sap bölgesinden çürüme riskinin kabuğun ince yapısından dolayı artmasıdır.

Toplanan meyveler içi sünger kaplı 10–15 kg’lık plastik kovalara yerleştirilir, ardından 20–25 kg’lık kasalara aktarılırken boylama yapılır. Meyve eti sert olduğundan kasalara üst üste yerleştirme yapılabilir.

Depolama Koşulları

Hasadın ardından meyveler doğrudan soğuk hava depolarına alınır. Depolarda sıcaklık 0 ila -1 °C arasında, bağıl nem oranı ise %80–90 seviyesinde sabit tutulur. Aynı depoda başka çeşit meyve bulundurulmaz. Uygun koşullarda meyveler sekiz aya kadar muhafaza edilebilir. Tatlanma olgunluğu, hasattan yaklaşık dört ay sonra gelişir. Ocak ortasından itibaren pazara sunulabilir hale gelir. Depolama sonrası tüketim için, oda sıcaklığında (yaklaşık 20 °C) bir süre bekletilmesi gerekir. Eğer doğal ortamda depolanacaksa (coğrafi sınırları içindeki iklim koşullarında), Aralık ayı sonunda pazarlanması uygundur. Bu süreçte yağıştan korunmalı ve havadar, ancak doğrudan açık olmayan ortamlarda saklanmalıdır. Pazarlama öncesi en önemli kalite kriteri, tatlanma olgunluğunun tamamlanmış olmasıdır.

Denetim Sistemi

Korkuteli karyağdı armudunun tescil belgesinde belirtilen niteliklere ve üretim koşullarına uygun olarak yetiştirilip yetiştirilmediği, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu çerçevesinde izlenmekte ve denetlenmektedir. Denetim faaliyetleri, Antalya Ticaret Borsası’nın koordinasyonunda yürütülmekte olup, Antalya İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü, Antalya Ziraat Odası, Korkuteli Ziraat Odası, Akdeniz Üniversitesi Korkuteli Meslek Yüksekokulu ve Korkuteli İlçe Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü temsilcilerinden oluşan altı kişilik bir denetim birimi tarafından gerçekleştirilir.

Bu denetim birimi, yılda en az iki kez planlı olarak ve gerektiğinde ya da şikâyet üzerine her zaman denetim yapma yetkisine sahiptir. Denetim kapsamında, ürünün üretiminde tanımlanmış tekniklerin uygulanıp uygulanmadığı, ürünün belirlenen ayırt edici özellikleri taşıyıp taşımadığı, depolama ve pazarlama süreçlerinin uygunluğu değerlendirilir. Değerlendirmede öncelikli olarak ürünün dış görünüşü (örneğin meyve şekli, büyüklüğü, kabuk rengi) dikkate alınır; ancak denetim diğer verilerle de desteklenir.

1. Kalite ve Uygunluk Takibi

Denetim sürecinin temel amacı, ürünün belirlenmiş kalite standartlarına uygun olup olmadığını izlemektir. Bu kapsamda, üreticilerin sayısı, bahçe büyüklükleri, parsel konumları, ağaç sayıları, sulama yöntemleri ve depolama verileri gibi üretim envanteri bilgileri toplanır.

• 1.1 Bahçe Denetimi: Yeni dikimler ya da mevcut bahçelerde yapılan fidan yenilemeleri, yaz aylarında (özellikle Temmuz–Ağustos) sulama uygulamaları ve hasat dönemine ilişkin süreçler izlenir. Denetim birimi, üreticilerden ağaç sayısı ve hasat miktarı hakkında bilgi talep edebilir.
• 1.2 Depolama Koşullarının Denetimi: Hasat edilen meyvelerin depolarda olgunlaşmasını tamamlaması nedeniyle, hasat sonrası işlemler ve soğuk hava depolarındaki muhafaza koşulları denetlenir. Depolama süreçlerine ilişkin olarak; ürünün depoya alınış tarihi, üretici bazında giriş miktarları, çıkış tarihleri ve muhafaza ortamlarının sıcaklık-nem düzeylerine ilişkin kayıtlar incelenir.
• 1.3 Piyasaya Arz Denetimi: Pazara sunulan ürünlerin coğrafi işaret logosu ve tescilli amblem ile uyumlu olarak etiketlenip etiketlenmediği kontrol edilir.

2. Düzenli ve Gerektiğinde Denetim

Yıl içinde en az iki denetim planlanır: biri yaz aylarında (Temmuz veya Ağustos), diğeri ise hasat başlangıcı olan Ekim ayında yapılır. Ayrıca, gerekli durumlarda ya da gelen şikâyetlere bağlı olarak ara denetimler de gerçekleştirilebilir. Tüm denetim sonuçları Antalya Ticaret Borsası aracılığıyla Türk Patent ve Marka Kurumuna yıllık olarak raporlanır. Denetim tarihleri, komisyon üyelerine Antalya Ticaret Borsası tarafından iletilir ve denetim organizasyonu bu doğrultuda yürütülür.

3. Yasal Takip ve Bilgilendirme

Coğrafi işaretin usule aykırı biçimde veya yanıltıcı şekilde kullanılması durumunda, denetim birimi yasal işlemleri başlatma yetkisine sahiptir. Aynı zamanda, üretici, pazarlayıcı ve ilgili kuruluşlara yönelik olarak coğrafi işaretin anlamı, kullanım koşulları ve yükümlülükleri hakkında bilgilendirme faaliyetleri yürütülür. Denetim çalışmaları sırasında kamu kurumlarından veya özel sektörden uzman desteği alınabilir ya da dış hizmet temin edilebilir. Hakların korunmasına ilişkin hukuki süreçler de yine bu birim aracılığıyla takip edilir.

^{Korkuteli Karyağdı Armudu (AA)}