Kormas Kalesi, aynı zamanda İncekaya Kalesi olarak da bilinen, Siirt ilinin Şirvan ilçesine bağlı İncekaya (Kormas) Köyü’nde yer alan tarihsel bir kale yapısıdır. Bizans Dönemi’ne tarihlenen bu kale, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin arkeolojik ve mimari mirasının bir örneğini teşkil eder. Şirvan ilçe merkezine 10 kilometre mesafede, çevreye hâkim bir tepe üzerinde konumlanan kale, hem savunma hem de gözetleme işlevine sahip bir yapı olarak dikkat çeker. Bu makalede, Kormas Kalesi’nin konumu, mimari özellikleri ve güncel durumu, yalnızca sağlanan metinler temel alınarak nesnel ve akademik bir üslupla ele alınacaktır.
Konum ve Erişim Bilgileri
Kormas Kalesi, Siirt’in Şirvan ilçesine bağlı İncekaya (Kormas) Köyü’nde bulunur ve ilçe merkezine 10 kilometre uzaklıktadır. Kale, çevreye hâkim bir tepe üzerinde yer almakta olup, bu stratejik konumu, yapının savunma amaçlı kullanımını destekleyen temel bir özelliktir. Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Siirt ili sınırları içinde bulunan kale, kültür turizmi kapsamında erişilebilir bir alan olarak tanımlanmıştır. Kaleye ulaşım, Şirvan ilçe merkezinden İncekaya Köyü’ne doğru bir rota izlenerek sağlanabilir. Adres olarak yalnızca “Siirt” belirtilmiş olsa da, kalenin tam konumu İncekaya Köyü ile ilişkilendirilmiştir.
Tarihsel ve Mimari Özellikler
Kormas Kalesi, Bizans Dönemi’ne ait bir savunma yapısı olarak inşa edilmiştir. Metinlerde, kalenin daha ziyade bir şatoyu andırdığı ifade edilse de, bu tanım mimari özelliklerinden çok genel görünümüne dair bir izlenimi yansıtır. Kale, tepenin topografyasına uyum sağlayacak şekilde kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanır ve doğal arazi yapısından faydalanarak tasarlanmıştır. Yapı, üç yönden burçlarla desteklenmiş kalın surlarla çevrili olup, dördüncü yönde ise doğal kayalığa dayanır. Bu düzenleme, kalenin hem yapısal sağlamlığını hem de savunma kapasitesini artırmak için doğal ve yapay unsurların bir arada kullanıldığını gösterir.
Kalenin surları, kırma taş, moloz taş ve düzgün kesme taş malzemelerinden inşa edilmiştir. Toplam yedi burçla desteklenen surlar, yarım daire planlı altı burç ve bir dikdörtgen kesitli burçtan oluşur; bu burçların farklı büyüklüklerde olması, kalenin tasarımında işlevsel bir çeşitliliğe işaret eder. Kalenin girişine yakın bir konumda, kayaya oyulmuş iki su sarnıcı bulunur; bu sarnıçlar, uzun süreli savunma durumlarında su ihtiyacını karşılamak amacıyla planlanmış olmalıdır. İç mekândaki birimlerin büyük bir kısmı toprak altında kalmış durumdadır ve yalnızca az sayıda bölüm kısmen ayakta kalmıştır. Ayakta kalan bu bölümler, kırma taşla inşa edilmiş ve üzerleri beşik tonozla örtülmüştür. Beşik tonoz kullanımı, Bizans mimarisinde yaygın bir teknik olup, yapının dayanıklılığını artıran bir özelliktir.
Kalenin oldukça harap bir durumda olduğu belirtilmiştir; bu durum, yapının zaman içinde doğal tahribata ve bakımsızlığa maruz kaldığını gösterir. Buna rağmen, surlar ve burçların bir kısmının hâlâ tanınabilir olması, kalenin orijinal planını ve mimari özelliklerini kısmen koruduğunu ortaya koyar. Kaynak olarak Ali Boran, Abdülhamit Tüfekçioğlu, İrfan Yıldız ve Zekai Erdal tarafından hazırlanan Pervari ve Şirvan’da Osmanlı Dönemi Eserleri adlı çalışma (Ankara, 2009, s. 66-74) işaret edilmiş; ancak, bu kaynakta kalenin Bizans Dönemi’ne ait olduğu açıkça belirtildiğinden, Osmanlı dönemiyle doğrudan bir bağlantısı vurgulanmamıştır.【1】
Güncel Durum ve Turistik Değer
Kormas Kalesi, günümüzde erişilebilir bir durumda olup, kültür turizmi kapsamında gezilecek yerler arasında yer alır. Kale oldukça harap bir görünüm sergilemekle birlikte, ayakta kalan burçları ve surlarıyla tarihsel varlığını sürdürmektedir. Kalenin iç birimlerinin büyük bölümünün toprak altında kalması ve yalnızca sınırlı bir kısmının kısmen ayakta olması, yapının fiziksel durumunun ciddi şekilde bozulduğunu gösterir. Buna rağmen kale, Bizans Dönemi’nden kalma bir savunma yapısı olarak arkeolojik ve tarihsel açıdan önemini korumaktadır.
