Külbütör, içten yanmalı motorlarda valf mekanizmasının önemli bir parçası olarak görev yapan ve kam mili ile valfler arasında mekanik bir bağlantı sağlayan bir kaldıraç sistemidir. Motorun üst kısmında, silindir kapağına(Silindir kafası) monte edilmiş şekilde bulunan külbütör, kam milinden gelen hareketi doğrudan veya itici çubuklar (pushrod) aracılığıyla alır ve bu hareketi valflerin açılıp kapanmasını sağlayacak şekilde dönüştürür. Bu sayede silindirlere hava-yakıt karışımı alınması ve yanma sonrası egzoz gazlarının dışarı atılması hassas bir zamanlama ile gerçekleştirilmiş olur.
Çeşitli supap mekanizmaları. (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
Külbütörler, genellikle çelik döküm veya alüminyum alaşımlardan imal edilir. Dövme yöntemi ile imal edilen çeşitleri görülmektedir. Külbütör mekanizması bir eksen etrafında dönebilen bir kol yapısına sahiptir. Bir ucu kam milinden ya da itici çubuktan gelen kuvveti alırken, diğer ucu supaplara basarak onların açılmasını sağlar. Bu esnada supap yayı da valfi kapatma görevini üstlenir. Bazı sistemlerde külbütör, üzerine monte edilmiş ayar vidaları ve somunlar sayesinde valf ayar açıklığının (supap boşluğu) hassas biçimde düzenlenmesine olanak tanır. Bu ayara sanayi dilinde sente ayarı da denilmektedir. Modern motorlarda ise hidrolik supap iticileriyle donatılmış külbütör sistemleri, bu açıklığı otomatik olarak ayarlayarak sürekli optimum valf zamanlaması sağlar.
Hidrolik supap iticisi. (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.
Motorun performansı, yakıt verimliliği ve emisyon değerleri açısından külbütör sisteminin tasarımı ve işleyişi büyük önem taşır. Yüksek devirli motorlarda daha hafif ve rijit yapılar tercih edilirken, dayanıklılık gerektiren uygulamalarda malzeme mukavemeti ön plana çıkar. Ayrıca, bazı gelişmiş motorlarda külbütör sistemine entegre edilen değişken valf zamanlaması mekanizmaları sayesinde motorun farklı çalışma koşullarında daha verimli ve esnek davranması sağlanır.
Sonuç olarak külbütör, motorun emme/egzoz sisteminin doğru çalışmasını sağlayan ve güç üretim sürecinde zamanlama açısından hayati bir işlevi yerine getiren mekanik bir aktarıcı olarak, içten yanmalı motor teknolojisinin temel yapı taşlarından biridir.
