Küştdepdi, Türkmenistan’da düğün, bayram ve resmî törenlerin önemli bir parçası olan, şarkı (aydım) ve ritmik hareketleri birleştiren bir halk dansıdır ve toplulukla icra edilir. 4–9 Aralık 2017’de Güney Kore’nin Jeju Adası’nda toplanan UNESCO Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunması 12. Hükûmetlerarası Komitesi’nde Türkmenistan'ın Somut Olmayan Dünya Mirası Listesi’ne alınmıştır.

^{Küştdepti Dansı (Atajan Caryyarow)}

Ad ve Etimoloji

Ad, oyunda tekrarlanan ünlem/nida “küşt” ile “depmek” (ayağı yere vurmak) fiilinin birleşiminden türemiştir. Genel anlamıyla “küşt diyerek (yere) vurma/tepme” demektir. Bu köken, oyunun temel ögeleri olan ritmik ayak vuruşu ve vokal çağrıları yansıtır. 

Ritüelistik Bağlam

Küştdepdi, Türkmen halk kültüründe şamanlık/kamlık geleneğinin izlerini taşıyan bir dans tipidir. Özellikle Nevruz gecelerinde yakılan şaman odunun (şaman ateşi) etrafında oynanması, ateşin arındırıcı ve geçişleri kutsayan işlevine yapılan göndermedir. Gelenekte ateşten atlama, küllerin sakınılarak toprağa gömülmesi, kötülüklerden korunma ve “uzun ömür/baht açıklığı” için niyaz gibi uygulamalar yer alır.

Zamanla şamanın yerini, İslami çerçevede “zikirci” diye anılan kadın icracılar almıştır. Ateş çevresinde sabaha dek süren dönme, tempo tutma ve vokal tekrarlarla cezbe/trans durumuna erişme gibi pratikler yapılmaktadır. Bu ritüelistik taban, Küştdepdi’yi yalnızca bir eğlence değil, arınma ve bereket dileklerinin dışavurumu yapan bir unsuru hâline getirir.

İcra Biçimi ve Yapı

Küştdepdi çember düzeninde ve topluca oynanır. Oyuncular elleri ve kollarıyla yukarı–aşağı/sağa–sola salınımlar yaparken zemine ritmik ayak vuruşlarıyla (depmeler) eşlik ederler. Koro hâlinde kısa ünlemler ve ayrıntılı mani/aydım dizeleri söylenir. İcra genellikle aşamalı olarak hızlanır: “Bir depim”, “iki depim”, “üç depim” gibi kademelerle coşku yükselir; bazı yörelerde “zemzem” bölümü ve “divana” diye adlandırılan (çoğunlukla ikidepime karşılık gelen) bir kesim bulunur. Sık rastlanan terennümler arasında “eyha/uhhu/küşt” gibi ritmik nidalar ve oyunu başlatan kısa maniler yer alır. Bu yükselen yapı, eski şaman ayinlerindeki transa hazırlık, yoğunlaşma ve vecd çizgisine tekabül eder. 

Müzik ve Eşlik

Dans, aydım-saz geleneğiyle iç içedir. Bahşılar (ozan/âşık) dutar eşliğinde ya da topluluk koro şeklinde söyleyebilir. Repertuvarda hem toy (düğün) ortamına uygun neşeli parçalar hem de Nevruz ateşi etrafı ritüele eşlik eden, iyi dilek ve korunma temalı dizeler bulunur. Vokal yapı sık tekrar ve yanıtlamalara dayanır; ritim, ayak vuruşlarıyla belirginleşir. 

Toplumsal İşlevi

Küştdepdi, Türkmen kimliğinin görünür simgelerinden biridir. Düğün ve şenliklerin yanı sıra ulusal kutlamalarda da sergilenir. Nevruz sahnelerinde çoğu kez büyük ateşler etrafında icra edilir. Tarihsel olarak sağaltma/koruyucu işlevlerle ilişkilense de günümüzde bu ritüelistik unsurlar estetik bir halk dansı formuna dönüşerek yaşamayı sürdürmektedir.