Laal Paşa Camii, Mersin’in Mut ilçesinde yer alan, Karamanoğlu Beyliği döneminden kalma önemli bir tarihi yapıdır. Caminin banisi (yaptıranı) Laal Paşa, asıl adı Musa olan bir köledir. Karamanoğlu Alâeddin Bey’in kölelerinden biri olan Laal Paşa, beyin sevgisini kazanmış ve onun tarafından okutulup yetiştirilmiştir. Alâeddin Bey, kölesinde gördüğü yetkinliği takdir ederek onu azat etmiş ve hür bir birey haline getirmiştir. Devlet işlerinde gösterdiği başarılar sayesinde Niğde Kalesi dizdarı olarak görevlendirilen Laal Paşa, Mut’ta bulunduğu dönemde kasabaya cami, medrese ve hamam yaptırmış; bu yapıların devamlılığı için vakıf gelirleri tahsis etmiştir. Laal Paşa’nın köle kökenli olması nedeniyle doğum tarihi, Karamanoğulları’na nasıl katıldığı, ölüm tarihi ve mezarının yeri kesin olarak bilinmemektedir. Ancak Evliya Çelebi’nin Seyahatname’sinde, Laal Paşa’nın kabrinin cami bahçesindeki kümbetlerden birinde olduğu belirtilmiştir.
Laal Paşa Camii (kulturenvanteri)
Mimari Özellikler
Laal Paşa Camii, dikdörtgen bir kaide üzerine inşa edilmiştir ve düzgün kesme taşlarla yapılmıştır. Caminin ana kubbesi sekizgen kasnak üzerine oturur; dış ölçüleri 18x21 metre, iç ölçüleri ise 11.45x18.70 metredir. Kuzey cephesinde, dört yekpare silindirik yeşil somaki sütunun taşıdığı yuvarlak kemerli, beş kubbeli bir son cemaat yeri bulunmaktadır. İç mekânda ana kubbeyi dört paye taşımakta, dört ana kemerin yanı sıra niş oluşturan dört ek kemer daha yer almaktadır. Caminin mermer minberi orijinal olup mukarnas işçiliğiyle dikkat çekerken, mihrap nişi sonradan boyanmıştır.
Caminin doğu, batı ve güney cephelerinde Karamanoğlu mimari tarzına uygun iki sıra halinde dörder pencere bulunur; üst sıradaki pencereler küçük, alt sıradakiler ise geniştir. Kuzey cephesinde ise ortada cami kapısı, yanlarda kapıdan daha büyük ve yüksek ikişer pencere yer alır. Bu kapı ve pencereler Osmanlı mimari özelliklerini yansıtır; bu durum, Osmanlı döneminde yapılan tamirlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Doğu cephesinde, köşeye yakın küçük bir kapı bulunur; bu kapıdan girildiğinde tahta bir merdivenle kadınlar mahfiline ulaşılır. Caminin başka girişi yoktur.
Aslen minaresi olmayan camiye, revak yapılırken batıdaki revak kemeri üzerine zarif bir ezan kulesi eklenmiş, ancak bu yapı 1915 yılında revakla birlikte yıkılmıştır. Minare inşasına 1923’te başlanmış ve 1936’da tamamlanmıştır; bu inşaata ait kitabe, revakın sağında yer alır.
Laal Paşa Camii (kulturenvanteri)
Tarihçe ve Onarımlar
Laal Paşa Camii’nin inşa tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte, 1798 ve 1815 tarihli belgelerde cami ve medresenin Laal Paşa tarafından yaptırıldığı açıkça ifade edilmiştir. Şubat 1798 tarihli bir yazıda, Mut ve Sinanlı kadısı Molla Süleyman, “Mut kazasında merhum ve mağfur La’l Paşa hazretlerinin bina eylediği Cami-i Şerif” ifadesini kullanmış; 1815 tarihli bir belgede ise “Mut kazasında vâki eshâb-ı hayrattan merhum cennetmekân firdevs-i esyân La’l Paşa hazretlerinin bina eyledikleri medrese” ibaresi geçmiştir.
Cami, tarih boyunca çeşitli onarımlar görmüştür. İlk tamir 1752 yılında İçel Valisi Çelik Mehmet Paşa’nın divan kâtibi Hacı Mustafa tarafından gerçekleştirilmiş, ancak bu onarıma ait kitabe günümüze ulaşmamıştır. İkinci onarım 1820’de Mehmet İbni Emrullah tarafından yapılmıştır. 1923’te revak ve minare yapımına başlanmış, minare 1936’da tamamlanmıştır. Günümüzde ise cami, 5 Mayıs 2017’de başlayan ve 5 Nisan 2019’da bitirilmesi planlanan, ancak tamamlanamayan restorasyon çalışmalarıyla gündemdedir.
Laal Paşa Camii (kulturenvanteri)
Çevresi ve Önemi
Caminin çevresinde bir hamam ve avluda topraktan örtülü bir damı olan taş yapılı bir medrese bulunmaktaydı, ancak bu yapılar günümüze ulaşmamıştır. Avluda iki kümbet yer alır; birinde üç, diğerinde dört mezar bulunmaktadır. Evliya Çelebi’ye göre Laal Paşa’nın kabri bu kümbetlerden birindedir. Cami avlusu ile Çınarlı Park’ın duvarları arasından geçen Çarşı Caddesi, Mut’un ikinci işlek caddesidir. Bölge, kale burçları, surları, iç kale, türbeler, ortaokul binası, belediye sarayı ve beş azametli çınar ağacıyla çevrilidir. Kale Pınarı’nın bol suyu, havuzdan havuza akarak küçük bir şelale ile Mut Deresi’ne dökülür. Bu alan, Mut’un en görkemli ve ruhları cezbeden yerlerinden biri olarak kabul edilir.
