Köken

Leyli kelimesi, Türkçeye Arapça laylī (ليلي) biçiminden geçmiş olup, anlamı “geceye ait, geceyle ilgili”dir. Bu sözcük, Arapça lyl kökünden türetilmiştir. Lail ya da layl (لَيل) Arapçada “gece” anlamına gelir ve bu isimden +ī nisbet ekiyle türetilen laylī, kelime anlamı olarak “geceye ait olan, geceyle ilgili olan” demektir.

Türkçede leylî biçimiyle yerleşmiş olan bu sözcük, özellikle edebiyat, tasavvuf ve klasik şiir dili içinde kullanılmış; mecazi anlamlar kazanarak sadece fiziksel zaman dilimi değil, aynı zamanda aşk, gizem, yalnızlık, karanlık iç dünya gibi temalarla ilişkilendirilmiştir.

Kullanım Alanları

• Klasik Türk Edebiyatı ve Şiir: Geceyle ilgili olayları, duyguları veya sevgiliyle ilgili mecazları ifade etmek için (leylî hayaller, leylî visal arzusu).
• Tasavvufi Metinler: Manevî tefekkür, yalnızlık, içsel arayış gibi kavramların sembolü olarak (leylî sükût, leylî vuslat).
• Müzik ve Sanat Literatürü: Geceyle ilişkili temalarda ya da makamlarda geçen eser adlarında (leylî şarkı, leylî beste).
• Mitoloji ve Aşk Hikayeleri: Leylâ ile Mecnun gibi klasik aşk anlatılarında geçen, sevgilinin geceyle özdeşleşmiş hali.
• Etimoloji ve Dilbilim: Arapça’da isimden sıfat türetme işlevi gören +ī nisbet ekinin Türkçeye yansımış örneklerinden biri olarak.