Lutesyum, lantanit serisinin son üyesi olan, atom numarası 71 olan, gümüşi beyaz renkte, sert ve yoğun bir metaldir. 1907 yılında Georges Urbain tarafından iterbiyumdan ayrıştırılarak keşfedilmiş olup adını Paris'in eski adı olan Lutetia'dan alır.

Sınıflandırma ve Temel Özellikler

Lutesyum (Lu), periyodik tablonun 6. periyodunda, lantanitler serisinin sonunda (ve bazen d-blok geçiş metallerinin bir üyesi olarak da kabul edilir) yer alan bir elementtir. Elektron dizilimi [Xe] 4f¹⁴5d¹6s² şeklindedir. Bu dizilim, dolu bir f kabuğuna sahip olduğunu ve bu nedenle lantanit serisindeki diğer elementlerden bazı farklılıklar gösterebildiğini işaret eder. Oda sıcaklığında katı halde bulunur. Yoğunluğu yaklaşık 9,84 g/cm³ olup lantanitler arasında en yoğun olanlardan biridir ve en yüksek erime noktalarından birine sahiptir.

Keşfi

Lutesyum, 1907 yılında Fransız kimyager Georges Urbain tarafından, daha önce Carl Gustaf Mosander tarafından keşfedilen ve "iterbit" olarak adlandırılan mineraldeki iterbiyum elementinden ayrıştırılmıştır. Urbain, o dönemde iterbiyum olarak bilinen örneğin aslında iki farklı element içerdiğini göstermiştir: biri iterbiyum (veya neoiterbiyum) diğeri ise lutesyumdur.

Avusturyalı kimyager Carl Auer von Welsbach ve Amerikalı kimyager Charles James de Urbain'den bağımsız olarak hemen hemen aynı zamanlarda lutesyumu ayrıştırmış olsalar da, Urbain araştırmasını ilk yayınlayan kişi olduğu için elementin kaşifi olarak kabul edilir.

^{Lutesyum (Yapay Zeka İle Oluşturulmuştur.)}

Etimoloji

Georges Urbain, keşfettiği yeni elemente, doğduğu şehir olan Paris'in Roma dönemindeki adı olan "Lutetia Parisiorum"a (veya kısaca Lutetia) ithafen "lutesyum" adını vermiştir.

Doğada Bulunuşu

Lutesyum, diğer lantanitlerle birlikte özellikle monazit ve ksenotim gibi minerallerde düşük konsantrasyonlarda bulunur. Yerkabuğundaki bolluğu nispeten azdır ve lantanitler arasında en nadir bulunanlardan biridir. Genellikle diğer nadir toprak elementlerinden ayrıştırılması karmaşık ve maliyetli bir süreçtir.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Lutesyum, gümüşi beyaz renkte, sert ve yoğun bir metaldir. Erime noktası 1663 °C, kaynama noktası ise 3402 °C'dir. Atom yarıçapı yaklaşık 224 pm, elektronegatiflik değeri ise 1,0 olarak belirtilmiştir. Elektron ilgisi 32,81 kj/mol'dür. Havada nispeten kararlıdır ancak nemli havada yavaşça oksitlenebilir. Asitlerde çözünür. Bileşiklerinde genellikle +3 oksidasyon durumunu alır. Lantanit kasılması nedeniyle iyonik yarıçapı lantanitler arasında en küçük olanıdır.

İzotopları

Lutesyumun doğada iki izotopu bulunur: kararlı olan lutesyum-175 (¹⁷⁵Lu) ve çok uzun yarı ömürlü radyoaktif olan lutesyum-176 (¹⁷⁶Lu).

• ¹⁷⁵Lu: Lutesyumun en bol bulunan (%97,41) kararlı izotopudur. Kaynakta önemli izotop olarak belirtilmiştir.
• ¹⁷⁶Lu: Doğal lutesyumun yaklaşık %2,59'unu oluşturur. Yarı ömrü yaklaşık 37,8 milyar yıldır ve beta bozunmasıyla hafniyum-176'ya dönüşür. Bu özelliği, jeolojide kayaçların ve meteoritlerin yaş tayininde (lütesyum-hafniyum tarihlendirmesi) kullanılmasını sağlar.

Kullanım Alanları

Lutesyumun yüksek maliyeti ve nadir bulunurluğu nedeniyle ticari uygulamaları sınırlıdır.

• Katalizörler: Petrol rafinerilerinde hidrokarbonların parçalanması (kraking) gibi kimyasal reaksiyonlarda katalizör olarak kullanılabilir.
• Radyoaktif İzotoplar: Lutesyumun bazı yapay radyoaktif izotopları, örneğin lutesyum-177 (¹⁷⁷Lu), kanser tedavisinde (özellikle hedeflenmiş radyonüklit tedavisi) potansiyel uygulamalar için araştırılmaktadır.
• Özel Alaşımlar ve Seramikler: Bazı özel alaşımların ve seramiklerin özelliklerini geliştirmek için küçük miktarlarda kullanılabilir.
• Bilimsel Araştırmalar: Lutesyum ve bileşikleri, manyetik, optik ve lüminesan özellikleri nedeniyle çeşitli bilimsel araştırmalarda kullanılır. Genel olarak, bilimsel araştırmalar dışında kullanım alanı çok azdır.

Biyolojik Rolü ve Önlemler

Lutesyumun bilinen bir biyolojik rolü yoktur. Düşük düzeyde zehirli olduğu belirtilmiştir. Diğer nadir toprak elementleri gibi, lutesyum tuzlarının da çözünür formları yutulduğunda veya enjekte edildiğinde toksik etkiler gösterebilir. Toz halindeki metal, yangın ve patlama riski taşıyabilir.