Malatya erik ekşisi, Malatya ili sınırları içinde yetiştirilen Tozlu (İncaz Eriği), Üzüm Eriği, Hüvenk Eriği, Al Erik, Dutdüştü, Bardak, Gelinboğan, Hacıahmet, Hızan, Güzlük can eriği ve Mardik gibi farklı erik çeşitlerinden, katkı maddesi kullanılmadan üretilen geleneksel bir çeşnidir. Erikler, hasat dönemi olan 15 Temmuz ile 15 Eylül arasında toplanır, kaynatılıp süzüldükten sonra güneşte kurutularak yoğunlaştırılır ve tuz ilavesiyle kavanozlanır. 

Coğrafi İşaret Tescili

Malatya erik ekşisi, 10 Haziran 2022 tarihinde mahreç işareti olarak tescillenmiş ve Yeşilyurt Belediyesi tarafından coğrafi işaret başvurusu yapılmıştır. Ürün, tescile konu mahreç işareti ve “Malatya Erik Ekşisi” ibaresiyle birlikte, kendisi üzerinde veya ambalajında yer almak zorundadır. Ürünün ambalajı üzerinde kullanılamadığı durumlarda ise, ibare ve mahreç işareti amblemi işletme içinde kolayca görülebilecek şekilde bulundurulmalıdır.

Hammaddeler ve Kullanılan Erik Çeşitleri

Malatya erik ekşisinin üretiminde, Malatya ilinin coğrafi sınırları içinde yetiştirilen çeşitli erik türleri kullanılmaktadır. Bunlar:

• Tozlu (İncaz Eriği)
• Üzüm Eriği
• Hüvenk Eriği
• Al Erik
• Dutdüştü
• Bardak
• Gelinboğan
• Hacıahmet
• Hızan
• Güzlük Can Eriği
• Mardik

Bu erik çeşitlerinin meyve ağırlıkları 12,63 ila 29,17 gram, meyve boyları 28,6 ila 43,7 mm, meyve enleri 25,5 ila 35,0 mm, meyve yükseklikleri ise 25,3 ila 37,2 mm arasında değişir. Ayrıca, kullanılan eriklerde suda çözünebilir kuru madde miktarı % 9,48 ila % 20,66 aralığındadır.

Erik ağaçlarında tam çiçeklenme dönemi, nisan ayının son 15 günü içinde gerçekleşir. Hasat dönemi ise 15 Temmuz ile 15 Eylül tarihleri arasında yapılır. Hasat edilen erikler, toplandıkları dönemde doğrudan Malatya erik ekşisi üretiminde kullanılmaktadır.

Üretim Metodu

Malatya erik ekşisinin üretiminde herhangi bir katkı maddesi kullanılmaz. Üretim süreci aşağıdaki şekilde gerçekleşir:

Bileşenler ve Miktarları

• 30 kg erik
• 20 litre su
• 380 gram tuz

Üretim Aşamaları

1. Hasadı yapılan erikler yıkanır ve bir kazana konur.
2. Üzerine su eklenir.
3. Karışım yüksek ateşte 30 dakika kaynatılır ve ardından 30 dakika dinlendirilir.
4. Karışım, “süzmelik” adı verilen düzeneğe alınarak süzülür. Bu aşamada erik suyu posasından ayrılır.
5. Elde edilen erik suyu, düz zemine yerleştirilmiş ince krom tepsiler içine dökülerek güneş ışığında kurutulmaya bırakılır.
6. Kurutma sırasında, sabah ve akşam serinliğinde erik suyu karıştırılır.
7. Yaklaşık 36°C sıcaklıkta 2-3 gün bekletilen erik suları toplanır.
8. Toplanan erik suyuna tuz ilave edilerek karıştırılır.
9. Ürün, gıda ile temasa uygun cam kavanozlara doldurulup ambalajlanır.

Ürün, güneş görmeyen serin bir ortamda muhafaza edilirse raf ömrü 12 aydır. Üretim sürecinde 30 kg erikten yaklaşık 5 kg erik ekşisi elde edilmektedir.

Coğrafi Sınır ve Ün Bağı

Malatya erik ekşisi, tarihsel olarak Malatya mutfağıyla özdeşleşmiş bir üründür. Malatya ilinin mutfak kültüründe, yemeklere lezzet vermesi amacıyla yoğun biçimde kullanılır. Bu yönüyle ürünün coğrafi sınırı ile ün bağı bulunmaktadır. Bu ün bağı, ürünün tüm üretim aşamalarının Malatya ili sınırları içinde gerçekleştirilmesini zorunlu kılmaktadır.

Denetim Süreci

Malatya erik ekşisinin üretim ve tescile uygunluğu, yılda en az bir kez ve ayrıca ihtiyaç duyuldukça ya da şikâyet üzerine denetlenmektedir. Denetim, Yeşilyurt Belediyesi koordinasyonunda, aşağıdaki kurumların oluşturduğu üç kişilik denetim mercii tarafından yürütülür:

• Yeşilyurt Belediyesi
• Malatya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü
• Malatya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

Denetim kapsamında, kullanılan erik çeşitlerinin uygunluğu, üretim metoduna sadakat ve ürün etiketlemesinde “Malatya Erik Ekşisi” ibaresi ile mahreç işareti ambleminin usulüne uygun kullanılıp kullanılmadığı incelenir. Denetim mercii, gerekmesi hâlinde kamu kurumlarından, özel kuruluşlardan ya da uzman kişilerden destek alabilir veya hizmet satın alabilir. Ayrıca, tescil ettiren kurum ürünün korunmasına yönelik hukuki süreçleri yürütme sorumluluğunu taşır. Malatya erik ekşisi, içerdiği erik çeşitleri, üretim yöntemi ve coğrafi sınıra bağlı geleneksel yapısı ile bölgesel mutfak kültüründe yerini korumaktadır.