Mantıku’t-Tayr, 12. yüzyıl İran mutasavvıf şairi Ferİdüddİn Attâr tarafından kaleme alınmış, tasavvufİ öğretileri sembolik bir kuşlar yolculuğu anlatısıyla sunan alegorik bir mesnevidir. Farsça yazılmış eser, Mevlana Celaleddin-i Rumi başta olmak üzere pek çok mutasavvıf ve edebiyatçı üzerinde etkili olmuştur. Türkçeye çevrilmiş baskılarından biri Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları tarafından Hasan Âli Yücel Klasikleri dizisinde yayımlanmıştır.

Kitabın Konusu

Eser, dünyanın çeşitli yerlerinden gelen kuşların, gerçek hükümdar olan Simurg’u aramak üzere gerçekleştirdikleri manevi yolculuğu konu alır. Kuşlar, akıl, nefs, kalp gibi insana ait yönleri temsil ederken, Simurg ise mutlak hakikatin sembolüdür. Kuşların karşılaştıkları zorluklar, insanın manevi arayış ve terbiyesi sürecini temsil eder.

Kitabın İçeriği

Kuşlar Meclisi ve Hüdhüd’ün Rehberliği

Kuşlar, kendilerine bir lider seçmek isterler. Bilgeliğiyle öne çıkan Hüdhüd, onları Simurg’u aramaya çağırır. Hüdhüd, bu arayışta mürşid konumundadır.

Yedi Vadi

Kuşların Simurg’a ulaşmak için geçmesi gereken vadiler şunlardır: İstek Vadisi, Aşk Vadisi, Marifet Vadisi, İstiğna Vadisi, Tevhid Vadisi, Hayret Vadisi ve Fena Vadisi. Her vadi, tasavvufi terbiyede geçilmesi gereken bir makamı temsil eder.

Simurg’un Sırrı

Yolculuğun sonunda sadece otuz kuş Simurg’a ulaşır. Ancak vardıklarında, aslında aradıkları Simurg’un, kendileri olduğunu görürler. “Simurg” kelimesi Farsçada “otuz kuş” anlamına da gelir. Bu anlatım, tasavvufi anlamda “kendini aşarak hakikate ulaşma” fikrini sembolize eder.

Kitabın Üslubu

Eser, klasik mesnevi nazım biçiminde yazılmıştır. Alegorik anlatımla zenginleştirilmiş yapı, didaktik özelliktedir. Döneminin tasavvuf dili kullanılmış, her hikâye altında manevi dersler ve ahlaki mesajlar yer almıştır.

Yazarın Yaklaşımı

Feridüddin Attar, insanın içsel yolculuğunu ve hakikati bulma arayışını semboller aracılığıyla sunar. Eserde tasavvufun temel kavramları olan aşk, nefis terbiyesi, mürşid-mürid ilişkisi, tevekkül ve hakikat gibi başlıklar dolaylı biçimde işlenmiştir. Attar, bu eseriyle sufi düşünceyi edebî biçimle sistemleştirmiştir.