Milli Gelir Hesaplama Makinesi (MONIAC), 1949 yılında Yeni Zelandalı mühendis ve iktisatçı A. W. Phillips tarafından tasarlanmış olan ve makroekonomik değişkenler arasındaki ilişkileri mekanik bir düzenek aracılığıyla modellemeyi amaçlayan özgün bir analog simülasyon cihazıdır. İngiltere’de London School of Economics’te geliştirilen bu cihaz, dönemin ekonomik paradigması olan Keynesyen yaklaşımla birlikte klasik iktisat okulunun temel varsayımlarını da içinde barındıran bir yapıya sahiptir. MONIAC; ekonomik simülasyon makinesi, Phillips makinesi ya da hidrolik analog bilgisayar gibi çeşitli adlarla da anılmaktadır.
Cihazın temel çalışma prensibi, suyun dolaşımı yoluyla ekonomik aktörler arasındaki gelir ve harcama akışını temsil etmeye dayanır. Hanehalkı, firmalar, kamu kesimi, dış ticaret gibi temel ekonomik birimlerin davranışları, sistemdeki tanklar, borular ve vanalar aracılığıyla görselleştirilir. Söz konusu su akışı, ekonomideki parasal döngünün bir benzetimi olarak kullanılır. Bu yönüyle MONIAC, soyut ekonomik kavramları somut bir düzeneğe aktararak, ekonomik ilişkilerin dinamiklerini gözlemlemeyi ve politika değişikliklerinin etkilerini simüle etmeyi mümkün kılan ilk örneklerden biri olmuştur.
MONIAC'ın Çalışma Prensibi
Makro ekonominin hidro-mekanik modeli olarak tanımlanan MONIAC, suyun sert plastik tanklar ve tüpler olarak pompalandığı sistem olarak kurgulanmıştır. Makine çalıştırıldığında, renkli su şeffaf borulardan geçerken tanklara ulaşmaktadır. Bu su dolaşımı ekonomideki paranın dolaşımını gösterir. Su tanklara ulaştığında hane halkı, firmalar, ithalat ve ihracat kesimlerin ekonomik davranışları ve bu davranışların etkilediği ekonomik değişkenler gözlemlenebilmektedir.
Milli gelir hesaplama makinesinde özel, kamu ve yabancı sektör olmak üzere üç kesim bulunmaktadır. Aşağıda bulunan gelir tankından pompalanan su gelir olarak makineye akar, hanelere ulaşmadan hükümete dolar ve suyun bir kısmı vergilendirilir. Vergilendirilen bu kısım hükümet tankına gider. Hükümet ne kadar harcama yapmak istediğine karar verir. Eğer hükümet gelirinin tamamını harcamak istemezse hükümet harcamaları tankına gelir. Vergilerden sonra kalan gelir hanelere ulaşır ve haneler gelirin ne kadarını tasarruf edip ne kadarını tüketmek istedikleri arasında seçim yaparlar.
MONIAC Makinesi (İstanbul Üniversitesi)
Bir hanenin ne kadar tasarruf yapmak isteyeceği ekonomideki faiz oranına bağlıdır. Ekonomideki faiz oranları ise yatırım tankındaki su seviyesi belirlemektedir. Ayrıca bu tanktaki su miktarı şirketlerin ne kadar yatırım yapmak isteyeceğini belirleyecektir. Daha sonrasında tüketim, yatırım ve hükümet harcamaları tanklarında bulunan su miktarları bir araya gelerek toplam iç harcama tankını oluşturur. Bunun bir kısmı ithalata harcanır. Diğer bağlantılı olduğu koldan ise ihracattan para gelir ve döngü tamamlanır. Döngü sonunda elde edilen bilgiler cihazın her iki tarafında birer tane bulunan kağıt parçasına gayrisafi milli hasıla(GSMH), ticaret dengesi ve faiz oranındaki değişiklikler kaydedilir.
MONIAC Makinesinin Öğrenime Etkisi
Phillips'in cihazında şeffaf pleksi ve renkli suyun kullanılmasıyla soyut olan iktisadi ilişkileri somutlaştırarak tam olarak anlaşılmayan ilişkilerin görülebilmesini kolaylaştırmıştır. Bu sayede çok değişkenli bir ortamda değişim sürecinin görselliği sağlanmıştır. Ayrıca deney aracı olma vasfı sayesinde özellikle iktisat öğreniminde öğrencilerin dinamik süreçlerle ilgili bilgiye sahip olmasını da sağlamıştır. Sıkça karıştırılan akım ve stok değişkenlerinin aralarında nasıl bir ilişkiye sahip olduğu cihazın izlenmeleriyle elde edilebilmektedir.
MONIAC Makinesi (Reserve Bank Of New Zealand)
Diğer bir yandan bazı politikacılar makineyi kullanarak iktisat politikası pratiklerini öğrenmişlerdir. Başta iktisat öğretimine katkısından dolayı dünya çapında 14 adet üretilmiş olup 6 tanesi çalışır durumdadır. Bu yerler arasında İngiliz Bilim Müzesi, Leeds Üniversitesi, Cambridge Üniversitesi, İstanbul Üniversitesi, Melbourne Üniversitesi ve Yeni Zelanda Merkez Bankası eğitim kütüphanesi bulunmaktadır.
