Mor Kiryakus Manastırı, Türkiye'nin Batman iline bağlı Beşiri ilçesinin Ayrancı köyünde yer alan, Süryani Hristiyanlar tarafından kutsal kabul edilen tarihi bir yapıdır. Tur 'Abdin bölgesinin (Midyat ve çevresi) en uç noktasında bulunan manastır, 4. yüzyılda Halep’ten gelen keşişler tarafından Kuzey Mezopotamya Ovası'na hâkim Kıra Dağı'nın doğu yamacına kurulmuştur. Bölgenin ilk manastırlarından biri olarak, hem dini hem de mimari açıdan önemli bir konuma sahiptir.
Mor Kiryakus Manastırı (T.C. Batman Valiliği)
Tarihçe
Mor Kiryakus Manastırı'nın yapım tarihi kesin olarak belirtilmemekle birlikte, çan kulesinin bulunmaması ve mimari özellikleri göz önüne alındığında 5. yüzyıla tarihlendirilmektedir. 4. yüzyılda Halep’ten Tur 'Abdin bölgesine gelen keşişlerin Hristiyanlığı yaymak amacıyla inşa ettikleri manastırlar arasında yer alır. Osmanlı döneminde manastır birkaç kez onarım görmüş, 17. yüzyıl sonlarında Hasankeyf’ten getirilen taş ustaları tarafından üst kat ilave edilmiştir. 1940’lı yılların başına kadar faal olan manastır, sonrasında terk edilmiştir.
Mimari Özellikler
Manastır yaklaşık 2,5 dönüm (2.500 m²) alana yayılmış olup, dıştan dikdörtgen planlı, içten ise iki geniş kare planlı kapalı avlu etrafında kemerli payendelerle çevrili odalardan oluşan üç katlı bir yapıdır. Yeraltına uzanan dehlizlerle bağlantılı bir katı bulunmaktadır. Manastır patriğinin yatak odası olarak kullanılan bölümde, sekizgen dilimli taş kubbe ve yıldızlı haç motifleri dikkat çekici sanat değeri taşımaktadır. Yapıda çok sayıda farklı ölçülerde oda bulunması, manastırın ibadethane, medrese ve inziva alanlarını içeren bir külliye olduğunu göstermektedir.
Mor Kiryakus Manastırı (T.C. Batman Valiliği)
Kültürel ve Dini Önemi
Mor Kiryakus Manastırı, Tur Abdin bölgesinde Süryani Hristiyanları için kutsal bir merkez olarak kabul edilmiştir. Bölgedeki yaklaşık 80 kilise ve manastır arasında önemli bir yer tutar. Manastırda eğitim gören papazlar, çevredeki diğer kiliselere eğitmen olarak atanmıştır. Yapının kitabeleri İncil’den alınmış dini ilahi metinler içerir ve tarihsel bilgi verme amaçlı değildir.
Restorasyon ve Koruma
Manastır, uzun yıllar metruk halde kalmış ve Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tescil edilerek koruma altına alınmıştır. 2017 yılından itibaren üç etap halinde restorasyon çalışmaları yürütülmüştür. İlk etapta giriş kapısı, güney cephesi, mezar odası ve ikinci kattaki odalar yenilenmiştir. İkinci etapta çevre duvarı, kilise ve orta avlu restore edilmiştir. Son etapta ise turizm karşılama alanı, çevre düzenlemesi ve peyzaj çalışmaları tamamlanmıştır.
