Şanzıman, bir aracın motorundan gelen gücü tekerleklere ileterek aracın hareketini sağlayan önemli bir mekanik bileşendir. Fakat görevi aracın ilerleyişini sağlamakla kalmamakta aynı anda sürücüye hız ve tork kontrolü sağlama fırsatını sunma gibi önemli iki eylemdir. Şanzımanlar yıllar içerisinde gelişmelerle beraber evrime uğrayarak aracın çok yönlülüğünü artırırlar. Bugün dahi bir aracın sürüşünü ve performansını direkt olarak etki edebilir nitelikte, sürüş deneyimini daha esnek hale getirir vaziyette rol almaktadırlar.
Kaynak:https://otomobilteknoloji.blogspot.com/2023/12
Motorlu taşıt araçlarında hızla yol alma ve hızı taşıyabilme özellikleri aranmaktadır. Yükü taşıyabilme ve yük altında istenilen hıza ulaşabilme, motorun momentine, daha doğrusu çekiş kuvvetine bağlıdır. Araç motoru tarafından üretilen gücün aracı yürütebilmesi, araca hareket verebilmesi için döndürücü kuvvetin arttırılarak tekerlere kadar iletilmesi gerekir.
Şanzımanların görevleri
Hız Değiştirme
Şanzımanlar, farklı hızlarda seyredebilmeye yönelik olarak yapılması gereken işlem vites değiştirmedir. Bu işlemde şanzıman tipine göre kullanım ve performans ayrı ayrı değişir. Bu, aracın hızını artırır veya azaltır.
Tork Kontrolü
Tork, tekerleklerin yere temas etme kuvvetidir. Şanzımanlar, torku kontrol ederek aracın ivmesini ve çekişini ayarlar. Bu özellik, özellikle dik yokuşlarda veya kaygan zeminlerde aracın daha iyi performans göstermesini sağlar. Aynı özelliklerdeki otomatik araçlar ile manuel araçlar arasında tork kontrolü ile en iyi sonuç alınabilecek olan bazı spor ve güçlü araçları göz ardı edersek manuel araçlardır.
Geri Vites
Şanzımanlar, aracı geriye doğru hareket ettirmek için bir geri vites sağlar. Bu görev nerede ise tüm şanzımanlarda bulunur ve araçların yapıları gereği tek kademe olduğu için sundukları devir aralıkları da çok farklı değildir.
Yakıt Ekonomisi
Şanzımanlar, aracın yakıt ekonomisini iyileştirebilir. Otomatik veya manuel şanzıman kullanımına bağlı olarak, araç daha verimli bir şekilde enerji tüketebilir. Eğer manuel kullanımda zorluk yaşayan bir sürücü var ise otomatik şanzımanı olan bir araca geçerek yakıt ekonomisinden fayda sağlayabilir.
Sürücü Deneyimi: Şanzımanlar, sürücüye daha fazla kontrol ve sürüş keyfi sunar. Özellikle manuel şanzımanlar, sürücüye daha fazla etkileşim ve kontrolde olma hissiyatını sağlarken otomatik şanzımanlar da daha konforlu bir sürüş imkanı sunar.
Şanzıman Türleri ve Özellikleri Nelerdir?
Manuel şanzımanlar, sürücünün vites değiştirme kontrolünü tamamen elinde tutmasını sağlamaktadır.
Yakıt verimliliği açısından kullanım biçimini bağlı olmak şartı ile avantaj sağlayabilir.
Sürücülere araçlarının üzerinde daha fazla kontrollerinin olduğunu hissettirir.
Kaynak:ttps://www.oyder-tr.org/
Trafikte vites değiştirmek için günümüzde ağır kalabilmektedir, dur kalk esnasında fazlaca eyleme ihtiyaç duyar, bu eylemler de zaman alabilir ve diğer sürücüler için bu zaman aralığı rahatsızlık yaratabilir.
Performans ve hızlanmada manuel şanzımanlar iyi sürücülerin elinde daha verimlidir.
Manuel şanzıman çeşitleri
Kayıcı Dişli Tip
Dişliler ana mil (Kamalı mil) üstüne sürülmesiyle çeşitli aktarma konumu elde edilir. Bu sistem araçlarda sadece geri hareket vitesinde kullanılır
Kayıcı Maşon Tip
Bütün dişliler kavramış durumdadır. Vites kutusu bir kavrayıcı maşon sürülmesiyle vites değişimi sağlar. Vites değiştirme; bir üst vitese takılmasında ara debriyaj yaparak, bir alt vitese ara gaz vermek suretiyle gerçekleşir.
Senkromeçli Tip
Senkromeçli vites kutularında kamalı mil ile vites dişlileri arasındaki dönüşüm eşit olmasını senkromenç sistemi sağlar. Bu sayede vitese takılmasında ara debriyaja ve ara gaz verilmesine gerek kalmaz. Vitese takma kolaylığı ve vites kutusunun korunması sağlanır.
Kaynak:ttps://www.oyder-tr.org/
Kilitli Senkromençli Tip
Kilitli senkromeçle tertibatlı vites kutusu, senkromenç sisteminin yanında, kayıcı maşonun ve dişlinin devir sayılarının eşit olmadan önce vitese takılmasına engel olan kilitleme parçasına sahiptir. Kilitleme ilk önce devir eşit olduğu sırada sona erer ve vitese takılır. Tam senkronize vites kutusunda geri hareket vitesi dışında bütün vitesleri bir kilitli senkromeç sistemi ile donatılmıştır.
Otomatik Şanzıman (Tork Konvertörlü Şanzıman)
Otomatik şanzımanlar, vites değiştirme işlemlerini otomatik biçimde gerçekleştirirken sürücüleri vitesle uğraşma zahmetinden kurtarmaktadır.
Otomatik şanzıman açık bir şekilde daha pratik hızlanabildiği için kolay kullanım sunar ve trafikte dur kalk sırasında az hareket gerektirmesi ile rahatlık sağlar.
Yakıt verimliliği bazı durumlarda biraz daha düşük olabilir fakat bu yine kullanımla alakalıdır, her manuel viteste daha iyi yakıt verimliliği sağlamak mümkün değildir.
Vites geçişleri manuel'e göre çok daha pürüzsüz ve hızlıdır.
Bazı otomatik şanzımanlarda paddle shift gibi manuel özelliklerle beraber sürücülere daha fazla kontrol sağlayabilmektedir.
Otomatik vites kutusu, debriyaj olmaksızın motorun gücünü tekerleklere aktaran mekanizmadır. Debriyaj yerine kullanılan tork konvertörü sayesinde vites oranları otomatik olarak değişir. Genellikle üç önemli üniteden meydana gelir
https://otomobilteknoloji.blogspot.com/
Tork konvertörü
Tork konvertör otomatik bir debriyaj gibidir. Ek olarak motor torkunu da artırır. Ana mekanizması bir impeler, bir türbin ve bir statordan meydana gelir. Tork konvertör otomatik şanzıman yağı(ATF) ile doldurulmuştur ve motor torkunun artırılarak aktarılması bu yağın akışı tarafından sağlanır. Motordan hareket alan pompa, kanatları arasındaki bulunan yağı merkezkaç kuvvetleri etkisiyle dışarıya doğru fırlatır. Yağ, yüksek hızla türbin çarkının içine akar. Türbin çarkının içinde yağın akış enerjisinin yönünün değiştirilmesiyle kavisli kanat kanallarının içinde mekanik bir hareket enerjisine dönüştürülür. Akan yağ, pompa çarkının dönüş yönünde düşük devir sayısında yaklaşık olarak karşı gelen bir yönde, türbin çarkını terk eder. Stator kanatlarına çarpar ve dağıtıcı çarkı, pompa ve türbin çarkı gibi ters dönme yönünde döndürmeye çalışır. Fakat stator tek yönlü hareket ettiğinden yağ akışının yönünü değiştirerek çevreye yöneltir ve onun uygun bir açı altında pompa çarkına gönderir.
Planet dişli grubu
Planet dişli grubu, tork konvertördeki türbinden tahrik gücünü alır ve yardımcı şanzıman gibi çalışır. Aşağıda görüldüğü gibi planet dişli grubu; Çevre dişli, Pinyon dişli ve Planet taşıyıcısından meydana gelir. Bu giriş, çıkış ve sabit dişliler motor torkunu iletmek ve yönünü değiştirmek amacıyla dizayn edilmiştirler. Frenlerin otomatik şanzımanda planet dişlilerin her bir parçasını kilitleyerek dişli oranlarını kontrol etme görevi vardır
Hidrolik kontrol sistemi
Aracın (hız, gaz kelebeği açıklığı, motor yükü, vb.) çalışma koşullarına göre planet dişlilerinin giriş, çıkış ve sabit dişlilerinin seçimini yapmak üzere dizayn edilmiştir.
Yarı Otomatik Şanzıman:
Yarı otomatik şanzımanlar, içerisinde her iki şanzımana dair de özellikleri taşır. Kullanıcıya manuel kullanım şansı da otomatik kullanım şansı da sunmaktadırlar.
Bu tür şanzımanlar, özellikle spor araçlarda bulunur. Gündelik olarak otomatik viteste kullanılan araçlar performans sunumunda manuel moda geçirilerek daha güçlü performans verebilirler. Bu sebeple de bu araçlarda kullanılırlar.
Yakıt verimliliği, sürücünün tercihlerine ve sürüş tarzına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Her şanzıman türünün avantajları ve dezavantajları vardır ve doğru seçim, sürücünün ihtiyaçlarına, tercihlerine ve kullanım koşullarına bağlı olarak değişebilir. Araç sahipleri, şanzıman türlerini dikkatlice değerlendirerek kendileri için en uygun olanı seçebilirler.
Tek kavramalı Yarı Otomatik Şanzıman
Tek kavramalı vites kutuları günümüzde yaygın olmasa da birçok marka her türden otomobilinde bu şanzıman çeşidini kullandı. Bu otomatik şanzıman çeşidi de manuel bir şanzımanın otomatik olarak bizim yerimize vites değiştirmesidir. BMW, FIAT, PEUGEOT, HONDA, CITROEN araç modellerinde bu şanzıman tipi kullanılmaktadır. Fiat dualogic, Opel Easytronic, Toyota Multimode-MMT-M/M, Peugeot – Citroen ETG5 – ETG6 Şanzıman buna örnektir.
Kaynak:https://www.otoexperim.com/
Çift Kavramalı Yarı Otomatik Şanzıman
Çift kavramalı yarı otomatik şanzıman sistemleri, günümüzde birçok otomobilde tercih edilen bir özelliktir. Renault EDC (Efficient Dual Clutch), Volkswagen DSG (Direct-Shift Gearbox) ve Ford Powershift, otomobil üreticileri tarafından kullanılan popüler otomatik şanzıman sistemleridir. Tam otomatiklerde bulunan tork konvertörü yerine bu şanzımanlar ikili kavrama sisteminden oluşur. Birinci kavrama 1, 3 ve 5 ileri için, ikincisinde ise 2, 4 ve 6 ileri için çalışmaktadır. Dişlilerden birisi istenen kavramada beklerden bir diğeri ise üst kavramada hazır bulunmaktadır.
Kademesiz Otomatik Şanzıman(CVT)
Kademesiz otomatik şanzıman (CVT/ Continuously Variable Transmission), sürekli değişken aktarma anlamına gelmektedir. Çalışma ilkesi, en kısa ve en uzun oran arasındaki orantılama davranışı “değiştirici” adı verilen bir ünite yardımıyla kademesiz olarak ayarlanmaktadır. Böylece, her zaman uygun bir dişli oranı kullanıma hazır bulunmaktadır. Motor, ister performans ister tüketim odaklı olsun, her zaman en optimal işletim aralığında çalışabilmektedir. Değiştirici, iki adet konik disk çiftinden oluşmaktadır. Konik disklerde bulunan kayış yarığında hareket eden bir de özel zincir bulunmaktadır. Bu zincir, güç aktarım unsuru olarak görev yapmaktadır.
Kaynak:https://www.araba.com/blog
