Muş çorti aşı, Muş iline özgü, mahreç işaretiyle tescillenmiş geleneksel bir yemektir. Yemeğin temel bileşenleri, ince doğranarak turşu hâline getirilen lahana olan “çorti,” kemikli kuzu eti, yarma buğday, tereyağı ve domates salçasıdır. Çorti turşusu, reyhan, pul biber, limon ve tuz eklenerek hazırlanır ve Muş mutfağında hem yemeklerin yanında tüketilir hem de bu yemek gibi ana yemeklere katılır. Muş çorti aşı, kuzu etinin tereyağında kavrulması, salça ile sotelenmesi ve ardından çorti turşusu ile yarma buğdayın eklenip suyla birlikte pişirilmesiyle hazırlanır.
Kültürel Bağlam ve Hammaddeler
Muş mutfağı, bölgenin iklimsel ve coğrafi koşulları nedeniyle özellikle et temelli yemeklerle karakterize edilir. Muş’ta kış mevsiminin uzun sürmesi, yöre halkını sonbahar gelmeden çeşitli gıda ürünlerini kışa hazırlamaya yöneltir. Bu hazırlıklar kapsamında sebzelerin kış için saklanması yaygın bir uygulamadır. Yörede lahana, yerel adıyla “kelem”, beslenme kültüründe önemli bir yer tutar ve çeşitli biçimlerde muhafaza edilir. Bu yöntemlerden biri, “çorti” adı verilen bir tür turşunun hazırlanmasıdır.
Çorti, ince doğranmış lahana yapraklarının reyhan, pul biber, limon, tuz ve su ile karıştırılarak kavanozlara basılması suretiyle elde edilir. Bu turşu, tek başına tüketilebildiği gibi, yemeğin ana malzemesi olarak da kullanılır. Muş çorti aşı, bu turşunun yarma buğday ve et ile pişirilmesiyle hazırlanır ve bölgeyle kültürel olarak özdeşleşmiştir.
Tarif/Üretim Yöntemi
Muş çorti aşının üretimi belirli malzemeler ve teknikler çerçevesinde yürütülür. Yemeğin hazırlanmasında kullanılan ana malzemeler şunlardır:
- 1 kilogram Muş çorti turşusu
- 750 gram kuzu kol eti (kemikli)
- 150 gram yarma buğday
- 60 gram tereyağı
- 20 gram domates salçası
Üretim süreci aşağıdaki adımlardan oluşur:
- Çorti aşı için kemikli kuzu eti parçalara ayrılır ve tereyağında rengi değişinceye kadar kızartılır.
- Etin üzerine domates salçası eklenerek 1–2 dakika süreyle sotelenir.
- Ardından çorti turşusu ve yarma buğday tencereye konur.
- Karışımın üzerini örtecek miktarda su eklenir.
- Tencere, orta ateşte yaklaşık bir saat pişirilir.
- Etin kemikten kolayca ayrılması, yemeğin piştiğini gösterir.
Bu üretim yöntemi ve içerik, Muş çorti aşını bölgenin gastronomik mirası içinde ayırt edici kılar.
Coğrafi Sınır ve Üretim Koşulları
Muş çorti aşı, yalnızca Muş iline özgü koşullarda ve coğrafi sınırlar içinde üretilmesi gereken bir üründür. Yemeğin uzun yıllardır bölgede bilinmesi ve hazırlanması, onu yerel mutfak kültürünün önemli bir unsuru hâline getirmiştir. Üretim yöntemi ve içerik açısından Muş iliyle sıkı biçimde ilişkilidir ve coğrafi işaret koruması bu bağı sürdürmeyi amaçlar.
Denetim Süreci
Muş çorti aşının tescilde belirtilen malzemelerle ve tarifine uygun olarak üretilmesi ve pazarlanması, yetkili Denetim Komisyonu tarafından gözetilmektedir. Denetim Komisyonu, aşağıdaki kurum ve kişilerden oluşur:
- Muş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü koordinasyonu
- Muş İl Tarım ve Orman Müdürlüğünden bir uzman personel
- Muş Alparslan Üniversitesi tarafından görevlendirilecek bir personel
- Muş İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü tarafından görevlendirilecek bir personel
Denetimler yılda bir defa yapılmakta ve raporlanmaktadır. Ayrıca, şikâyetler üzerine veya gerekli görülen hallerde ek denetimler gerçekleştirilebilir. Denetim komisyonu, kamu veya özel kuruluşlar ile bu kuruluşlarda görevli uzman kişilerden hizmet satın alabilir veya teknik destek alabilir. Bunun yanı sıra, coğrafi işaret haklarının korunması için gerekli hukuki süreçleri yürütme yetkisine sahiptir.
Kullanım Şartları
Coğrafi işaretin adı ve amblemi, Muş çorti aşının servis edildiği işletmelerde görünür biçimde yer almalıdır. Bu uygulama, ürünün tanınırlığının ve tescile uygunluğunun sağlanması amacı taşır.
Muş çorti aşı, yöredeki kültürel mirasın bir unsuru olup, Muş mutfağının geleneksel üretim biçimlerini yansıtan bir yemek olarak tescillenmiştir.
