Köken

Arapça kökenli muteḥayyir (مُتَحَيِّر) kelimesi, “şaşmak” ya da “şaşırmak” anlamına gelen teḥayyur (تَحَيُّر) isminden türetilmiştir. Bu terim, Arapçadaki V. bâb fiil yapısından (tafa‘‘ul) gelmekte olup, bir kişinin bir olay karşısında zihinsel bir duraksama yaşadığını, yönünü veya karar yetisini geçici olarak yitirdiğini belirtir. Kökteki anlam genişlemesi, yalnızca şaşkınlık değil; aynı zamanda hayret, kararsızlık ve çıkışsızlık gibi duyguları da kapsar. Osmanlı Türkçesiyle birlikte Türkçeye giren kelime, özellikle edebi ve entelektüel metinlerde duygusal veya zihinsel karmaşa hallerini tanımlamak için yerleşik hale gelmiştir.

Kullanım Alanı

• Edebiyat: Karakterin içsel çatışmalar içinde bocaladığı veya duygusal anlamda çıkmaza girdiği durumları betimlemek için kullanılır.
• Tarih: Belirsizlik ya da kararsızlık içindeki tarihi kişiliklerin tavırlarını veya dönemin ruh halini yansıtmak amacıyla tercih edilir.
• Felsefe: Bireyin bilgi, hakikat ya da varoluş karşısında yaşadığı zihinsel duraksama ve karar verememe halini ifade eder.
• Psikoloji: Duygusal ya da bilişsel yüklenme sonucu bireyin tepki veremeyecek duruma gelmesini tanımlamakta kullanılır.
• Günlük Dil: Kişinin ani gelişen olaylar karşısında şaşırıp ne yapacağını bilemediği sıradan durumları anlatmak için yer yer mecaz anlamda kullanılır.