STANAG 4671 ("NATO Standardization Agreement 4671"), NATO tarafından yayımlanan ve 150 kg üzeri sabit kanatlı insansız hava araçlarının (İHA) uçuşa elverişliliğine dair gereksinimleri tanımlayan teknik ve operasyonel bir standarttır. Temel amacı, askeri İHA'ların hem ulusal hem de uluslararası hava sahasında güvenli, kontrollü ve standartlara uygun biçimde faaliyet göstermesini sağlamaktır. Standart, Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı’nın (EASA) CS-23 sivil havacılık standardı temel alınarak geliştirilmiş; böylece sivil havacılıktaki güvenlik prensipleri askeri sistem mühendisliğine uyarlanmıştır. STANAG 4671, ilk kez 2005 yılında yayımlanmış, 2011 ve 2022 yıllarında güncellenerek teknoloji, tehdit algısı ve operasyonel konseptlerdeki değişimlere yanıt vermiştir. NATO’ya üye ülkeler arasında ortak mühendislik yaklaşımı ve birlikte çalışabilirlik sağlamada kritik rol oynar. Aynı zamanda tedarik zinciri yönetiminden sistem entegrasyonuna kadar tüm yaşam döngüsü boyunca savunma sanayiinde düzenleyici bir çerçeve sunar. Standart esas olarak sabit kanatlı ve 150 kg üzeri kalkış ağırlığına sahip İHA’ları kapsasa da, içeriğindeki mühendislik gereksinimleri döner kanatlı, hibrit ya da VTOL (dikey kalkış ve iniş) sistemlerin tasarım ve sertifikasyon süreçlerine de teknik temel oluşturur. NATO bünyesindeki tüm operasyonlarda yer alacak İHA sistemlerinin geliştirilmesinde bu standarda uyum zorunludur.

Teknik Uygulama ve Paydaşlar

STANAG 4671’in sahadaki uygulamaları sistem mühendisleri, emniyet mühendisleri, test uzmanları, yazılım geliştirme ekipleri ve sertifikasyon birimleri arasında disiplinler arası bir işbirliği gerektirir. Yazılım yaşam döngüsü yönetimi, donanım geliştirme süreçleri, çevresel testler, uçuş testleri ve sistem emniyet analizleri bu işbirliğinin temel bileşenleridir. Ayrıca, gereksinim izlenebilirliği ve proje dökümantasyonu için JIRA, BigPicture, IBM DOORS, Confluence gibi araçlardan faydalanılır.

Tarihçe ve Gelişim

STANAG 4671’in ilk versiyonu 2005 yılında yayımlanmış, ardından gelişen teknoloji, operasyonel ihtiyaçlar ve sivil havacılıkla entegrasyon gereklilikleri doğrultusunda revize edilmiştir. Son olarak Edition 3 (2022) versiyonu kabul edilmiştir. Standart, Avrupa ve Kuzey Amerika’daki birçok savunma kuruluşu tarafından hem yeni sistemlerin geliştirilmesinde hem de mevcut sistemlerin sertifikasyonunda aktif olarak kullanılmaktadır.

Amacı ve Stratejik Önemi

İHA'ların sivil ve askeri hava sahasında güvenli şekilde çalışabilmesi için belirli teknik ve operasyonel gereksinimlere uygun olması gerekir. STANAG 4671, bu gereksinimleri sağlayarak:

• Ortak bir mühendislik dili oluşturur,
• Uçuş güvenliğini arttırır,
• NATO ülkeleri arasında birlikte çalışabilirliği destekler,
• Tedarik ve entegrasyon süreçlerini kolaylaştırır.

Bu yönüyle standart, hem sistem tasarımcıları hem de sertifikasyon otoriteleri için ortak bir referans dokümanı işlevi görür.

Kullanım Alanları ve Uygulama

STANAG 4671, genellikle sabit kanatlı, 150 kg üzeri kalkış ağırlığına sahip İHA sistemleri için geçerlidir. Dikey kalkışlı İHA'lar ve döner kanatlı sistemler doğrudan bu kapsamda yer almasa da, STANAG 4671 bu platformlar için de bir temel teşkil edebilir. Savunma sanayiinde bu standarda uygunluk, özellikle NATO operasyonlarına entegre çalışacak sistemlerin geliştirilmesinde zorunlu hale gelmiştir. Uygulamada bu standart; sistem mühendisleri, test mühendisleri, emniyet uzmanları ve sertifikasyon ekipleri tarafından aktif olarak kullanılır. Sertifikasyon sürecinde her bir sistem bileşeni (hava aracı, yer kontrol istasyonu, iletişim sistemleri vb.), standardın alt bölümlerine uygun şekilde değerlendirilir.

STANAG 4671’in Yapısı ve Teknik Alt Bölümleri

STANAG 4671, havacılık mühendisliği prensiplerine uygun olarak alt başlıklar (Subpart) halinde yapılandırılmıştır. Her bir Subpart, belirli bir teknik veya operasyonel alanı kapsar. Aşağıda bu yapı detaylandırılmıştır:

Subpart A – Genel Hükümler

Kapsam, tanımlar ve uygulama ilkeleri. Uyumluluk şartları ve belgelendirme çerçevesi.

Subpart B – Uçuşa Elverişlilik Gereklilikleri

Yapısal bütünlük, ağırlık-denge kontrolü, vibrasyon ve akustik limitler.

Subpart C – Uçuş Performansı ve Kontrol Edilebilirlik

Stabilite, kontrol yüzeylerinin etkisi, stall karakteristikleri.

Subpart D – Uçuş Sistemleri

Uçuş kontrol sistemleri, elektrik sistemleri, GCS bağlantı protokolleri.

Subpart E – İtki Sistemleri

Motor güvenilirliği, yangın güvenliği, yedekleme sistemleri.

Subpart F – Operasyonel Emniyet ve Sistem Güvenliği

FHA (Functional Hazard Assessment), FMEA, FTA gibi güvenlik analizleri. Arıza olasılıkları ve kabul kriterleri.

Subpart G – Bakım ve İzlilik

Bakım planlaması, kayıt yönetimi ve malzeme izlenebilirliği.

Subpart H – İnsansız Sistemlere Özgü Gereksinimler

C2 (command and control) link güvenliği, kayıp link prosedürleri. Sense-and-avoid sistemleri ve operatör lisanslama gereklilikleri.

Subpart I – Belgelendirme Süreci

Uygunluk kanıtlarının sunulması, gözden geçirme süreçleri. Gereksinim izlenebilirlik matrisleri ve dokümantasyon gereklilikleri.

İlgili Standartlar ve Bağlantılar

STANAG 4671 ile birlikte kullanılan veya referans alınan bazı önemli uluslararası havacılık standartları şunlardır:

• DO-178C: Yazılım emniyeti değerlendirmeleri
• DO-254: Donanım tabanlı elektronik sistemlerin sertifikasyonu
• MIL-STD-810: Çevresel test standartları
• MIL-STD-882: Sistem güvenlik analizi çerçevesi
• ISO 12207 / ISO 15288: Sistem ve yazılım yaşam döngüsü süreçleri

Bu standartlar, STANAG 4671’in uygulanmasında destekleyici rol oynar ve genellikle sistem mühendisliği ve proje yönetimi pratikleriyle birlikte yürütülür.

Uygulama Zorlukları

STANAG 4671’in uygulanmasında karşılaşılan bazı zorluklar:

• Her gereksinimin test, analiz veya muayene ile doğrulanabilir şekilde ifade edilmesi
• Yedeklilik tasarımında ağırlık, maliyet ve karmaşıklık arasındaki dengenin kurulması
• Otonom sistemlerde yapay zekâ tabanlı karar destek sistemlerinin emniyet analizlerinin yapılması
• Çokuluslu hava sahasında farklı regülasyonlara entegrasyon
• Geliştirme sürecinde eşzamanlı olarak sürdürülen FMEA, FHA ve FTA gibi analizlerin tutarlılığı

Örnek Uygulama

Türk savunma sanayii tarafından geliştirilen bir MALE sınıfı İHA projesinde, uçuş kontrol sistemi için DO-254 uyumlu elektronik donanım geliştirilmiş; tüm gereksinimlerin izlenebilirliği JIRA üzerinden sağlanmış, BigPicture aracıyla proje takvimi ve kaynak yönetimi yapılmış ve Confluence ile proje belgeleri merkezi olarak yönetilmiştir. Ayrıca, uçuş öncesi yer test sistemleriyle Subpart B ve C kapsamındaki gereksinimler doğrulanmış, yazılım güvenliği için DO-178C tabanlı yapılandırma yönetimi uygulanmıştır.

STANAG 4671, insansız hava aracı sistemlerinin uçuşa elverişliliğini ve operasyonel emniyetini sağlamak amacıyla oluşturulmuş, kapsamlı ve teknik bir belgedir. NATO'nun çok uluslu askeri operasyonlarında birlikte çalışabilirliği garanti altına almakla kalmaz, aynı zamanda askeri sistem mühendisliği için yüksek güvenlik standartları getirir. Sivil havacılıktan esinlenen yapısıyla, askeri İHA’ların modern hava sahasına entegrasyonunu kolaylaştırır.