“Neden İslam’ın Orta Çağı Yoktu? Antik Çağ’ın Mirası ve Doğu” (Warum es kein islamisches Mittelalter gab – Das Erbe der Antike und der Orient), Thomas Bauer tarafından yazılmış ve 2020 yılında Runik Kitap tarafından Hülya Yavuz Akçay'ın çevirisiyle yayımlanmıştır. Eser, Batı tarih yazımında kullanılan “Antik Çağ – Orta Çağ – Yeni Çağ” dönem adlandırmalarının İslam tarihi için geçerli olmadığını konu alır.

Eserin Temel Tezi

Thomas Bauer, İslam tarihinin Batı tarih yazımında yer alan “Orta Çağ” kavramıyla örtüşmediğini ileri sürer. Bu görüşe göre, Batı’da Antik Yunan ve Roma uygarlıklarının çöküşüyle başlayan toplumsal, ekonomik ve entelektüel gerileme dönemi, İslam dünyasında yaşanmamıştır. Bauer, 8. yüzyıldan itibaren Arap-İslam uygarlığının Antik Çağ’dan devraldığı bilimsel ve kültürel mirası koruduğunu, hatta bu mirası yeni düşünsel açılımlarla zenginleştirdiğini belirtir.

Antik Yunan felsefesi, Roma şehircilik anlayışı ve Helenistik bilimin temel unsurları İslam coğrafyasında çeviri hareketleri yoluyla Arapçaya kazandırılmış, bu süreçte Beytü’l-Hikme gibi kurumlar aracılığıyla sistematik bir bilgi aktarımı gerçekleşmiştir. Matematik, astronomi, tıp, coğrafya ve felsefe gibi alanlarda yapılan çalışmalar, yalnızca antik bilgiyi muhafaza etmekle kalmamış, onu geliştiren yeni bir entelektüel sentez ortaya çıkarmıştır.

Bauer’e göre bu süreklilik, Batı’daki “karanlık çağ” kavramıyla çelişir. Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte kültürel kurumlar zayıflamış, okuryazarlık oranı düşmüş ve entelektüel üretim daralmıştır. Buna karşılık, İslam dünyasında şehir yaşamı, ticaret ağları, eğitim kurumları ve bilimsel etkinlikler kesintisiz biçimde sürmüştür. Bu nedenle İslam tarihinde, Batı tarihine özgü bir kültürel kopuş ya da entelektüel duraklama döneminden söz edilemez.

Bauer, “Orta Çağ” kavramının tarihsel olarak Batı Avrupa’nın içsel gelişimine özgü olduğunu ve evrensel bir kategori olarak kullanılmaması gerektiğini vurgular. İslam medeniyetinin tarihsel gelişimi, Antik Çağ’dan modern döneme kadar devam eden bir entelektüel süreklilik çerçevesinde değerlendirilmelidir. Bu yaklaşım, İslam tarihini Batı’nın dönemsel şemalarına göre değil, kendi kültürel dinamikleri üzerinden anlamayı amaçlar.

Tarihsel ve Kültürel Bağlam

Eserde, 8. ve 13. yüzyıllar arasındaki dönemde İslam dünyasının bilimsel ve entelektüel faaliyetleri incelenmektedir. Bu dönemde İslam toplumlarında matematik, astronomi, tıp, felsefe ve edebiyat gibi alanlarda Antik Çağ düşüncesinin etkisi sürmüştür. Eserde, İslam kültürünün Antikite’den modern döneme kadar süreklilik gösterdiği ve Batı tarih anlayışındaki dönemsel kesintilerin bu uygarlığa uygun olmadığı belirtilmektedir.

Kavramsal Çerçeve

Bauer, “belirsizlik kültürü” (Kultur der Ambiguität) kavramını kullanarak İslam dünyasındaki düşünsel esnekliği açıklamaktadır. Bu kavram, kesinlikten çok anlam çeşitliliğine dayanan bir kültürel yapıyı ifade eder. Bauer, İslam toplumlarının farklı görüş ve yorumlara açık bir zihinsel ortam geliştirdiğini belirtir. Bu yaklaşım, İslam kültürünü durağan değil, entelektüel olarak dinamik bir yapı içinde tanımlar.

Bilimsel Önemi

Eser, tarihsel adlandırma tartışmalarında İslam dünyasının konumuna dair alternatif bir yaklaşım sunar. İslam tarihinin Batı merkezli kavramlarla açıklanamayacağını öne sürerek medeniyetler arası süreklilik kavramını vurgular. Kitap, İslam araştırmaları, kültür tarihi ve tarih teorisi alanlarında başvuru niteliğinde bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.