Nefise Akçelik Tüneli, Karadeniz Sahil Yolu Projesi'nin bileşenlerinden biri olarak Ordu ili sınırlarında, Perşembe ile Bolaman ilçeleri arasında konumlanmıştır. Her biri çift şeritli iki tüpten oluşan tünel, toplamda 3776 metre uzunluğuyla Türkiye'nin en uzun çift tüplü karayolu tünellerinden biri olma özelliğine sahiptir. Her iki tüp de trafiğin kesintisiz ve güvenli akışını sağlamak üzere inşa edilmiştir. Tünelin giriş ve çıkış portallerindeki tasarım derinliği 33 metre, güzergâh boyunca ise bu değer 75 ile 375 metre arasında değişiklik göstermektedir.

^{Nefise Akçelik Tüneli (oyakcimento)}

Tarihçe ve İsimlendirme

Tünel, Türkiye'nin ilk kadın inşaat mühendislerinden biri olan ve Karayolları Genel Müdürlüğü bünyesinde tünelcilik alanında öncü çalışmalara imza atan Nefise Akçelik’in anısını yaşatmak amacıyla onun adıyla anılmaktadır. Akçelik, tünel projelerinin planlama, tasarım ve yürütme süreçlerinde aktif görev almış; mühendislik alanındaki öncülüğüyle sektöre ilham kaynağı olmuştur.

Jeolojik Yapı ve Zorluklar

Tünelin inşa edildiği bölge, tektonik aktivitenin yüksek olduğu, derin vadiler ve dik topografyalarla şekillenmiş bir jeomorfolojiye sahiptir. Genç tektonizma nedeniyle oluşan fay ve kırık sistemleri, aşırı ayrışma zonları, yer altı su sızmaları gibi mühendislik açısından riskli durumlar mevcuttur. Tünel, orta ve zayıf dayanımlı volkanik kayaçlar içerisinde (bazalt, tüf, aglomera) açılmıştır. Özellikle sol tüpte Km 10+683 – Km 10+800, sağ tüpte ise Km 10+693 – Km 10+742 arasındaki kesimlerde yüksek deformasyon riski saptanmıştır.

^{Nefise Akçelik Tüneli kuşbakışı görünümü (İHA)}

Yapısal ve Destekleme Sistemleri

Tünel açımı Yeni Avusturya Tünel Metodu (NATM) ilkelerine göre gerçekleştirilmiştir. Sorunlu bölgelerde tünel sınıflaması A2, B1, B2 ve B3 olarak belirlenmiş; destekleme sistemleri bu sınıflandırmaya göre yapılandırılmıştır. Kullanılan destekleme sistemleri şunlardır:

• Püskürtme beton (genellikle Q180/180 hasır donatılı)
• Kısa kaya bulonları (4 ila 6 metre arası)
• Çelik iksa (sınırlı kullanılmış, B3 için I120 profil)
• İç kaplama: Donatısız, 40 cm kalınlığında, soğuk derzli betonarme yapı

Yetersiz kalan destekleme elemanlarının sonucunda, tünel yan duvarlarında 14 cm’ye varan yan deformasyonlar ölçülmüştür.

USTA (Uzman Sistem ile Tünel Analizi) Uygulaması

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) tarafından geliştirilen USTA (Uzman Sistem ile Tünel Analizi) yazılımı, tünel yapımı sırasında elde edilen verileri dijital ortamda analiz ederek deplasman eğilimlerini, hız ve ivme değişimlerini izleyebilme kapasitesine sahiptir. Visual Basic 6.0 ile geliştirilen USTA; Microsoft Access tabanlı veritabanlarıyla çalışmakta, analiz sonuçlarını Excel ve Word formatında raporlayabilmektedir.

Nefise Akçelik Tüneli’nde uygulanan USTA, özellikle Km 10+714.50 noktasında elde edilen deplasman verilerinden yola çıkarak şu uyarılarda bulunmuştur:

• “Gerilmeler sol omuz üzerinde yoğunlaşıyor, dökülmeler olabilir.”
• “Süreksizlikler nedeniyle ön süren kullanılmalı, kazı adımları kısaltılmalı.”
• “Fay hatları nedeniyle deformasyonlar beklenmeli, sağlamlaştırma planı yapılmalı.”
• “Yeraltı suyu etkili olabilir, drenaj sistemi iyileştirilmelidir.”

Program ayrıca, φ = 30° içsel sürtünme açısı ve c = 2.23 MPa kohezyon değerlerini hesaplayarak tünel destek projelerinde kullanılabilecek yerinde geomekanik parametreleri sağlamıştır. Bu değerler sonlu elemanlar yöntemiyle elde edilen sonuçlarla büyük oranda uyuşmuştur.

Nefise Akçelik Tüneli, hem mühendislik açısından zorlu zemin koşullarında uygulanabilir çözümlerle başarıyla tamamlanmış olması hem de yerli uzman sistem yazılımlarıyla desteklenen ilk projelerden biri olması bakımından Türkiye’nin tünelcilik tarihinde farklı bir yere sahiptir. Aynı zamanda, kadın mühendislerin sektöre katkılarını görünür kılmak adına önemli bir simge yapıdır.