Nükleer silah, atom çekirdeğinin bölünmesi (fisyon) veya birleştirilmesi (füzyon) esasına dayanan nükleer reaksiyonlar sonucu ortaya çıkan enerjiyi yıkıcı bir güç olarak kullanan bir kitle imha silahıdır. Konvansiyonel patlayıcılardan farklı olarak, tek bir nükleer silahın patlamasıyla bütün bir şehri yok etme, milyonlarca insanı öldürme ve radyoaktif serpinti yoluyla geniş coğrafyaları uzun yıllar boyunca yaşanmaz hâle getirme potansiyeli bulunur. Bu özellikleri, nükleer silahları sadece askeri bir araç olmaktan çıkarıp uluslararası ilişkilerde stratejik caydırıcılığın ve güç dengesinin temel unsurlarından biri hâline getirmiştir.

Tarihsel Gelişim ve Silahlanma Yarışı

Nükleer silah teknolojisinin askeri amaçlarla kullanımı, II. Dünya Savaşı sırasında Amerika Birleşik Devletleri'nin yürüttüğü Manhattan Projesi ile başladı. Bu projenin sonucunda üretilen ilk atom bombaları, 6 Ağustos 1945'te Hiroşima'ya ve 9 Ağustos 1945'te Nagazaki'ye atılarak savaşta kullanılan ilk ve tek nükleer silahlar oldu. Bu olay, savaşın sonunu getirirken aynı zamanda nükleer çağın ve Soğuk Savaş'ın habercisiydi.

ABD'nin nükleer tekeli uzun sürmedi. Sovyetler Birliği, casusluk faaliyetlerinin de yardımıyla kendi nükleer programını hızlandırdı ve 29 Ağustos 1949'da "RDS-1" (Batı'da Joe-1) adlı ilk atom bombasını başarıyla test etti. Bu gelişme, iki süper güç arasında on yıllarca sürecek bir silahlanma yarışını başlattı. Nükleer kulübe daha sonra Birleşik Krallık (1952), Fransa (1960) ve Çin (1964) de katıldı. Bu beş ülke, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyeleri olup Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT) kapsamında nükleer silaha sahip olma hakkı tanınan resmi nükleer güçlerdir.

Silahlanma yarışının tehlikeli boyutlara ulaşması, uluslararası toplumu kontrol mekanizmaları geliştirmeye itti. 1953'te ABD Başkanı Eisenhower'ın "Barış İçin Atom" önerisi, nükleer teknolojinin sivil amaçlarla kullanımını teşvik ederken denetimini sağlamak amacıyla 1957'de Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı'nın (IAEA - International Atomic Energy Agency) kurulmasına yol açtı. 1962'deki Küba Füze Krizi, dünyayı bir nükleer savaşın eşiğine getirerek silahsızlanma çabalarını hızlandırdı. Bu sürecin en önemli ürünü, 1968'de imzaya açılan ve 1970'te yürürlüğe giren Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması (NPT - Non-Proliferation Treaty) oldu. NPT, nükleer silahların yayılmasını engellemeyi, silahsızlanmayı teşvik etmeyi ve nükleer enerjinin barışçıl kullanımını denetlemeyi amaçlayan temel hukuki çerçeveyi oluşturdu. Soğuk Savaş boyunca ABD ve Sovyetler Birliği arasında Stratejik Silahların Sınırlandırılması Görüşmeleri (SALT - Strategic Arms Limitation Talks) ve Stratejik Silahların Azaltılması Antlaşmaları (START - Strategic Arms Reduction Treaty) gibi çeşitli anlaşmalarla cephaneliklerin sınırlandırılması hedeflendi.

Çalışma Prensipleri ve Türleri

Nükleer silahlar, enerjilerini iki temel nükleer reaksiyondan alır: fisyon ve füzyon.

Fisyon (Çekirdek Bölünmesi)

Fisyon, uranyum-235 veya plütonyum-239 gibi ağır ve kararsız atom çekirdeklerinin bir nötronla bombardıman edilerek daha küçük atomlara bölünmesi sürecidir. Bu bölünme sırasında büyük miktarda enerji açığa çıkar ve yeni nötronlar serbest kalır. Serbest kalan bu nötronlar, diğer çekirdeklere çarparak kontrolsüz bir zincirleme reaksiyon başlatır ve bu reaksiyon, saniyenin milyonda biri gibi bir sürede muazzam bir patlamaya yol açar. Doğada bulunan uranyumun nükleer silahlarda kullanılabilmesi için zenginleştirilerek uranyum-235 oranının %90'lara çıkarılması gerekirken, plütonyum-239 nükleer reaktörlerde yapay olarak üretilir.

Atom Bombası: Tamamen fisyon prensibine dayanan silahlardır. Hiroşima'ya atılan "Little Boy" uranyum-235, Nagazaki'ye atılan "Fat Man" ise plütonyum-239 temelli birer fisyon bombasıydı.

^{Nükleer Silah Teknolojisi (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur)}

Füzyon (Çekirdek Birleşmesi)

Füzyon, döteryum ve trityum gibi hafif hidrojen izotoplarının atom çekirdeklerinin, aşırı yüksek sıcaklık ve basınç altında birleşerek daha ağır bir çekirdek (helyum gibi) oluşturmasıdır. Bu süreç, Güneş ve diğer yıldızların enerji üretim mekanizmasıdır ve fisyona göre çok daha fazla enerji açığa çıkarır. Füzyon reaksiyonunu başlatmak için gereken milyonlarca derecelik sıcaklık, genellikle bir fisyon bombasının patlatılmasıyla elde edilir. Bu nedenle füzyon bombaları, tetikleyici olarak bir atom bombası içerir.

Hidrojen Bombası (Termonükleer Silah): Füzyon prensibiyle çalışan silahlardır. Yıkım güçleri fisyon bombalarından katbekat fazladır ve genellikle megaton cinsinden ölçülür.

Nükleer Silahların Etkileri

Nükleer bir patlamanın etkileri ani ve uzun vadeli olmak üzere çok boyutludur.

Fiziksel Yıkım

Patlama anında ortaya çıkan devasa basınç dalgası, şok etkisi ve aşırı sıcaklık, merkez üssünden kilometrelerce uzaktaki binaları, altyapıyı ve canlıları yok eder. Örneğin, tek bir modern nükleer silahın büyük bir metropol üzerinde patlatılması durumunda yüz binlerce insanın anında hayatını kaybedebileceği tahmin edilmektedir.

Radyasyon Yayılması

Patlama sonrası çevreye yayılan iyonize radyasyon, canlı organizmaların hücre yapısına zarar vererek akut radyasyon sendromu, kanser, genetik bozukluklar gibi ciddi ve nesiller boyu sürebilecek sağlık sorunlarına yol açar. Radyoaktif serpinti, rüzgârla taşınarak patlama bölgesinden çok uzakları dahi etkileyebilir.

Nükleer Kış Etkisi

Çok sayıda nükleer silahın kullanıldığı büyük ölçekli bir savaş senaryosunda, patlamaların atmosfere savuracağı toz ve duman bulutları Güneş ışığının yeryüzüne ulaşmasını engelleyebilir. Bu durum, küresel sıcaklıkların aniden düşmesine, tarımsal üretimin durmasına ve ekosistemlerin çökerek kitlesel kıtlık ve yok oluşlara neden olabilecek bir "nükleer kış" felaketine yol açabilir.

Stratejik Konseptler ve Doktrinler

Nükleer silahların varlığı, geleneksel savaş anlayışını değiştirerek yeni stratejik kavramların doğmasına neden olmuştur.

Nükleer Caydırıcılık

Bir devletin, kendisine yönelik bir saldırıyı, saldırganın kabul edilemez bulacağı düzeyde yıkıcı bir nükleer misilleme tehdidiyle engelleme stratejisidir. Soğuk Savaş boyunca süper güçler arasındaki topyekûn bir savaşı önleyen temel faktörün bu "karşılıklı kesin yıkım" (MAD - Mutually Assured Destruction) dengesi olduğu kabul edilir.

Stratejik Üçlü (Strategic Triad)

Bir ülkenin nükleer kuvvetlerini üç farklı platformda konuşlandırmasıdır: kara tabanlı kıtalararası balistik füzeler (ICBM - Intercontinental Ballistic Missile ), denizaltılardan fırlatılan balistik füzeler (SLBM - Submarine-Launched Ballistic Missile) ve stratejik bombardıman uçakları. Bu yapının amacı, olası bir ilk saldırıda tüm nükleer kapasitenin yok edilmesini önleyerek her koşulda bir karşı saldırı (ikinci vuruş) yeteneğini garanti altına almaktır.

Taktik ve Stratejik Silahlar

Stratejik nükleer silahlar, düşman ülkenin şehirlerini veya askeri merkezlerini hedef alarak savaşın genel seyrini değiştirmeyi amaçlayan yüksek güçlü silahlardır. Taktik nükleer silahlar ise daha düşük güçlü olup savaş alanında belirli askeri hedeflere (askeri birlikler, üsler, gemi filoları) karşı kullanılmak üzere tasarlanmıştır. ABD'nin B61 bombası ve Rusya'nın yaklaşık 2000 adetlik taktik başlığı bu kategoriye örnektir.

Nükleer Silaha Sahip Ülkeler ve Yayılma

Nükleer silahların dağılımı, küresel güç dengelerini şekillendiren en önemli faktörlerden biridir. NPT'ye göre beş ülke "resmi nükleer güç" olarak tanınır: Rusya (yaklaşık 5.889 başlık), ABD (yaklaşık 5.224 başlık), Çin (yaklaşık 410 başlık), Fransa (yaklaşık 290 başlık) ve Birleşik Krallık (yaklaşık 225 başlık). NPT'ye taraf olmayan ancak nükleer silaha sahip olduğu bilinen ülkeler ise Pakistan (yaklaşık 170 başlık), Hindistan (yaklaşık 164 başlık), İsrail (yaklaşık 90 başlık) ve Kuzey Kore'dir (yaklaşık 30 başlık).

Ayrıca, NATO'nun nükleer paylaşım programı çerçevesinde bazı ülkeler kendi topraklarında ABD'ye ait nükleer silahları barındırmaktadır. Bu ülkeler İtalya, Türkiye, Belçika, Almanya ve Hollanda'dır. Türkiye'nin kendi geliştirdiği bir nükleer silahı bulunmamakla birlikte, İncirlik Üssü'nde ABD'ye ait B61 tipi taktik nükleer bombaların konuşlandırıldığı bilinmektedir. Bu durum, Türkiye'yi nükleer caydırıcılık zincirinin bir parçası yapmaktadır.

Uluslararası Hukuk ve Kontrol Rejimleri

Nükleer silahların meşruiyeti, uluslararası hukukta en tartışmalı konulardan biridir. Nükleer silahların kullanımını topyekûn yasaklayan bağlayıcı bir uluslararası sözleşme bulunmamakla birlikte, NPT gibi antlaşmalar yayılmayı önlemeye odaklanmıştır. Uluslararası Adalet Divanı, 1996 tarihli danışma görüşünde, nükleer silahların kullanımının genel olarak uluslararası insancıl hukuk kurallarına aykırı olacağını belirtmiş, ancak bir devletin bekasını tehdit eden olağanüstü bir meşru müdafaa durumunda kullanımının hukuka uygun mu aykırı mı olacağı konusunda kesin bir sonuca varamamıştır. Tartışmalar, bu silahların sivil-muharip ayrımını imkânsız kılması, gereksiz acılara yol açması ve çevresel etkileri gibi nedenlerle gayrimeşru olduğunu savunanlar ile caydırıcılık yoluyla barışı koruduğunu ve ulusal güvenlik için gerekli olduğunu savunanlar arasında devam etmektedir.