Nüzhetiye (Döşeme) Bebeği, 17 Eylül 2020 tarihinde Gölcük Belediyesi tarafından Türk Patent ve Marka Kurumu’na “mahreç işareti” alınarak tescil ettirilmiş, tamamen el emeğiyle üretilen folklorik bir bez bebektir. Ürün, yöresel giyim unsurlarının oyuncak formunda el işlemeciliğiyle yaşatıldığı az sayıdaki örneklerden biridir. Aynı zamanda geleneksel kültürün kalkınma temelli korunmasına dair kayıt altına alınmış bir uygulamadır.
Nüzhetiye Bebekleri (Gölcük Belediyesi)
Coğrafi Kökeni
Bebek, adını Kocaeli ili Gölcük ilçesine bağlı, eski adıyla Döşeme olan Nüzhetiye Köyü’nden alır. Samanlı Dağları'nın eteklerinde, deniz seviyesinden yaklaşık 405 metre yükseklikte yer alan orman köyü, İzmit Körfezi'nin güneyinde konumlanmıştır.
Kültürel Bağlam ve Tarihsel Gelişim
Köy kadınları geçmişte kız çocuklarına, kendi yöresel kıyafetlerinden esinlenerek artan kumaşlarla bez bebekler hazırlamışlardır. Bu bez bebekler yalnızca oyuncak değil, aynı zamanda toplumsal rol öğrenme aracı olarak işlev görmüştür. Yerel yönetimin katkısıyla el sanatını yaşatmak ve kayıt altına almak amacıyla eğitimler düzenlenmiş, orijinaline sadık bir ekip oluşturularak tescil süreci başlatılmıştır.
Üretim Metodu ve Teknik Özellikler
Malzeme Listesi
Beden için: Pamuklu krem terekoton kumaş, boncuk elyaf/kırpık pamuk
Kıyafet için: Siyah üzüm/karanfil desenli kumaş, çiçekli basma kumaş
Detaylar: Siyah esnek kumaş (çorap), yün ip/keçe (saç), pudra ve renkli kalem boyalar (yüz)
Aksesuar: Beyaz tülbent kumaş (başörtüsü), parlak iplikli iğne oyası
Üretim Süreci
- Bebek bedeni biçimlendirilip boncuk elyafla doldurulur.
- Gövdeye çiçek desenli gömlek ve üzüm/karanfil motifli siyah etek dikilir.
- Etek uçlarında kanaviçe tekniğiyle motif işlemeleri uygulanır.
- Yüz pudralanıp boyanır; allıkla renklendirme yapılır.
- Saçlar iğneleme tekniğiyle keçe ve yün ipten yapılır.
- İğne oyalı beyaz başörtüsü özel bağlama şekliyle takılır.
Sembolik Motifler ve Kültürel Anlamlar
- Üzüm Motifi: Gürcü genç kızların üzüm ezme sırasında giydiği siyah eteklere gönderme taşır.
- Karanfil ve Yıldız Motifleri: Üzüm deseninden sonra eklenen yöresel varyasyonlardır.
- “Su Yolu” Motifi: 50 yaş üstü kadınların kıyafetlerinde kullanılan sade desen, yaşa göre kültürel ayrışmayı gösterir.
- Tavitep Başörtüsü: Gürcü Müslüman kadınların “baş-tülbent” anlamındaki geleneksel beyaz örtüsü, iğne oyasıyla tamamlanır.
Denetim ve Coğrafi İşaret Koruması
Üretimin tüm aşamaları yalnızca Nüzhetiye Köyü sınırlarında gerçekleşmek zorundadır. Denetim Gölcük Belediyesi koordinatörlüğünde, Kocaeli İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, Gölcük Kent Konseyi ve usta öğreticilerden oluşan komisyonca yılda en az bir kez yapılır. Denetimlerde üzüm veya karanfil desenlerinin uygun teknikle işlenmesi ve coğrafi işaret ambleminin ürün/ambalajda yer alması zorunludur.
Nüzhetiye Bebekleri (Türk Patent)
Toplumsal Katkı ve Tanıtım Süreci
Nüzhetiye Bebeği’nin üretimi yalnızca mahreç işaretine uygun ekip tarafından gerçekleştirilir. Ürün satışa sunulmasa da belirli kurum ve kuruluşlara tanıtım amacıyla sunulabilir. Tanıtım ve üretim sürdürülebilirliği, kadın emeğini koruma hedefiyle yerel yönetim çatısı altında yürütülmektedir.
