Amazon Web Services (AWS), 27 Şubat 2025 tarihinde, kuantum hesaplama alanında önemli bir gelişme olan ilk nesil kuantum çipi Ocelot’u duyurdu. AWS’nin California Teknoloji Enstitüsü’ndeki Kuantum Hesaplama Merkezi tarafından geliştirilen Ocelot, kuantum hata düzeltme süreçlerini daha verimli ve ölçeklenebilir hale getirmeyi amaçlayan yenilikçi bir mimari sunuyor. Bu çip, kuantum bilişiminin gerçek dünya uygulamalarına ulaşmasını hızlandırma potansiyeli taşıyor ve Microsoft, Google gibi teknoloji devleriyle rekabetin bir parçası olarak dikkat çekiyor.

^{Kuantum Çip Görseli}

Kuantum Hata Düzeltme Sorunu ve Ocelot’un Çözümü

Kuantum bilgisayarlar, klasik bilgisayarlardan farklı olarak, yalnızca 0 veya 1 değerlerini alan bitler yerine, aynı anda birden fazla durumda olabilen kuantum bitleri (qubit’ler) kullanır. Bu özellik, kuantum bilgisayarların bazı karmaşık problemleri klasik bilgisayarlardan katlanarak daha hızlı çözmesini mümkün kılar. Ancak, qubit’lerin çevreden gelen titreşim, ısı, elektromanyetik veya kozmik ışınlar gibi “gürültü” faktörlerine karşı aşırı hassasiyeti, hata oranlarını artırır. Günümüzde en iyi kuantum donanımlar bile yalnızca yaklaşık bin kuantum kapısını hatasız çalıştırabilirken, pratik uygulamalar için milyarlarca kapıya ihtiyaç duyuluyor.

Bu açığı kapatmak için kuantum hata düzeltme yöntemleri geliştirilmiştir. Geleneksel yaklaşımlar, her bir mantıksal qubit’in bilgisini çok sayıda fiziksel qubit’e yayarak hataları tespit edip düzeltmeyi amaçlar. Ancak, bu yöntemler ciddi bir kaynak yükü getirir; örneğin, yüzey hata düzeltme kodu gibi standart yaklaşımlar, bir mantıksal qubit için yüzlerce, hatta binlerce fiziksel qubit gerektirebilir. AWS’ye göre, bu, ticari olarak anlamlı bir kuantum bilgisayarın milyonlarca fiziksel qubit’e ihtiyaç duymasına yol açar—ki bu, mevcut donanım kapasitesinin çok ötesindedir.

Ocelot, bu soruna “bosonik kuantum hata düzeltme” adı verilen alternatif bir yaklaşımla çözüm sunuyor. Geleneksel iki durumlu qubit’ler yerine, harmonik osilatörlerin çoklu kuantum durumlarını kullanan “kedi qubit’leri” (cat qubits) üzerine inşa edilen Ocelot, özellikle bit-flip hatalarını (klasik bitlerde de görülen hatalar) doğal olarak bastırıyor. Osilatördeki foton sayısını artırarak bit-flip hata oranları üssel olarak düşürülebiliyor. Faz-flip hataları (qubit’lere özgü hatalar) ise basit bir klasik hata düzeltme kodu olan tekrar koduyla tespit edilip düzeltiliyor. AWS, Ocelot’un bu yaklaşımıyla hata düzeltme için gereken kaynakları geleneksel yöntemlere kıyasla %90’a varan oranda azalttığını iddia ediyor.

“Cat qubit” (kedi qubit’i) ismi, kuantum mekaniğinin ünlü bir düşünce deneyi olan Schrödinger’in Kedisi’nden (Schrödinger’s Cat) gelir. Bu terim, kuantum bilişimde bosonik hata düzeltme yönteminde kullanılan özel bir qubit türünü tanımlamak için seçilmiştir ve hem bilimsel hem de sembolik bir anlam taşır.

Kuantum bilişimde “cat qubit” terimi, Schrödinger’in Kedisi’ndeki bu süperpozisyon fikrinden esinlenerek ortaya çıkmıştır. Cat qubit’ler, geleneksel iki durumlu qubit’lerden (0 ve 1) farklı olarak, harmonik osilatörlerin kuantum durumlarını kullanır. Özellikle, bir osilatörün klasik gibi görünen iki farklı durumunun (örneğin, belirli bir amplitüd ve faza sahip salınım durumları) kuantum süperpozisyonunu oluştururlar. Bu süperpozisyon, tıpkı Schrödinger’in kedisinin “hem canlı hem ölü” olması gibi, iki zıt durumun bir arada bulunmasını temsil eder. Bu nedenle, bu qubit’lere “kedi qubit’leri” adı verilmiş ve “cat” terimi teknik literatürde bir kısaltma olarak yerleşmiştir.

Ocelot’un Teknik Özellikleri ve Performansı

Ocelot, iki silikon mikroçipten oluşan bir prototip olarak tasarlanmıştır ve süperiletken kuantum devreleri üzerine inşa edilmiştir. Her biri yaklaşık 1 cm² büyüklüğünde olan bu mikroçipler, üst üste yerleştirilerek elektrik bağlantılarıyla bir yığın (chip stack) haline getirilmiştir. Çiplerin yüzeyinde, ince süperiletken malzeme katmanlarından oluşan kuantum devre elemanları bulunur. Ocelot’un temel yapısı, 14 ana bileşenden oluşur:

1. Beş Kedi Qubit’i (Veri Qubit’leri): Kuantum bilgisini depolayan birimlerdir. Her kedi qubit’i, harmonik osilatör adı verilen bir bileşen içerir. Bu osilatörler, tantalum adlı süperiletken bir malzemenin ince bir filminden üretilmiştir. AWS malzeme bilimcileri, tantalumu silikon çip üzerinde özel bir işleme tekniğiyle optimize ederek osilatörlerin performansını artırmıştır. Osilatörler, elektrik sinyallerini sabit bir zamanlama ile tekrarlayan bir yapı oluşturur ve kuantum durumlarını korumak için kullanılır. Deneysel sonuçlara göre, bu osilatörler bit-flip ömrünü yaklaşık bir saniyeye kadar uzatır—geleneksel süperiletken qubit’lerin ömründen bin kat daha uzun. Aynı zamanda, faz-flip ömrü 20 mikrosaniye civarında tutularak hata düzeltme için yeterli bir süre sağlanır.
2. Beş Buffer Devresi: Her kedi qubit’ine bağlı özel doğrusal olmayan devrelerdir. Bu devreler, kedi qubit’lerinin durumlarını stabilize eder ve bit-flip hatalarını üssel olarak bastırır. Osilatördeki ortalama foton sayısı (kedi amplitüdü) dört gibi düşük bir seviyede tutulduğunda bile bu bastırma etkili olur, böylece faz-flip ömrü korunur.
3. Dört Yardımcı Transmon Qubit’i (Ancilla Qubits): Faz-flip hatalarını tespit etmek için kullanılır. Transmon qubit’ler, süperiletken kuantum devrelerinde yaygın olarak kullanılan geleneksel qubit türleridir. Ocelot’ta, her bir kedi qubit’i ile komşu transmon qubit’leri arasında yüksek gürültü önyargılı kontrollü-NOT (C-NOT) kapıları çalıştırılır. Bu kapılar, bit-flip koruması bozulmadan faz-flip hatalarını tespit eder ve tekrar kodunun bir parçası olarak hata yerini belirler.

Ocelot’un performansını değerlendirmek için AWS, Nature dergisinde yayımlanan deneysel ölçümleri paylaştı. Çip, doğrusal bir kedi qubit dizisi ve yardımcı qubit’lerden oluşan bir mantıksal qubit belleği olarak tasarlanmıştır. Hata düzeltme döngüleri sırasında, tekrar kodunun mesafesi (code distance) 3’ten (üç kedi qubit’i) 5’e (beş kedi qubit’i) çıkarıldığında mantıksal faz-flip hata oranları önemli ölçüde azaldı. Toplam mantıksal hata oranı, mesafe-3 kodunda döngü başına %1,72, mesafe-5 kodunda ise %1,65 olarak ölçüldü. Mesafe-5 kodunun hata oranının mesafe-3’e yakın olması, C-NOT kapılarının gürültü önyargısının bit-flip hatalarını etkili bir şekilde bastırmasından kaynaklanıyor. Bu yapı, mesafe-5 kodunu yalnızca dokuz qubit (beş veri, dört yardımcı) ile çalıştırırken, benzer bir yüzey kodu 49 qubit gerektirirdi—Ocelot’un yaklaşık beşte biri kadar.

Kuantum Bilişimde Ölçeklendirme ve Gelecek

Ocelot, kuantum hata düzeltme mimarisinde verimliliği artırma potansiyeliyle öne çıksa da, henüz bir laboratuvar prototipi. AWS, bu çipi, tıpkı transistörlerin vakum tüplerin yerine geçmesiyle klasik bilgisayarlarda devrim oluşturulduğu gibi, kuantum bilişimde doğru ölçeklendirme bileşenini temsil ettiğini düşünüyor. Şirket, Ocelot’un gelecekteki sürümlerinde hata oranlarını üssel olarak düşürmeyi ve kod mesafesini artırarak ticari olarak değerli kuantum bilgisayarlara ulaşmayı hedefliyor. Oskar Painter, AWS Kuantum Donanım Direktörü, “Kuantum hata düzeltme öncelikli olmalı. Ocelot ile bu yolda önemli bir adım attık. Bu mimari, pratik bir kuantum bilgisayarı beş yıla kadar yakınlaştırabilir,” diyor.

Rekabet ve Küresel Perspektif

Ocelot’un duyurusu, kuantum bilişimde yoğun bir rekabetin ortasında geldi. Microsoft, geçtiğimiz hafta kuantum çipini tanıtarak çevre sorunlarından ilaç geliştirmeye kadar geniş bir etki vaad etmişti. Aralık 2024’te ise Google, Willow çipi ile hata oranlarını düşürdüğünü ve klasik süperbilgisayarların milyonlarca yılda yapacağı bir hesaplama işlemini dakikalara indirdiğini açıklamıştı. ABD ve Çin, bu alanda büyük yatırımlar yaparken, Washington hassas teknolojilerin ihracatına kısıtlamalar getiriyor. AWS, Ocelot ile bu yarışta yerini alarak, kaynak verimliliğiyle fark oluşturmayı amaçlıyor.

Ocelot, kuantum bilişimde hata düzeltme sorununa yenilikçi bir çözüm sunuyor ve ölçeklenebilirlik açısından umut vadediyor. AWS’nin iddiasına göre, bu çip tam teşekküllü bir kuantum bilgisayarı geliştirmek için gereken kaynakları onda birine indirebilir. Ancak, teknolojinin laboratuvar aşamasından gerçek dünya uygulamalarına geçmesi için daha fazla araştırma ve geliştirme gerekiyor. Bilimsel topluluk, Ocelot’un performansını ve diğer yaklaşımlarla karşılaştırmalı sonuçlarını yakından incelemeye devam edecek. AWS, Amazon Braket hizmeti aracılığıyla müşterilerini kuantum dünyasına davet ederken, bu alandaki yolculuğun henüz başında olduklarını vurguluyor.