Ömerli karfoki üzümü, Türkiye'nin Mardin ilinin Ömerli ilçesinde yetiştirilen, yerel “Karfoki” çeşidine ait sofralık ve kurutmalık bir üzüm türüdür. Yeşil-sarı renkteki yaş taneleri, kurutulduğunda kahverengiye yakın kehribar rengine dönüşür ve bu özelliğiyle diğer kuru üzümlerden kolaylıkla ayırt edilir. Salkımları dallı ve seyrek taneli, taneleri ise iri, yuvarlak ve genellikle tek çekirdeklidir. Gen merkezinin Ömerli olduğu bu üzüm çeşidi, bölgede susuz tarımla ve genellikle gübre kullanılmadan, kendi kökleri üzerinde yetiştirilir.
Morfolojik Özellikler
Ömerli karfoki üzümünün genç yapraklarının üst yüzeyi parlak açık yeşil renkte olup ana damarlar ile damar aralarında seyrek yatık tüyler ve çok seyrek dik tüyler bulunur. Olgun yaprakları beş dilimli ve beşgen şekilli, orta büyüklükte ve nispeten kısa yapıdadır. Uç dilim ana damar ekseninde hafif içe kıvrılmıştır. Yaprak üst yüzeyi koyu yeşil ile yeşil arasında değişirken, antosiyanin renklenmesi gözlenmez. Dişler uzun ve her iki tarafı düz şekildedir. Sap cebi U şeklinde; yaprak sapı kısa olup alt yüzeyde seyrek yatık, çok seyrek dik tüyler taşır. Yaprakların sonbaharda aldığı renk sarıdan kahverengiye dönüşür.
Omcalar orta kuvvette gelişir ve sürgünler yarı-diktir. Bir yaşlı dallar olan çubuklar silindirik kesitlidir ve kahverengi mantar dokusuna sahiptir. Bu çubuklar üzerinde koyu kahverengi kesiksiz çizgiler yer alır. Çiçekleri erseliktir ve yazlık sürgünlerin ikinci ila dördüncü boğumlarında salkım oluştururlar.
Salkım ve Tane Özellikleri
Salkımlar dallı-konik şekilli, orta uzunlukta ve seyrek tanelidir. Taneler iri, yuvarlak, homojen formda olup ortalama 16 mm uzunluk ve 14 mm genişliğe sahiptir. Kabuk ince ve yeşil-sarı renktedir. Tane ağırlığı ortalama 2,4 gram, salkım ağırlığı ise yaklaşık 180 gramdır. Tane sapı kısa, salkımdan kolay kopar ve çoğunlukla tek çekirdeklidir. Çekirdeğin dorsal yüzeyinde enine oluklar belirgin değildir. Omca başına ortalama 2,4 kg verim alınır.
Fenolojik Gelişim ve İklim Gereksinimleri
Asmanın kış gözleri 30 Mart - 5 Nisan arasında uyanır. Tam çiçeklenme, 20-25 Mayıs tarihlerine denk gelirken, ben düşme evresi 15-20 Ağustos döneminde gerçekleşir. Çiçeklenme döneminde 227,5°C-gün, ben düşme döneminde ise 1755,0°C-gün Etkili Sıcaklık Toplamı (EST) gereksinimi vardır. Bu bağlamda Ömerli ilçesinin iklim koşulları, çeşidin fenolojik ihtiyaçlarını karşılamaktadır.
Ekolojik Koşullar ve Tarımsal Uygulamalar
Ömerli ilçesi 800–1100 metre rakım aralığında yer almakta olup yıllık yağış miktarı 400–670 mm arasında değişmektedir. Bu çevresel koşullar, üzümün kurutulmasında hedeflenen yüksek kuru madde oranına (%92,5) 7–10 gün gibi kısa bir sürede ulaşmasını sağlar. İlçedeki bağlar genellikle 50–80 yaşındadır ve susuz bağcılık yöntemleri yaygındır. Bağlarda filoksera zararlısı görülmemektedir. Gübreleme yapılmaması, ürünün antioksidan kapasitesinin yüksek olmasına katkı sunmaktadır.
Ömerli karfoki üzümü kendi kökleri üzerinde yetiştirilir. Üretim yöntemi olarak “goble” sistemine göre budama yapılır ve kış budamaları kısa-karışık tarzda gerçekleştirilir. Çoğaltma, odun çelikleri ve daldırma yöntemiyle yapılır.
Kurutma Süreci ve Ayırt Edici Özellikler
Yaş üzüm, potasyum karbonat içeren bir potasa çözeltisine batırılarak kurutulur. Kullanılan potasa çözeltisi %0,5 ayçiçek yağı, %5-6 potasyum karbonat ve sudan oluşur. Ayçiçek yağı kullanımı, bu üzümü zeytinyağı kullanılan kuru üzümlerden ayıran önemli bir özelliktir. Kurutulduğunda, kahverengiye yakın kehribar rengine dönüşür; bu renk, ürünün kolayca tanınmasını sağlar.
Denetim ve Koruma
Ürünün denetimi, Ömerli Kaymakamlığı koordinasyonunda Ömerli İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü ile Ömerli Ziraat Odası uzmanlarının yer aldığı bir denetim mercii tarafından yapılır. Denetimlerde özellikle ampelografik özellikler ve kuru üzümün renk/şekil kriterleri kontrol edilir. Yılda en az bir defa yapılan bu denetimlere ek olarak şikâyet ya da ihtiyaç halinde ek denetimler de yapılabilmektedir. Raporlar, 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu çerçevesinde Türk Patent ve Marka Kurumuna sunulur.
