Origami, Japonca “oru” (katlamak) ve “kami” (kâğıt) sözcüklerinin birleşiminden oluşan, kâğıdın kesilmeden ve yapıştırılmadan belirli katlama yöntemleriyle çeşitli figürlere dönüştürülmesi sanatıdır. Çin’de ortaya çıktığı düşünülen ve daha sonra Japonya’da gelişen bir kağıt katlama sanatı olarak tanımlanmaktadır. Başlangıçta törensel ve ritüel amaçlarla ortaya çıkmış olan origami zamanla hem estetik bir ifade biçimi hem de eğitim, matematik, mühendislik ve terapi alanlarında kullanılan bir yöntem hâline gelmiştir. Günümüzde origami yalnızca sanatsal bir uğraş değil; bilişsel, motor ve duygusal gelişimi destekleyen pedagojik bir araç olarak da değerlendirilmektedir.

^{Origami (Anadolu Ajansı)} 

Tarihçe ve Dönemsel Gelişim

Origaminin kesin ortaya çıkış yeri tartışmalıdır; literatürde ilk uygulamaların kâğıdın icadıyla bağlantılı olarak Çin’de başladığı, Budist rahipler aracılığıyla Japonya’ya geçtiği belirtilir. Japonya’da dönemsel olarak kaydedilen gelişim özetle şöyledir:^【1】  

• Heian Dönemi (794–1185): Origami uygulamalarının törenler ve hediyelerin süslenmesi bağlamında kurumsallaştığı, Şinto ve Budist ritüellerinde uygulandığı dönemdir; bu döneme ait süslemeler ve ritüel kullanımlar tarihsel kayıtlarda yer alır.

• Kamakura Dönemi (1185–1333): Origami uygulamalarının yaygınlaştığı, toplumsal etkileşimle birlikte çeşitlendiği dönem olarak tanımlanır.^【2】 

• Muromachi Dönemi (1333–1573): “Modern” origaminin geliştiği, aristokrasi ve samuray sınıflarında katlama tekniklerinin estetik bir öğe olarak benimsendiği dönemdir.^【3】 

• Edo Dönemi (1603–1868): Seri kâğıt üretiminin başlamasıyla origami halk arasında yaygınlaşmıştır. Origami bu dönemin belgelerinde ve uygulamalarında yer alır.

• Meiji Dönemi (1868–1912) ve sonrası: Origami okul eğitiminde kullanılmaya başlanmış ve modern zamanlarda yayılarak çeşitli toplumlarda eğitimsel ve sanatsal bir etkinlik hâline gelmiştir.

Akira Yoshizawa (1911–2005), origami gösterim sembollerini (noktalı çizgi, ok vb.) standartlaştıran ve 20. yüzyıl modern origami akımında önemli rol oynayan sanatçıdır; 1954’teki yayınları ve sonraki çalışmaları günümüzde kullanılan gösterim sisteminin temelini oluşturmuştur.

Senbazuru – Sadako Sasaki olayı: II. Dünya Savaşı sonrasında Sadako Sasaki’nin bin turna katlama çabası ve bunun ardından turna figürünün barış sembolü hâline gelmesi, origaminin toplumsal ve sembolik kullanımına örnek oluşturmuştur. II. Dünya Savaşı döneminde, Sadako iki yaşında bir çocuktur. Sadako, atalarından miras kalan bir inanç doğrultusunda 1.000 origami turnası katlamaya başlamıştır. Katladığı her turnanın iyileşme ve dünya barışına katkı sağlayacağına inanılmıştır. Turnaların kanatlarına barış mesajları yazılmıştır. Sadako, yaşamının sonuna kadar turna katlamaya devam etmiş, ancak toplamda yalnızca 644 turna katlayabilmiştir. Ölümünün ardından arkadaşları, Sadako’nun dileğinin yerine gelmesi amacıyla turna sayısını 1.000’e tamamlamış ve tüm turnaları Sadako ile birlikte toprağa vermişlerdir.^【4】 

Temel Malzeme ve Teknik Özellikler

Kâğıt biçimi: Origamide en yaygın kullanılan kâğıt biçimi kare olup, farklı boyut ve oranlarda kâğıtlar da kullanılır; bazı modellerde banknot, dikdörtgen veya özel formlu kâğıtlar tercih edilir. Origamiye özgü üretilen kâğıtlar (desenli, ince-kalın farklı ağırlık/kalınlıkta) katlama davranışını ve estetik sonucu etkiler.

Temel katlamalar: Vadi (düşük) ve tepe (yüksek) katlamaları başta olmak üzere kare katlama, taç yaprağı katlama gibi temel işlemler vardır. Bu temel işlemlerden oluşan ara modellere taban denir; tabanlar pek çok modelin ortak başlangıç noktalarıdır.

Geleneksel kural: Klasik origamide makas, yapıştırıcı gibi yardımcı malzemeler kullanılmaz; yalnızca katlama ile model oluşturulur. Ancak çağdaş uygulamalar ve bazı türlerde kesme/yapıştırma kabul edilmiştir.

^{Origami Örnekleri (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Origami Türleri ve Teknik Varyantlar

Origami uygulamaları zamanla farklı teknik ve biçimlere ayrılmıştır. Başlıca türleri şunlardır:

1. Klasik (Geleneksel) Origami: Tek parça, genellikle kare kâğıttan hayvan veya nesne figürlerinin yapıldığı türdür. Geleneksel Japon modellerini temel alır. Turna, kurbağa, kelebek, zambak gibi figürler klasik origami örnekleridir.
2. Modüler / Parçalı Origami: Aynı veya benzer birimlerin tekrarlı olarak katlanıp birleştirilmesiyle üç boyutlu geometrik yapılar oluşturulur. Parçalı origami büyük ve kompleks yapılar için uygundur. Geometrik yapılar, toplar ve yıldız biçimleri bu türde sıktır.
3. Hareketli Origami: Modellemenin bir bölümüne basıldığında veya çekildiğinde hareket eden mekanizmalar içerir.
4. Islak Katlama (Wet Folding): Kâğıdın hafif nemlendirilerek daha yumuşak ve organik hatlarla şekillendirilmesi tekniğidir. Bu yöntem Japon sanatçısı Akira Yoshizawa tarafından yaygınlaştırılmıştır.
5. Basitleştirilmiş Origami: Eğitim veya çocuk etkinliklerinde kullanılan sade modellerdir. Az sayıda katlama adımı içerir.
6. Kirigami: Katlamanın yanı sıra kesme işleminin de kullanıldığı tür; simetrik kesimler ve geometrik desenler oluşturur. Mimari modeller ve geometrik şekillerde kullanılır.
7. Modern / Pop-up / Mimari Origami: Yapıştırma ve kesmenin serbest bırakıldığı, mühendislik ve tasarım amaçlı uygulamaları da kapsayan çağdaş yaklaşımlar. Mimarlık ve mühendislikte katlanabilir yüzey ve yapı tasarımlarında origami ilkeleri kullanılmaktadır.

Origaminin Bilişsel ve Psikomotor Katkıları

Origami, beynin her iki yarımküresini de aktif biçimde kullanmayı gerektiren bir etkinliktir. Sağ elin kullanımının sol beyin, sol elin kullanımının ise sağ beyin etkinliğiyle ilişkili olduğu bilinmektedir. Dolayısıyla, iki elin eşzamanlı kullanıldığı origami çalışmaları, beynin her iki yarımküresini de uyaran aktivitelerdendir. Origami uygulamaları; dikkat süresini artırır, sabır ve özdisiplini geliştirir.

Katlama işlemi sırasında küçük kas becerileri (ince motor gelişimi) desteklenir. Öğrenciler, üç boyutlu (uzaysal) düşünmeyi öğrenir, farklı açılardan bakma ve soyut kavramları somutlaştırma becerisi kazanır. El-göz koordinasyonu, görsel hafıza ve yaratıcılık da bu süreçte gelişir. Origami, problem çözme ve sıra dışı düşünme yeteneklerini artırır. Katlama adımlarını takip etmek, sıralama ve planlama becerilerini güçlendirir. Özellikle çocuklarda sağ ve sol beyin koordinasyonunun desteklenmesi, öğrenme sürecinin bütüncül biçimde işlemesini sağlar.

^{Origaminin Yapılışı (Gaziantep İl Milli Eğitim Müdürlüğü)}

Origaminin Kullanım Alanları

Origami yalnızca sanatsal bir ifade biçimi olmakla kalmayıp çeşitli uygulama alanları bulmaktadır. Eğitim alanında okul öncesinden yükseköğretime kadar öğrenmeyi destekleyen pedagojik bir araç olarak kullanılmaktadır. Özellikle okul öncesi ve ilköğretim düzeyinde öğrencilerin bilişsel, psikomotor ve sosyal gelişimlerini destekleyen bir öğrenme aracıdır.

Origami, farklı öğrenme yöntemleriyle de ilişkilidir. Aktif öğrenme, proje tabanlı öğrenme, yaratıcı öğrenme, işbirlikçi öğrenme ve beyin temelli öğrenme yaklaşımları origami uygulamalarıyla bütünleşebilmektedir. Matematik ve geometri derslerinde, geometrik kavramların somutlaştırılması, uzaysal düşünme ve problem çözme becerilerinin geliştirilmesinde origami tekniklerinden yararlanılmaktadır. Mimarlık ve mühendislikte katlanabilir yapı tasarımları, uzay araçları ve robotik sistemlerde origami prensipleri işlevsel çözümler sunmaktadır. Moda ve tekstil tasarımında ise kâğıt katlama ilkeleri, kumaş ve deri yüzeylerde üç boyutlu formlar oluşturmak için uygulanmaktadır.

Origaminin Disiplinler Arası Uygulamaları

Origami uygulamaları, farklı disiplinlerde çeşitli işlevsel ve estetik amaçlarla kullanılmaktadır. Mimarlık ve mühendislikte origami katlama desenleri, yüzeylerin ve kabuk yapıların biçimlendirilmesi, gün ışığı kontrolü ve katlanabilir/çekilebilir yapı çözümlerinde kullanılmakta olup, katlama desenleri malzemenin burkulma dayanımını ve yapısal davranışını etkileyerek fonksiyonel bir rol üstlenmektedir.

^{Origami Tekniğinden Esinlenerek Tasarlanmış Koltuklar (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}

Tekstil ve moda alanında ise origami ilkeleri, kumaş yüzeylerine üç boyutlu doku kazandırmak amacıyla uygulanmaktadır; bu uygulamalarda kumaşın katlandığında formunu koruması, kenarların saçaklanmaması ve lif ile kumaş konstrüksiyonunun katlama davranışını belirlemesi dikkate alınır. Uygulama örnekleri arasında buharlama yöntemiyle kalıcı üç boyutlu kıvrımlar elde etme, origami ilhamlı dantel ve doğal boyama teknikleriyle pamuk–polyester veya yün iplikle örme/işleme çalışmaları ile örgü, makine ve el dikişi kombinasyonları yer almaktadır. Ayrıca origami teknikleri giysi ve aksesuar tasarımında hacim ve doku kazandırmak için kullanılmakta, “giyilebilir sanat” bağlamında heykelsi tasarımlar oluşturulmakta ve süreçlerde disiplinler arası yaklaşım ile kültürel referanslar değerlendirilmektedir. Sanat terapisi bağlamında ise origaminin tekrarlı katlama eylemleri, dikkat ve el becerilerini gerektirdiği için stres azaltma ve motor rehabilitasyon amaçlı kullanımları bulunmaktadır.

^{Origami Tekniğinden Esinlenerek Tasarlanmış Bir Gömlek (Yapay Zeka ile Oluşturulmuştur.)}