Planet dişli sistemi (veya episiklik dişli sistemi), merkezde bir güneş dişlisi, etrafında dönen gezegen dişlileri ve dış kısımda iç dişlere sahip bir yüzük (halka) dişlisinden oluşan kompakt bir dişli mekanizmasıdır. Bu sistem, özellikle yüksek tork ve hız kontrolü gerektiren uygulamalarda kullanılır. Planet dişli sisteminin davranışı, hangi bileşenin sabitlendiğine, hangisinin giriş ve hangisinin çıkış olduğuna bağlıdır. Farklı kombinasyonlarla hız artışı, hız azaltma, ters yön veya direkt tahrik sağlanabilir.
Bir Güneş Dişli, Dört Gezegen Dişli, Bir Yüzük Dişli İçeren Tek Kademe Planet Dişli Sistemi (Yapay zeka ile oluşturulmuştur.)
Temel Bileşenleri
Planet dişli sisteminin dört temel bileşeni vardır.
Güneş Dişlisi (Sun Gear)
- Sistemin merkezinde bulunur.
- Diğer dişlilerle doğrudan temas halindedir.
Gezegen Dişliler (Planet Gears)
- Güneş dişlisinin etrafında döner.
- Bir taşıyıcı (planet carrier) üzerine monte edilir.
- Genellikle 3 veya daha fazla gezegen dişlisi kullanılır (yük dağılımı için).
Yüzük Dişlisi (Ring Gear)
- Dış kısımda iç dişlere sahip bir halkadır.
- Gezegen dişlileriyle temas halindedir.
Taşıyıcı (Planet Carrier)
- Gezegen dişlilerini birbirine bağlar.
Planet dişli sistemi elemanları (Planet Mekanizmaları)
Temel Tanımlar
- Devir sayısı: Bütün paralel millerde aynı yöne dönüşler aynı işareti alırlar. Genelde tahrik edilen taraf bakış yönü olarak seçilir. Saat yelkovanının dönüş yönü "+" pozitif, karşıt yönü "-" negatif olarak kabul edilir.
- Çevrim oranı (i): Giriş ve çıkış milleri aynı yönde dönüyorlarsa i>0 (Pozitif), ters yönde dönüyorsa i<0 (Negatif)'tir. Çevrim oranı pozitif (+) ise buna "artı redüktör" denir. Bu redüktörde çıkış devir sayısı giriş devir sayısından küçüktür. Çevrim oranı negatif (-) ise buna "eksi redüktör" denir. Bu redüktörde çıkış devir sayısı giriş devir sayısından büyüktür.
- Torsiyon (burulma) momenti: Momentler devir yönüne göre işaretlenir. Eğer etkili moment devir yönünde ise işareti "+", değilse "-" negatif işaretini alır.
- Güç (verim): Planet sistemine (redüktöre) verilen güç "+" pozitif, çıkış gücü "-" negatiftir. Çünkü, planet sisteminin bağlandığı mildeki karşı koyma momenti, çıkış devir yönünün karşıt yönündedir. Arada kaybolan güç "-" negatiftir ve ısıya dönüşür.
- Adım: Bölüm dairesi üzerinde, iki ardışık diş arasında bir diş boşluğu ile bir diş dolusu arasındaki yay mesafesidir.
- Modül: Birbiri ile çalışan dişlilerde sabit bir orandır. Adımın, π (pi) sayısına bölümüne denir.
- Bölüm dairesi çapı: İki dişlinin çalışması sırasında birbirine teğet olan dairelerin ölçüsüdür.
- Diş üstü çapı: Dişlinin en büyük çapıdır. Bu çap dişli çarkın bölüm dairesi çapına, modül ve diş sayısına bağlıdır.
- Diş dibi çapı: Dişlerin dip kısımlarını sınırlayan diş dibi dairesinin ölçüsüne denir.
- Diş kalınlığı: Bölüm dairesi üzerindeki dişin dolu kısmına denir.
- Diş boşluğu: Bölüm dairesi üzerindeki diş boşluğuna denir.
- Diş yüksekliği: Diş üstü çapı ile diş dibi çapı arasındaki farkın yarısıdır.
- Diş başı yüksekliği: Bir dişin bölüm dairesi üzerinde kalan kısmıdır.
- Diş dibi yüksekliği: Bir dişin bölüm dairesi altında kalan kısmıdır.
- Dişli eksenleri arası: Düz dişlilerin bölüm dairesi çapları toplamının yarısıdır.
Avantajları
- Yüksek tork iletimi – Birden fazla gezegen dişlisi yükü paylaşır.
- Kompakt tasarım – Diğer dişli sistemlerine göre daha az yer kaplar.
- Çevrim oranı – Yüksek çevrim oranlarına çıkılabilir.
- Çok yönlülük – Farklı hız oranları ve yönler elde edilebilir.
- Dengeli yük dağılımı – Titreşim ve aşınmayı azaltır.
Dezavantajları
- Bakım – Dış ortama kapalı sistemler olduklarından bakımları maliyetli ve zordur.
- Yataklama – Çok parçalı bir sistem olduğu için yataklama hassas olmalıdır.
- Yağlama – Kapalı sistemler oldukları için genellikle aktif yağlama kullanılamaz.
Kullanım Alanları
- Otomotiv: Otomatik şanzımanlar, diferansiyeller.
- Endüstriyel: Robotik, konveyör sistemleri.
- Enerji: Rüzgar türbinleri.
- Havacılık: Helikopter aktarma organları.
- Elektrikli Aletler: Matkaplar, karıştırıcılar.