Eğitim programları, bireylerin bilgi, beceri ve tutum kazanmalarını sağlamak amacıyla yapılandırılmış sistemli ve planlı tasarımlardır. Bu programlar, eğitimde belirli hedeflere ulaşmak için içeriklerin, öğretim yöntemlerinin ve değerlendirme süreçlerinin organize edildiği yapılardır. Programlar, yalnızca yazılı metinlerden ibaret değildir; uygulama, kültürel çevre, okul iklimi gibi birçok etken de bu yapıların işlevselliğini etkiler. Bu nedenle eğitim programlarının türleri de çok boyutlu olarak ele alınmalıdır.

Bu kapsamda Posner (1995), eğitim programlarının yalnızca içerik düzenlemesi ya da öğretim planı olmadığını, aynı zamanda eğitim sürecindeki işlevlerine göre sınıflandırılması gerektiğini savunmuştur. Posner’in program türleri yaklaşımı, eğitimde uygulanan, yazılı olan ya da olmayan tüm öğrenme süreçlerini dikkate alır. Bu bağlamda Posner, eğitim programlarını beş temel türe ayırmıştır: resmi program, işevuruk program, ihmal edilen program, örtük program ve destekleyici (ekstra) program.

Resmi Program

Resmi eğitim programı, eğitim kurumları tarafından önceden hazırlanmış, yazılı, açık ve planlanmış programdır. Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) veya eğitim kurumları tarafından onaylanan bu program türü; hedefler, içerikler, öğretim yöntemleri, araç-gereçler ve değerlendirme ölçütlerinden oluşur. Resmi program, öğretmen ve öğrencilere neyin nasıl öğretileceği konusunda bir yol haritası sunar. Eğitim süreçlerinin standartlaşmasını ve planlanabilirliğini sağlar.

Uygulamadaki (İşevuruk) Program

İşlevsel eğitim programı, öğretmenlerin sınıf ortamında fiilen uyguladığı öğretim etkinliklerini kapsar. Bu program, öğrencilerin karşılaştığı gerçek öğrenme yaşantılarını ve öğretmenlerin uygulama biçimlerini içerir. Öğrencilerin öğrenme ürünleri, kullanılan yöntem ve teknikler ile sınıf içi uygulamalar bu program türünün temel bileşenleridir. Resmi programda yer alan hedeflerin ne derece uygulandığını gözlemlemek için önemlidir.

İhmal Edilen (Geçersiz) Eğitim Programı

İhmal edilen eğitim programı, resmi ya da işlevsel programda yer almasına rağmen çeşitli nedenlerle öğretilmeyen veya göz ardı edilen içerikleri kapsar. Bu durum, öğretmenlerin zaman yetersizliği, materyal eksikliği, öğrenci hazırbulunuşluk düzeyi gibi faktörler nedeniyle belirli hedef ya da konulara yeterince yer verememesiyle oluşur. Programın bu bölümleri uygulanmadığı için öğrenme sürecinde boşluklar oluşabilir.

Örtük (Gizil) Program

Örtük (gizli) eğitim programı, yazılı programlarda yer almayan; ancak öğrencilerin yaşantılarında etkili olan tüm etkileşimleri ve değerleri kapsar. Okulun fiziki yapısı, öğretmenlerin tutumları, okul kuralları, sınıf iklimi, disiplin anlayışı gibi unsurlar örtük programın kapsamına girer. Bu program türü, öğrencilere doğrudan değil, dolaylı yollarla aktarılır. Değer eğitimi, tutum geliştirme ve sosyal davranışların kazanımı örtük program aracılığıyla gerçekleşir.

Destekleyici (Ekstra) Program

Destekleyici ya da ekstra program, öğrencilerin gönüllü katılımına açık, resmi programın dışında yürütülen etkinlikleri içerir. Sanat, spor, müzik, gezi, koro, tiyatro gibi alanlarda yapılan ders dışı etkinlikler bu türdendir. Bu programlar, öğrencilerin ilgi, yetenek ve ihtiyaçlarına göre şekillenir ve kişisel gelişimlerine katkı sağlar. Resmi eğitimin sınırlarını aşan öğrenme fırsatları sunar.

Posner’in Yaklaşımının Önemi

Posner’in sınıflaması, eğitim programlarını sadece yazılı belgeler olarak değil, eğitim sürecinde yaşanan tüm planlı ve plansız öğrenme etkinlikleri olarak değerlendirmeye olanak tanır. Bu yaklaşım, öğretim programlarının uygulamadaki yansımalarını gözlemleme ve analiz etmede, eğitimde etkili kararlar alma süreçlerinde kullanılabilir.