Sağlıkta Dönüşüm Programı, sağlık sisteminin yeniden yapılandırılması amacıyla planlanan bir reform sürecidir. Bu sürecin iki temel omurgası; sağlık hizmetlerinin organizasyonu (özellikle yerelleşme/desantralizasyon) ve finansman yapısının dönüştürülmesidir.

Programın Hedefi

2003 yılında başlatılan Sağlıkta Dönüşüm Programı (SDP), Türkiye'de sağlık hizmetlerinde, neoliberal yeniden yapılanma süreçlerinin en radikal ve kapsamlı aşaması olarak öne çıkmıştır. Program, yalnızca klinik uygulamaları değil; sağlık sisteminin sosyo-ekonomik, siyasi, yönetsel, kültürel ve kavramsal tüm boyutlarında dönüşümü hedeflemiştir.

_{Sağlıkta Dönüşüm Programının temel unsurları (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

Sağlıkta Dönüşüm Programının Bileşenleri

Sağlık Bakanlığı resmi metnine göre, programın temel bileşenleri:

1. Planlayıcı ve denetleyici rolünde bir Sağlık Bakanlığı
2. Genel Sağlık Sigortası ile herkesi kapsayan aynı çatı
3. Güçlendirilmiş temel sağlık hizmetleri ve aile hekimliği, etkili sevk zinciri, özerk sağlık işletmeleri
4. Donanımlı, motivasyonu yüksek sağlık personeli
5. Eğitim ve bilim kurumları aracılığıyla desteklenen sistem
6. Kalite ve akreditasyon uygulamaları
7. Ulusal İlaç Kurumu ve Tıbbi Cihaz Kurumu ile akılcı ilaç ve malzeme yönetimi
8. Sağlık bilgi sistemiyle etkin karar destek mekanizması

2008 sonrası, “sağlığın geliştirilmesi ve sağlıklı hayat programları”, sağlık sektöründeki tarafların entegrasyonu ve sınır ötesi sağlık hizmetleri gibi bileşenler eklenmiştir.

SDP Öncesi ve Sonrası Farklılıkları

Sağlıkta Dönüşüm Programından önce 1990’lı yıllarda yürütülen reform çabaları genellikle tamamlanamamış, sağlık sistemi parçalı ve finansman sınırlıydı.

Sağlıkta Dönüşüm Programı ile çoklu finansman yapısı tek çatı altında toplanarak Genel Sağlık Sigortası uygulamaya kondu. Sağlık tesislerinin mali özerkliğe kavuşması ve aile hekimliği gibi yeni uygulamalar hayata geçirildi. İlaç erişimi kolaylaştı ve hasta memnuniyeti arttı. Ancak sağlık harcamalarındaki yükseliş uluslararası ödenekleri de tartışmalı hale getirdi.

_{Sağlıkta Dönüşüm Programından önceki ve sonraki değişimlerin temsili (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

Programın Sağlık Sistemine Katkıları

Sağlıkta Dönüşüm Programı ile organizasyonel dönüşüm bağlamında Sağlık Bakanlığı planlama/denetim odaklı yapı kazandı; aile hekimliği ve sevk zincirleri geliştirildi. Finansal reform gerçekleştirilerek; çoklu yapı tek çatı altında toplandı, finansman sürdürülebilir hale getirildi. Özerk işletmeler kurularak, bilgi sistemi, akreditasyon ve kurum yapıları güçlendirildi, yapısal destek sağlandı.

Sosyolojik Yansımaları

• Erişim ve memnuniyet: Tedaviye erişim kolaylaştı, hasta memnuniyeti yükseldi.
• Kapsayıcılık: Genel Sağlık Sigortası, tüm nüfusu kapsayacak şekilde genişletildi.
• Kurumsal yapı: Sağlık tesisleri mali ve idari özerkliğe kavuştu, aile hekimliği sistemi yaygınlaştı.
• Sistem destekleyicileri: Kalite, akreditasyon, bilgi sistemleri ve kurumlar (Ulusal İlaç, Tıbbi Cihaz) sistemin verimliliğini artırdı.

_{Sağlıkta Dönüşüm Programının bileşenleri şeması (Görsel yapay zekâ ve Canva uygulaması ile oluşturulmuştur).}

Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Bilimsel İlgi

2003–2024 döneminde, SDP konusunda 63 lisansüstü tez yayımlanmıştır. Bunlardan 46’sı yüksek lisans, 16’sı doktora, 1’i tıpta uzmanlık tezidir. En çok tez 2019 yılında (12 adet) yayınlanmıştır. Bu dağılım, SDP’nin akademik ve bilimsel açıdan önemini, sürekliliğini ve multidisipliner ilgisini göstermektedir.^【1】 

Programın Devamlılığı

Sağlıkta Dönüşüm Programı, ilk yıllarında ortaya koyduğu yapısal reformların ardından günümüzde de etkisini sürdürmektedir. Programın devamlılığı, yalnızca kurumsal düzenlemelerle değil, aynı zamanda toplumsal beklentiler ve uluslararası sağlık politikaları ile de şekillenmektedir.

Serdar Kenan Gül ve Mustafa Can’ın değerlendirmesinde, SDP’nin yalnızca teknik bir sağlık reformu değil, aynı zamanda toplumun demokratikleşme talepleri ve sosyal ihtiyaçları ile uyumlu bir süreç olarak ilerlediği vurgulanmaktadır. Çalışmada, programın toplumsal sağlık beklentilerini karşılama yönündeki çabaları ile sağlık politikalarının sosyal boyutlarının önem kazandığı belirtilmektedir.^【2】 

Özgür Altındağ ve Ahmet Yıldız’ın araştırmasında ise, sağlık harcamalarının artışı ve mevcut sigorta mekanizmalarının bu yükü taşımakta zorlanmasının reform sürecinin devamını zorunlu kıldığı ifade edilmektedir. Bu bağlamda, sağlık sisteminin finansman, örgütlenme ve hizmet sunumu bakımından sürekli bir yenilenmeye ihtiyaç duyduğu; programın sürekliliğini sağlayan temel unsurlar arasında yer aldığı aktarılmaktadır.^【3】 

Dolayısıyla, SDP’nin devamlılığı yalnızca ilk uygulamaların etkisiyle değil; ekonomik, sosyal ve politik koşulların süreklilik arz eden dinamikleriyle de sağlanmaktadır. Bu durum, programın gelecekte de farklı boyutlarda evrilmeye devam edeceğini göstermektedir.

Yapay Zekâ Uygulamaları

Sağlıkta dijital dönüşüm kapsamında, yapay zekâ uygulamaları hem yönetimsel hem de klinik süreçlerde geniş bir şekilde yer edinmiştir. Örneğin makine öğrenimi ve derin öğrenmeyi temel alan yapay zekâ teknolojileri sayesinde hastalık tanı, teşhis, tedavi ve rehabilitasyon süreçlerinde maliyet ve insan kaynaklı hataların azalması, hizmet kalitesinin artması hedeflenmektedir. Ayrıca, bu alanda son bir yılda 30.000'i aşkın çalışma yürütülmüş; üniversite-hastane işbirlikleri, kamu-özel sektör ortaklıkları ve AR-GE laboratuvarları aktif rol oynamıştır.

_{Sağlıkta yapay zekânın bugünü ve geleceği (Görsel yapay zekâ ile oluşturulmuştur).}

Geleceğe yönelik öngörülerde, pandeminin etkisiyle hızlanan yapay zekâ araştırmalarının; sağlık hizmetlerini idari ve klinik açılardan sanallaştıracağı, yapay zekâ tabanlı sistemlerin kullanımının yaygınlaştıracağı tahmin edilmektedir.

Ayrıca, biyoteknoloji ve yapay zekâ entegrasyonunda somut bir örnek olarak, Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMU) öncülüğünde geliştirilmekte olan HealthGPT projesi öne çıkmaktadır. TÜBİTAK desteğiyle yürütülen bu proje, Türkiye’nin ilk sağlık odaklı büyük dil modeli (Large Language Model) olarak planlanmıştır. HealthGPT; hasta belirtilerini analiz ederek kişileri doğru klinik bölüme yönlendirecek, sağlık sistemi verimliliğini artıracak, sağlık turizmine katkı sağlayacak ve dijital danışmanlık sunacak şekilde kurgulanmıştır. Model, 2025 Nisan’ında başlatılacak olup Ağustos 2025’te demo sürüm testine hazır olması hedeflenmektedir.^【4】