Sakallı akbaba (Gypaetus barbatus), Eski Dünya akbabaları arasında morfolojik ve davranışsal olarak ayırt edici özelliklere sahip, yüksek rakımlı dağlık bölgelerde yaşayan büyük bir yırtıcı kuş türüdür. Kendi cinsi (Gypaetus) içinde tek tür olarak yer alan bu takson, kemiklerle beslenmesi ve kaya yüzeylerine kemik atma davranışı ile bilinir.

Taksonomi ve Sistematik Konum

Sakallı akbaba, Accipitridae (atmacagiller) familyası içerisinde yer alır. Gypaetus cinsi, monofiletik bir gruptur ve Gypaetus barbatus bu cinsin tek temsilcisidir. Önceden Vultur cinsine dahil edilmiş olsa da, morfolojik ve genetik analizler sonucunda farklı bir evrimsel çizgide yer aldığı belirlenmiş ve ayrı bir cins olarak sınıflandırılmıştır. İki alt türü tanınmaktadır: G. b. barbatus (Avrupa, Kuzey Afrika ve Asya’da) ve G. b. meridionalis (Doğu ve Güney Afrika’da).

Morfolojik Özellikler

Türün erişkin bireyleri 5–7 kg ağırlığında olup, kanat açıklıkları 230–280 cm arasında değişir. Vücut tüyleri genellikle sarımsı-beyaz ile pas tonları arasında değişir; bu renklenme çevresel faktörlerle ilişkilidir ve çoğunlukla demir oksit içeren topraklarda yapılan toz banyosuyla oluşur. Kuyruk kama şeklindedir; bu özellik Eski Dünya akbabaları içinde sadece bu türde gözlenir. Göz çevresi kırmızımsı olup siyah bir maske ile çevrilidir. Gaga altındaki siyah tüy grubu, türe “sakallı” adının verilmesine neden olmuştur.

^{Sakallı Akbaba ( pexels )}

Habitat ve Yayılım

Sakallı akbaba, Palearktik ve Afrotropik biyocoğrafik bölgelerde, başta dağlık alanlar olmak üzere yayılım gösterir. Ana dağılım alanları Güney Avrupa (özellikle Pirene ve Alpler), Orta Asya, Himalayalar, Kuzey ve Doğu Afrika’dır. Türkiye’de Toroslar, Doğu Karadeniz Dağları, İç Anadolu’nun güneyi ve Doğu Anadolu’nun yüksek alanlarında yerel populasyonlar hâlinde bulunur. Genel olarak 1000 ila 4000 metre rakımlar arasında gözlenir. Yüksek sarp kayalıklar, uçurumlar ve açık vadiler tercih edilen habitatlardır.

Beslenme Biyolojisi

Sakallı akbaba, nekrofag (leşle beslenen) bir kuş türü olup, diyeti büyük oranda kemik dokusundan oluşur. Yumuşak doku tüketiminin aksine, kemikleri doğrudan yutabilir veya daha büyük parçaları kayalara bırakarak kırar ve sonra tüketir. Bu davranışın gözlenebildiği tek kuş türüdür. Mide asidinin pH seviyesi 1 civarında olup kemik iliğini ve mineral dokuyu sindirebilir. Bu özelliği sayesinde diğer leşçil türlerin tüketmediği kalıntıları değerlendirebilir.

^{Sakallı Akbaba ( Pexels )}

Üreme Biyolojisi

Üreme dönemi genellikle kış aylarında başlar. Tek eşli bir türdür ve çiftler yüksek rakımlı kaya oyuklarında yuva kurar. Dişi genellikle iki yumurta yumurtlar; ancak yavrular arasında görülen siblicid (kardeş öldürme) nedeniyle çoğunlukla yalnızca bir yavru yuvadan ayrılır. Kuluçka süresi 53–60 gün, yuvada kalış süresi ise ortalama 100–130 gündür. Ebeveynler, yavru uçuş yeteneğini kazanana kadar yoğun bakım sağlar. Erginleşme süreci uzun olup, bireyler genellikle 5–7 yaş arasında cinsel olgunluğa ulaşır.

Korunma Durumu ve Tehditler

Uluslararası Doğa Koruma Birliği (IUCN) tarafından "Asgari Endişe" (Least Concern) kategorisinde sınıflandırılmasına rağmen, tür bölgesel ölçekte çeşitli tehditlerle karşı karşıyadır. Zehirli yemler, yasadışı avcılık, çarpışma ve elektrik tellerine konma sonucu meydana gelen elektrik çarpmaları başlıca tehdit unsurlarıdır. Ayrıca habitat tahribatı ve gıda kaynaklarının azalması da yerel populasyonları olumsuz etkileyen faktörler arasındadır. Avrupa’da 1980’li yıllardan itibaren çeşitli yeniden yerleştirme (reintroduksiyon) programları yürütülmüş ve bazı dağlık bölgelerde türün varlığı yeniden sağlanmıştır.