Schottky kusuru, iyonik kristallerde görülen bir noktasal kristal kusur türüdür. Bu kusur, kristal kafesinde bulunması gereken bir katyon ve bir anyonun (yani zıt yüklü iki iyonun) yerinde bulunmamasıyla oluşur. Adını 1935 yılında bu olguyu tanımlayan Alman fizikçi Walter H. Schottky’den almıştır. Schottky kusurunda elektriksel denge bozulmaması için eksilen iyonlar daima bir katyon-anyon çifti şeklindedir; bu sayede kristalin genelinde net yük nötr kalır.

Oluşumu ve Özellikleri

Schottky kusuru genellikle yüksek oranda iyonik bağlarla tutulan ve katyon ile anyon boyutları birbirine yakın olan kristallerde gözlenir. Örneğin NaCl, KCl, KBr, CsCl gibi tuzlarda bu tür kusurlar yaygındır. Kusurun oluşumu çoğunlukla termal enerji etkisiyle atomların kafesteki konumlarını terk etmesinden kaynaklanır. Yeterli enerji (örneğin ~1–2 eV) kazanan bazı atomlar, kafes noktalarını bırakıp kristalin içini terk edebilir; böylece yapıda boşluklar oluşur ve sıcaklık yükseldikçe bu kusurların sayısı hızla artar. Schottky kusurları, malzemenin yoğunluğunu azaltır, çünkü kristal içinde olması gereken toplam atom sayısı azalmıştır. Sonuç olarak kusursuz kristale kıyasla malzemenin ölçülen yoğunluğu biraz daha düşük olur. Ayrıca, bu boşluklar iyonların kafes içinde hareket etmesine olanak tanıyarak malzemenin iyonik iletkenliğini artırabilir. Nitekim bazı oksit seramik malzemelerde oksijen iyonları, Schottky tipindeki boşluk kusurları sayesinde kafes içinde hareket ederek iletkenlik sağlamaktadır.

^{NaCl Kafes Yapısında Gözlemlenen Schottky Kusurunun Şematik Gösterimi (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Schottky Kusurunun Mekanik Özelliklere Etkileri

• Yoğunluk Azalması: Katyon ve anyon çiftleri kafesten eksildiği için kristalin yoğunluğu düşer; bu da özellikle seramik ve iyonik kristallerin mekanik dayanımlarını dolaylı etkileyebilir.

• Kafes Zayıflaması: Kusur bölgeleri, kafesin sürekliliğini bozarak elastik modül (rijitlik) değerinde küçük düşüşlere yol açabilir.

• Kırılganlık Artışı: Yüksek kusur yoğunluğu, boşluk bölgelerinde gerilme yığılmalarına neden olur; bu da çatlakların daha kolay başlamasına ve kırılgan davranışın artmasına sebep olabilir.

• Sünme (Creep) Dayanımının Azalması: Yüksek sıcaklıkta, boşluklar iyon difüzyonunu kolaylaştırır; bu da sürünme hızını artırarak yüksek sıcaklıkta malzemenin deformasyona karşı direncini azaltır.

• Difüzyon Kontrollü Mekanizmaların Hızlanması: Kusurlar, iyonların hareketini kolaylaştırdığı için kayma ve difüzyon mekanizmalarını hızlandırır; bu da özellikle uzun süreli yük altında mekanik stabiliteyi düşürür.

• İç Gerilme Dağılımı: Kusurların düzensiz dağılımı, kristal içinde lokal gerilmeler oluşturur; bu da malzemenin yorulma (fatigue) davranışını olumsuz etkileyebilir.

Schottky Kusuru Sayısı Hesaplama

Schottky Kusuru sayısı aşağıda verilen formülle hesaplanır:

_{Schottky Kusuru Sayısı Formülü (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}

Frenkel Kusuru ile Karşılaştırma

Schottky ve Frenkel kusuru her ikisi de kristallerde stokiyometriyi (bileşimi) değiştirmeden oluşan noktasal kusurlar olsalar da mekanizmaları farklıdır. Frenkel kusuru, bir iyonun kendi yerini terk edip kristal içinde uygun bir ara yer pozisyonuna yerleşmesiyle oluşur; bunun sonucunda bir boş kafes noktası ve bir ara yer atomu çifti ortaya çıkar. Frenkel kusurunda atom kristali tamamen terk etmediği için katıdaki toplam atom sayısı değişmez; bu nedenle teorik olarak malzemenin yoğunluğu değişmez. Ancak pratikte, çok sayıda Frenkel kusuru oluştuğunda ara yerlere kayan iyonlar kafeste iç gerilmelere ve çok küçük hacim genişlemelerine yol açabilir; bu da yoğunluğu az da olsa düşürebilir.

Schottky kusurunda ise atom(lar) kafesi terk ettiğinden kristalin kütlesi azalır ve yoğunluk daha belirgin biçimde düşer. Ayrıca Frenkel kusuru, anyon ve katyon boyutları arasında büyük fark olan kristallerde (katyonun çok küçük olduğu yapılar) daha yaygındır; örneğin AgCl, AgBr, ZnS gibi kristallerde Frenkel tipi kusurlar oluşabilir. Buna karşın Schottky kusurları genellikle NaCl tipi yapıya sahip iyonik kristallerde görülür. Her iki kusur da katyon ve anyon sayısındaki dengeyi koruduğundan, kristalin elektriksel tarafsızlığını bozmaz.

^{Schottky ve Frenkel Kusuru Karşılaştırması (Yapay Zeka Tarafından Oluşturulmuştur)}