Sinop kotrası, Türkiye'nin Sinop iline özgü, el işçiliğiyle üretilen ve tamamen ahşap malzeme kullanılarak yapılan geleneksel gemi maketidir. Üretimi, 1950'li yıllarda Sinop Cezaevinde başlamış ve zamanla il merkezinde yaygınlaşarak Sinop'un kültürel simgelerinden biri haline gelmiştir. Sinop Kotrası, 02 Aralık 2021 tarihinde mahreç işaretiyle coğrafi işaret tescili almıştır.
Geçmişi ve Yaygınlaşma Süreci
Sinop kotrasının ortaya çıkışı, 1950'li yıllarda Sinop Cezaevinde iki mahkumun bu el sanatını başlatmasıyla olmuştur. Mahkumlar, cezaevinden çıktıktan sonra Sinop'ta kalmış ve öğrendikleri tekne modelciliği sanatını sürdürmüşlerdir. Zamanla yanlarında çalışan çıraklara da kotra yapımını öğretmişler ve bu el sanatı il merkezi başta olmak üzere Sinop genelinde yayılmıştır. İlk zamanlarda, kotralar özellikle Sinop Limanına gelen yolcu vapurlarındaki ziyaretçilere hediyelik eşya olarak sunulmuş; zamanla ünlenerek il dışına da gönderilmeye başlanmıştır.
Üretim Özellikleri ve Teknik Detaylar
Sinop kotrası, belirli malzemeler ve geleneksel üretim teknikleri kullanılarak üretilir. Kotranın tüm parçaları ahşaptan yapılır ve el işçiliği gerektirir.
Kullanılan Malzemeler
- Yelkenler: Masif ceviz ağacı
- Gövde: Kayın ağacı
- Direkler: Kayın ağacı
- Kamaralar: Dişbudak ağacı
- Donatım: Misina ve naylon ip
- Ek Malzemeler: Lumbaz için balıkgözü halkalar, bakır tel, küçük ampuller, kontrplak can simitleri
Üretim Metodu
Sinop Kotrası üretiminde kullanılan temel aletler:
- Dairesel testere
- El testeresi
- Kıl testere
- Rendeler
- El matkapları
- Zımparalar
- Ahşap kalemleri
- Çekiçler
Yelken Yapımı
Yelkenler ceviz ağacından üretilir. İlk olarak papel şeklinde kesilen ahşap, el planyası ile rendelenir ve 2–2,5 mm kalınlığa getirilir. Zımpara ile düzeltildikten sonra yelkenler çapraz köşelerden üçgen şeklinde kesilir. Yelkenlere şekil verme işlemi, ispirto alevinde ısıtılarak ve yavaşça bükülerek gerçekleştirilir. Bu işleme "tor vermek" adı verilir. Ahşap zor bükülüyorsa önceden nemlendirilir. Son aşamada yelkenler dolgu verniğine batırılarak korunur ve kurutulur.
Direk ve Seren Yapımı
Direkler kayın ağacından üretilir. Direklerin alt kısmı daha kalın bırakılır. Seren adı verilen yatay direk parçası da hazırlanır. Direğin orta kısmının biraz üzerinde çentik açılarak buraya "gurcata" adı verilen tepelik yerleştirilir.
Kamaralar ve Lumbazlar
Kamaralar dişbudak ağacından yapılır. Pencere boşlukları kıl testere ile açılır. Lumbaz olarak ayakkabılarda kullanılan balıkgözü halkalar yerleştirilir. Kamaraların içine küçük ampuller yerleştirilerek aydınlatma yapılabilir.
Altlık ve Montaj
Kotranın monte edildiği altlık tablası, kotranın boyuna uygun ölçülerde ve genellikle gövdeden daha uzun olarak tasarlanır. Montaj sırasında:
- Gövde alt tablaya yerleştirilir.
- Kamaralar monte edilir.
- Direkler ve yelkenler takılır.
- Delikler açılarak donatım misinaları geçirilir.
- Ön yelkenler (floklar) eklenir.
- Gövdeye çapa resmi ve isteğe bağlı yazılar eklenir.
- Can simitleri yapıştırılır.
- Arka tarafa bayrak yerleştirilebilir.
Üretimin Coğrafi Sınırları
Sinop kotrası, yalnızca Sinop ili sınırları içinde üretilmektedir. Üretimin tüm aşamaları coğrafi sınır içerisinde gerçekleşir. Bu durum, kotranın coğrafi işaret tescili kapsamında belirtilmiştir.
Denetim Süreci
Denetimler, Sinop Belediyesinin koordinasyonunda Sinop Ticaret ve Sanayi Odası ile Sinop Esnaf ve Sanatkârlar Odası temsilcilerinin katılımıyla oluşturulan denetim mercii tarafından yılda en az bir kere yapılır. Üretimde kullanılan malzemelerin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk ve "Sinop Kotrası" ibareli logo ve mahreç işareti ambleminin doğru kullanımı denetlenir.
Kullanım Biçimi
Sinop kotrası ibareli logo ve mahreç işareti amblemi, ürünün kendisi veya ambalajı üzerinde yer alır. Ürünün üzerinde kullanılamadığında, işletmede kolayca görülebilecek şekilde bulundurulmalıdır.
