Söke Peksimeti, Aydın'ın Söke ilçesine özgü, nohut mayası (tatlı maya) ile yapılan ve temel özelliği nem miktarının odun ateşi ile ısıtılmış fırında düşürülerek dayanıklılığının artırılması olan bir ekmek çeşididir. Bu işlem sayesinde uzun süre bayatlamaz. Geçmişte özellikle savaş ve kıtlık dönemlerinde askeri ihtiyaçları karşılamak için kullanıldığı belirtilmiştir. Söke'nin mutfak kültüründe bir yeri olan bu ürün, kara fırında odun ateşiyle pişirilmesinden dolayı kendine özgü bir kokuya sahiptir. Söke Peksimeti, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından mahreç işareti olarak tescillenmiştir.

^{Söke Peksimeti (Yapay Zeka ile oluşturulmuştur)}

Ayırt Edici Özellikleri

• Mayası tatlı maya olarak adlandırılan nohut mayasından yapılır.
• Mayanın hazırlanma yöntemi Söke Peksimetinin ayırt edici özelliklerindendir.
• Mayanın peksimete verdiği koku ayırt edicidir.
• Odun ateşinde pişirildiği için oduna özgü kokuya sahip olması (genellikle meşe odunu kokusu) ayırt edici bir özelliğidir.
• Hamurun nem miktarının düşürülmesiyle dayanıklılığı artırılmış bir ekmektir.
• Uzun süre bayatlamaz.
• Odun ateşinin fırın tabanının altında yandığı kara fırınlarda pişirilir.

Tarihi ve Kültürel Önemi

• Söke Peksimeti, Aydın ili Söke ilçesinde köklü bir geçmişe sahiptir.
• Osmanlı'dan günümüze kadar üretilen bir peksimet türüdür.
• Geçmişte genellikle savaş ve kıtlık gibi durumlarda ekmek ihtiyacını karşılamak için kullanılmıştır.
• Savaş sırasında Osmanlı Ordusu'ndan Kurtuluş Savaşı'ndaki ordulara kadar birçok askerin ekmek ihtiyacının peksimet ile karşılandığı belirtilir.
• Söke ilçesinin mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir.
• Coğrafi sınır ile ün bağı bulunmaktadır.
• Konuşma geçmişimizde bahsedilen Söke Tatlı Maya Ekmeği ile ilişkili olabilir, zira artan ekmeklerin peksimet olarak değerlendirilebileceği bilgisi yer alıyordu. Ancak Söke Peksimeti'nin tescil metninde detaylı bir üretim metodu anlatılmakta ve bu metot, peksimet yapmak için özel olarak ekmek pişirilmesini de içermektedir.

Üretim Metodu

Söke Peksimeti üretimi için nohut mayası kullanılır ve mayanın hazırlanması hamur kadar önemlidir.

• Maya hazırlığı iki aşamalıdır: Maya özü ve Maya hamuru. Nohutlar ezilir, tuz, şeker ve kaynar su eklenir. Yaklaşık 1 saat kapak açık bekletilip ılıtılır. Kapaklar kapatılıp 7-9 saat ılık ve karanlık ortamda fermente olması beklenir (fırın külhanı yakını veya kalın bezle sarılarak). Mayalanma köpükten veya yanan kibritteki parlamadan anlaşılır.

• Maya Hamurunun Hazırlanması: Nohutlardan ayrılmış maya özüne buğday unu ve ılık su (35-40℃) eklenir. Orta yumuşaklıkta yoğrulur ve ılık ortamda yaklaşık 2 saat mayalanması için bekletilir. Hazırlanan maya hamurunun bir kısmı sonraki günün üretimi için ayrılabilir.

• Peksimet Hamurunun Hazırlanışı: Una hazırlanan maya hamuru ve su eklenerek yoğrulur. Yaklaşık 2 saat mayalanması beklenir, ardından hamur katlama işlemi yapılır ve yaklaşık bir saat daha mayalanması beklenir.

• Fırının Hazırlanması: Kara fırın denilen, külhanında meşe odunu yanan, alevle ısıtılan fırın kullanılır. Fırın kubbesi griye dönünce (140-160℃) hazır olduğu anlaşılır. Pişirme köz halindeyken yapılır. Baca çıkışı en düşük seviyeye getirilir. Kara fırın olmayan yerlerde ıslak meşe odunu kullanılarak odun kokusu sağlanır.

• Pişirme (İki Aşamalı): Birinci Aşama (Ekmek Pişirme): Hazırlanan hamur yaklaşık 10x20x50 cm boyutlarında dikdörtgen ekmekler haline getirilip tepsilere yerleştirilir. Fırına atılır ve yaklaşık 18-20 dakika pişirilir. Pişen ekmekler fırından çıkarılır, soğutulur ve ardından yaklaşık 1-1,5 cm kalınlığında dilimlenir.

• İkinci Aşama (Dilimlerin Peksimet Haline Getirilmesi): Ekmekler soğurken fırın sıcaklığı yaklaşık 100-120℃'ye düşer. Dilimler özel tepsilere yerleştirilerek 8-10 dakika pişirilir. Bu pişirme sonunda dilimler kızarır, nemini kaybeder ve gevrekleşir. Fırından çıkarılıp soğumaya bırakılır.

Muhafaza ve Raf Ömrü

• Söke Peksimeti genellikle 500 g olarak ambalajlanır.
• Bu şekilde en az 6 ay tazeliğini koruyabilir.

Üretim Yeri ve Denetim

Söke Peksimeti üretiminin tüm aşamaları belirtilen coğrafi sınırda (Aydın ili Söke ilçesi) gerçekleşmek zorundadır. Bu gereklilik, ürünün köklü geçmişi, mutfak kültürü içindeki yeri ve ün bağı nedeniyledir. Denetimler, Söke Tarih Araştırmaları ve Kültür Değerlerini Koruma Derneği'nin koordinatörlüğünde yapılır. Denetim mercii, Söke İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, Söke Pastacılar Tatlıcılar Lokanta Gazino ve Benzerleri Esnaf Odası ve Söke Tarih Araştırmaları ve Kültür Değerlerini Koruma Derneği'nden birer uzmanın katılımıyla oluşur. Denetimler, düzenli olarak yılda bir defa ve şikâyet halinde her zaman yapılabilir. Denetimlerde; kullanılan malzemelerin, mayanın ve ekmek dilimlerinin peksimet yapılarak pişirilmesinin uygunluğu ile ibare ve amblem kullanımının doğruluğu kontrol edilir.