Soma Helvası, Manisa ili Soma ilçesine özgü, tahin bazlı bir tatlı olup, Türk mutfak kültüründe köklü bir yere sahip geleneksel bir helva çeşididir. 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu kapsamında mahreç işareti olarak 30 Temmuz 2021 tarihinde başvurusu yapılmış ve 4 Ağustos 2023 tarihinde tescil edilmiştir. Bu coğrafi işaret, Soma Kaymakamlığı tarafından tescil ettirilmiş olup, ürünün tüm üretim aşamaları Soma ilçesi sınırları içerisinde gerçekleşmektedir.
Tanım ve Ayırt Edici Özellikler
Soma Helvası, tahin, beyaz şeker, su, sitrik asit ve çöven ekstraktı kullanılarak üretilen bir tahin helvasıdır. Helvanın en belirgin özelliği, yaklaşık %60 oranında tahin içermesi ve bu nedenle tahin lezzetinin baskın olmasıdır. Açık sarı homojen ve pürüzsüz bir yüzeye sahip, ince lifli bir yapıdadır. Yüzeyinde şeker kristallenmesi görülmez. Bu özellikler, helvanın kalitesini ve özgünlüğünü ortaya koyar.
Soma Helvası, Soma ilçesinin mutfak kültüründe önemli bir yere sahiptir ve genellikle sabah kahvaltılarında tüketilmesinin yanı sıra düğün, nişan, sünnet ve taziye gibi özel günlerde ikram edilen bir tatlıdır. Ürünün coğrafi sınırla olan ün bağı, bu kültürel öneminden kaynaklanmaktadır.
Üretim Metodu
Soma Helvası üretimi, özenli ve geleneksel yöntemlerle gerçekleştirilir. Üretimde kullanılan malzemeler ve oranları şu şekildedir:
- 60-65 kg tahin
- 35-40 kg beyaz şeker
- 30 litre su
- 55 ml çöven ekstraktı
- 45 g sitrik asit
Tahin Hazırlığı
Soma Helvası için kullanılan tahin, helva üreticileri tarafından özel bir işlemle hazırlanır. Susam taneleri, öncelikle eleme ve savrulma işlemleriyle temizlenir, ardından %18 tuzlu suda 7-8 saat bekletilir. Bu dinlendirme işleminden sonra susamların kabukları soyulur, tuzlu suda yıkanır ve 1-2 saat meşe külünde bekletilerek ağartılır. Küllerden arındırılan susamlar santrifüjlenerek suyundan ayrılır ve 150-200°C’de 75-80 dakika kavrulur. Soğutulup elendikten sonra taş değirmenlerde öğütülerek gıdayla temasa uygun kutularda saklanır.
Helva Üretimi
Helva üretimi, helva pişirme makinesinde başlar. Su, beyaz şeker ve sitrik asit 135°C’de 2,5-3 saat kaynatılarak macun kıvamına getirilir. Çöven ekstraktı eklenerek 8-10 dakika karıştırılır; bu madde, şeker ağdasını ağartır ve tahinin yağının ayrılmasını önler. Şeker ağdası kırılgan bir yapı kazandığında ısıtma işlemi durdurulur ve 15 dakika dinlendirilir. Sıcaklığı 95-105°C’ye düşen ağdaya tahin eklenir ve gıda ile temasa uygun helva küreğiyle 10-15 dakika dairesel hareketlerle karıştırılır. Homojen bir karışım elde edildikten sonra helva kütlesi 5 dakika dinlendirilir ve 1 saat yoğrulur. Helva, 60-70°C’ye ulaştığında kıvamını alır ve 10 kg’lık dikdörtgen kalıplara dökülerek oda sıcaklığında bir gün dinlendirilir.
Ambalajlama ve Saklama
Soma Helvası, istenilen ağırlıklarda hava geçirmez şekilde ambalajlanır ve serin, kuru bir ortamda bir yıl boyunca muhafaza edilebilir.
Denetim Süreci
Soma Helvası’nın üretim süreci, Soma Kaymakamlığı koordinasyonunda, Soma İlçe Tarım ve Orman Müdürlüğü, Soma Ticaret ve Sanayi Odası ve bir uzmandan oluşan üç kişilik denetim mercii tarafından yılda bir kez düzenli olarak denetlenir. Gerektiğinde veya şikayet üzerine ek denetimler yapılır. Denetimlerde tahin ve diğer bileşenlerin uygunluğu, üretim metoduna uygunluk ve mahreç işareti kullanımına dikkat edilir.
