Son Posta gazetesi, 27 Temmuz 1930 tarihinde yayın hayatına başlamış bir Türk gazetesidir. Gazetenin kurucuları arasında M. Zekeriya Sertel, Selim Ragıp Emeç, Ekrem Uşaklıgil ve Halil Lütfü Dördüncü bulunmaktadır. İstanbul'da Tasvir-i Efkâr gazetesinin eski binasının üç odasında faaliyet göstermiştir. İlk çıktığında sekiz sayfa olarak yayımlanan Son Posta'nın fiyatı 5 kuruştu. Gazete, 26 Kasım 1962 tarihine kadar yayın hayatına devam etmiştir.
Kurucular ve Siyasi Durumları
Son Posta'yı kuran dört kişinin siyasi duruşları birbirinden farklıydı ama ortak özellikleri hepsinin İttihatçı kadrodan gelmesiydi. Gazetenin kuruluş amacı ve sosyal, siyasi çerçevesini irdelemek, ayrıca basın hayatındaki yerini anlamlandırmak bu bağlamda önemlidir.
M. Zekeriya Sertel: Kurucular arasında en tecrübeli isimdi ve kuruluş yıllarında gazetenin yayın politikasına yön vermiştir. Belirgin özellikleri sosyalist kimliği ve muhalif duruşuydu. Hukuk Fakültesi'nde öğrenciyken İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin yayın organı olan Rumeli gazetesinde gazeteciliğe başlamış ve Amerika'da eğitim almıştır. Nazım Hikmet'le yakın dostluğu vardı.
Selim Ragıp Emeç: Daha liberal çizgide bir isim olup, gazetenin yayın politikasında zaman zaman etkisini göstermiş, ancak kuruluş yıllarında genellikle arka planda kalmıştır. Zekeriya Sertel'in ayrılmasından sonra gazetenin yayın politikasını belirleyen kişi olmuştur. Gazeteciliğe Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra Vakit ve Tercüman gazetelerinde başlamıştır. Yazı İşleri Müdürü olduğu süreçte gazeteye hâkim olmuş, özellikle dış politika ve siyaset üzerine yazılar yazmıştır. Hakkı Tarık Us ile daha önce gazetecilik tecrübesi yaşamıştır.
Ekrem Uşaklıgil: Selim Ragıp Emeç gibi liberal çizgide bir isimdir. İkinci Dünya Savaşı yıllarında yazdığı başyazılar dışında gazetenin yayın politikasına fazla müdahale etmemiştir. Gazeteciliğe amcası Halit Ziya Uşaklıgil aracılığıyla başlamıştır. Vakit'te çalışmış ve Son Saat gazetesini çıkarmıştır.
Halil Lütfü Dördüncü: Babıâli'de elinin sıkılığıyla tanınan Dördüncü, daha çok gazetenin mali ve teknik işleriyle ilgilenmiştir. Gazeteciliğe Tanin gazetesinde Ayan ve Mebusan Meclisi muhbiri olarak başlamıştır.
Yayın Politikası ve Rekabet
Son Posta, yayın hayatına rakiplerine karşı iddialı bir şekilde başlamıştır. Gazetenin yayın hayatına başladığı dönemde Cumhuriyet, Akşam, Ulus ve Vakit gibi önemli gazeteler yayımlanmaktaydı. Halil Lütfü Dördüncü, Akşam gazetesi idarecilerinin "Ellerindeki parayı da harcayacaklar, yazık olacak" şeklindeki sözlerine yer vererek, başarılı olmak için çok çalıştıklarını belirtmiştir. Akşamları yayınlanan Son Posta, rakibi Akşam gazetesi ile kıyasıya bir rekabete girişmiştir. Bu amaçla Ekrem Uşaklıgil sabah gazetelerini tarayarak önemli haberleri derlemiş, Halil Lütfü Dördüncü ise mali işlerle ilgilenerek Anadolu'daki bayi ve muhabir teşkilatını kurmuş ve haber ağını güçlendirmiştir. Bu sayede Son Posta'nın satış miktarı, akşam yayınlanmasına rağmen sabah gazetelerini geçmiş ve Anadolu'da en çok satan İstanbul gazetesi haline gelmiştir. Halil Lütfü Dördüncü bu nedenle gazetesini "Taşraya karşı sabah, İstanbul için akşam gazetesi" şeklinde nitelendirmiştir. Gazetenin başarısının bir diğer nedeni de Sertel’in Amerika’da edindiği gazetecilik deneyimi olarak görülmüştür.
Muhalif Duruşu ve İlk Dönem
Gazetenin daha ilk sayısında yer alan "Boğuluyoruz, Biraz Hava İstiyoruz" başlıklı yazısıyla Zekeriya Sertel, muhalif duruşunu ortaya koymuştur. Bu makalede Sertel, batan bir denizaltının "Boğuluyoruz hava istiyoruz" sözlerini Türkiye'nin koşullarıyla özdeşleştirerek, basın dünyasının nefes alamadığını ve havaya ihtiyaç duyduğunu belirtmiştir. Halkın gazeteye gösterdiği ilgiyi "hakikate hasret kalmak" olarak nitelemiştir.
Son Posta, Arif Oruç’un çıkardığı Yarın gazetesinden sonra hükümete muhalif olan ikinci gazete olmuş ve büyük ilgi görmüştür. Gazetenin yayın politikasını, iktidar yanlısı haber anlayışına duyulan tepkiler şekillendirmiştir. Bu nedenle gazetenin logosu "Son Posta halkın gözüdür, Son Posta halkın kulağıdır; Son Posta halkın dilidir." şeklinde belirlenmiştir. Bu amblem aynı zamanda gazetenin siyasi ve ekonomik özgürlüğünü vurgulamak için kullanılmıştır.
Gazete, Cumhuriyet Halk Fırkasına rakip olarak kurulan Serbest Cumhuriyet Fırkasını desteklemiştir. Zekeriya Sertel, Tek Parti iktidarını sert şekilde eleştirmiş ve Serbest Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluşunu coşkuyla karşılamıştır. Ancak körü körüne bir parti destekçiliğinden de uzak durmuştur. Fethi Okyar ile röportajlar yapılmış ve parti programına yer verilmiştir. Son Posta, demokrasiyi ve çok partili hayatı savunmuş, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kurulacağının öğrenilmesinden sonra işçileri ve köylüleri temsil eden üçüncü bir partinin kurulması için de yayın yapmıştır.
Gazetenin üzerinde durduğu önemli konulardan biri devletçilik olmuştur. Gazete, devletçiliğin kâr için değil, halka hizmet eden ve ülkenin kalkınmasına yardım eden bir biçimde uygulanmasını savunmuştur. Devletin özel sermayeye ve özel teşebbüse destek olmasını eleştirmiştir. Hatta bu konuyla ilgili olarak Kırklareli, Alpullu’da kurulan ilk özel şeker fabrikasına karşı bir kampanya başlatmıştır. Gazetenin iddiasına göre bu fabrika yurt dışından 36 kuruşa getirilen şekeri 70 kuruşa satmakta ve devlet buna göz yummaktaydı. Bu yayınlardan rahatsız olan fabrika sahibi Hayri İpar, ticari itibarını kırmak, şeref ve haysiyetini zedelemek suçlamalarıyla yazının sahibi Zekeriya Sertel’i ve sorumlu müdür Selim Ragıp Emeç’i mahkemeye vermiştir. Dava sonunda her ikisi de üçer sene hapse mahkûm edilmiş ve Sultan Ahmet Cezaevi’ne gönderilmişlerdir. Zekeriya Sertel bir buçuk yıl sonra genel afla serbest bırakılmıştır.
Sertel’in cezası sonrasında, kendisi ile gazetenin ortakları Ekrem Uşaklıgil ve Selim Ragıp Emeç arasında yayın politikasından kaynaklanan bir anlaşmazlık çıkmıştır. Emeç ve Uşaklıgil'in Sertel'in kapitalizm ve emperyalizm karşıtı fikirlerini beğenmediği belirtilmiştir. Bu anlaşmazlık sonucunda Halil Lütfü Dördüncü ile Zekeriya Sertel gazetedeki sermayelerini alarak ortaklıktan ayrılmışlardır. Bu iki isim, Ahmet Emin Yalman’la birlikte 1934 yılında Tan gazetesini yayınlamaya başlamıştır. Son Posta, Zekeriya Sertel’in ayrılmasından sonra da mevcut sayfa düzeni ve haber çeşitliliği ile yayın hayatına devam etmiştir. Gazetenin sayfa sayısı arttırılmış ve on ikiye çıkarılmıştır. Bazen on altı sayfaya kadar çıktığı da olmuştur.
Gazetenin içerik ve düzeni (Genel ve Sertel Sonrası) Son Posta gazetesinin teknik görünümü ve teması zaman içerisinde değişse de düzenli bir işleyişi vardı. Birinci sayfa içerisinde Zekeriya Sertel’in "M. Zekeriya" imzasıyla yazdığı "Her Gün" isimli köşe ve haberler bulunuyordu. İkinci sayfa içerisinde Orhan Ural’ın ünlü "Pazar Ola Hasan Bey" karikatürleri, iç haberler ve halkın gündelik sorunlarına yer veren "Halkın Sesi" köşesi yer almaktaydı. Sonraki sayfada "İster İnan, İster İnanma" başlığı altında kısa yazılar, zaman zaman günün önemli olaylarının değerlendirildiği "Bugünün Meselesi" adlı köşe, "Resimli Makale" köşesi, önce imzasız daha sonra Peyami Safa imzasıyla çıkan haberler, gazetelere ve hükümete eleştiriler getiren "Dedikodu" köşesi ve Sertel’in başyazısının devamı bulunmaktaydı. Dördüncü sayfada ise Memleket haberleri ile müzik, spor ve sinema haberleri yer almaktaydı. Beşinci sayfa içerisinde "Hanım Teyze" imzasıyla kadına ve aşka dair yazılar, güzel sözler, bedava ilan sütunu, dış haberler ve roman tefrikaları bulunuyordu. Altıncı sayfa içerisinde gündem ve konuyla ilgili hikâye şeklinde yazılmış makaleler, bilmeceler ve çocuk sütununa ayrılmıştı. Yedinci sayfa Darp ve cinayet haberlerinin olduğu sağlık köşesi ve reklamların yer aldığı sayfaydı. Sekizinci ve son sayfada ise ilanlar bulunuyordu.
II. Dünya Savaşı Dönemi
Son Posta, II. Dünya Savaşı’nın getirdiği ekonomik sıkıntılardan ve özellikle de yaşanan kâğıt sıkıntısından etkilenmiştir. Gazete, savaş yıllarında 8 sayfa olarak basılmış ve 5 kuruşa satılmıştır. Sayfa sayısı bazen dörde kadar düşmüş, haber içeriğinde azalma olmuştur. Savaş sonrası normal düzene geçilmiştir. Gazetenin birinci sayfasında dış haberlere fazlaca yer verilmiştir. Ülke gündemine ait haberler kırmızı ve siyah renkli harflerle dikkat çekici şekilde sayfadaki yerini almıştır.
İkinci sayfada "Dâhili Haberler" başlığı altında ülkedeki önemli olaylara yer verilmiştir. Savaşın ilk yılı olan 1939’da ve savaşın son yıllarında yayınlanan "Her Gün" köşesinde Ekrem Uşaklıgil, Selim Ragıp Emeç ve Muhittin Birgen imzalı yazılar yer almıştır. Halit Fahri Ozansoy tarafından yazılan "Edebiyat Köşesi" gazetede aralıklarla yer bulmuştur.
Savaş yıllarında yayınladığı roman tefrikalarında Halit Ziya Uşaklıgil, Reşat Ekrem Koçu, Muazzez Tahsin Berkant, Zeynel Besim Sun gibi önemli yazarların imzaları görülmektedir. Ayrıca "Resimli Hikâye" ve Orhan Ural’ın karikatürleri de ikinci sayfada yer almıştır.
Üçüncü sayfada Selim Ragıp Emeç’in yazdığı "Siyaset Âlemi" köşesinde genellikle dünyada meydana gelen olaylara ve bazı sorunlara yer verilmiştir, ülke gündemindeki olaylar nadiren ele alınmıştır. Bu köşedeki bazı yazı başlıkları "Japonya Faşizme Gidiyor mu?", "Amerika’nın Son Mesajı: İtalya’ya İhtar Manası" ve "İtalya’nın Afrika’daki Tahdişatı Kim İçin ve Ne İçin" şeklindedir.
Bu dönemde gazetenin dördüncü sayfası "Memleket Haberleri" köşesine ayrılmış, ülkenin farklı bölgelerinden önemli haberlere yer verilmiştir. Aynı sayfada okuyucuların sağlıkla ilgili sorunlarına "Ev Doktoru" köşesinde yanıt aranmıştır.
Beşinci sayfada "Harici Telgraflar" köşesinde yabancı ülkelerdeki bazı olaylara dair haberlere yer verilmiştir. İsmet Hulusi’nin günlük olayları kaleme aldığı "Hadiseler Karşısında" köşesi ile "Teyze" imzasıyla yayınlanan "Gönül İşleri" köşesi de beşinci sayfada yer almıştır. Altıncı sayfa ise genellikle magazin haberlerine, bulmaca, şiir, reklam ve ilanlara yer verilmiştir.
Yedinci sayfada Kadircan Kaflı’nın "Tarihten Sayfalar" köşesindeki yazılarıyla, İsmet Hulusi’nin "Tiyatro" köşesi yer almıştır. Sekizinci sayfanın büyük bölümünde reklamlara yer verilmiştir. Ayrıca bu sayfada roman tefrikalarına, hikâyelere, denemelere ve önceki sayfalarda yarım kalmış makalelerin devamlarına da yer ayrılmıştır. Ayrıca Falih Rıfkı Atay, Ercüment Ekrem Talu ve Nusret Safa Coşkun’un yazılarıyla, Hüseyin Cahit Yalçın’ın tercümeleri de Son Posta gazetesinde yer almıştır.
Son Posta, II. Dünya Savaşı’nın ilk yıllarında savaş karşıtı bir yayın politikası izlemiştir. Selim Ragıp Emeç, Ekrem Uşaklıgil ve zaman zaman Feridun Osman Menteşeoğlu tarafından yazılan başyazılarda savaşın getireceği zararlara ve sorunlara değinilmiştir. Gazetede, Emekli General Hüseyin Hüsnü Emir Erkilet de II. Dünya Savaşı’na dair birçok yazı yazmıştır. Selim Ragıp Emeç, yazılarında sadece savaşın genel durumunu anlatmakla kalmamış, yabancı dil bilgisi sayesinde dış basından aldığı haberleri de yorumlayarak okuyuculara sunmuştur. Gazetenin savaşa yönelik yayın prensibi devletin öngördüğü politika ile paralel olmuştur. Savaş durumundan dolayı uygulanan kanunları doğal karşılamış ve milli menfaatleri ön planda tutmuştur.
Savaş Sonrası ve Demokrat Parti
II. Dünya Savaşı sonrasında iç ve dış politikada meydana gelen gelişmeler nedeniyle temkinli bir yayın politikası takip etmiştir. Ekrem Uşaklıgil’e göre, gazetenin yayın politikasında daha baskın rol oynayan Selim Ragıp Emeç, savaş sonrasında dış politikada batı yanlısı bir tavır takınmış ve SSCB aleyhinde sert yazılar yazmıştır. Komünizm karşıtı olan gazetelerden olmuştur.
Savaş sırasında iç politikada hükümet aleyhine haberler yayınlamayan Son Posta, savaş sonrasında da bu çizgisini bir süre devam ettirmiştir. Savaşın sona ermesinden sonra hükümeti eleştiren haberlerini arttıran Tan ve Yeni Sabah gazetelerinin aksine, Son Posta’da zaman zaman çıkan köşe yazıları ve küçük haberler dışında hükümete muhalif haberlere yer verilmemiştir. Ancak 1946’da Demokrat Parti’nin kurulmasıyla birlikte Son Posta’nın bu tavrı değişmiştir. Gazete, yeni parti hakkındaki haberlere her geçen gün daha fazla yer vermiş, özellikle 1946 seçimleri yaklaştıkça Demokrat Parti’yi ön plana çıkaran makaleler yayınlamıştır.
1946-1950 yılları arasında Demokrat Parti’yi destekleyen yazılar yazmışlardır. Bu değişimde Selim Ragıp Emeç’in siyasete atılmasının etkisi vardır. Emeç, 1950 seçimlerinde Demokrat Parti’den aday olmuş, dokuzuncu ve onuncu dönemlerde Bursa, 1957 seçimlerinde ise İzmir milletvekilliği yapmıştır. Bu süreçte gazetenin yayın politikası da Demokrat Parti üzerinden siyasi bir hüviyet kazanmıştır.
27 Mayıs 1960 Darbesi ve Kapanışı
Demokrat Parti zamanla ılımlı siyaset havasını değiştirmiş, 1950'li yılların sonunda artan hoşnutsuzluk en çok ordu içinde kendini göstermiştir. 27 Mayıs 1960 sabahı radyodan Albay Alpaslan Türkeş’in okuduğu bildiri ile ordu, Türkiye’nin yönetimine el koymuştur. Son Posta, haberi "Milli Birlik Komitesi Kuruldu Yeni Anayasanın Hazırlığına Başlandı" manşetiyle okuyucularına duyurmuştur.
Bu süreçte Selim Ragıp Emeç de tutuklanmış ve dört yıl iki ay hapis cezası almıştır. Bu süre içerisinde gazetenin yönetimini oğlu Çetin Emeç devralmıştır. Çetin Emeç, Yassıada’da babasını ziyarete gittiği anılarından bahsetmiş ve gördüğü manzaralar karşısında ürperdiğini belirtmiştir. Selim Ragıp Emeç’in 1961 yılında beraat etmesi üzerine gazete tekrar Emeç’in yönetimine geçmiştir. 1962 yılında yazar kadrosu yenilenmiş; başta Necip Fazıl Kısakürek olmak üzere, Orhan Apaydın, Faruk Nafiz Çamlıbel, Valâ Nurettin, Orhan Kemal, Cezmi Türk gibi yazar ve gazeteciler Son Posta gazetesinde yer almıştır.
Ancak darbeden sonra başlayan manevi sıkıntıların yanında maddi sorunlar da başlamıştır. Siyasi baskılar sonucunda resmi ilanlar ve reklamlar kesilince Son Posta gazetesi zor bir duruma düşmüştür sonunda 1962 Kasım ayında kapanmıştır. Son sayısı olan 26 Kasım 1962’de çıkan gazetede kapanacağına dair herhangi bir yazı bulunmamaktadır.
