$$Sonlu Elemanlar Yöntemi (FEM), süreksiz veya karmaşık geometrilere sahip sistemlerin sayısal analizinde kullanılan güçlü bir nümerik yöntemdir. Ancak bazı durumlarda, FEM çözümleri fiziksel gerçekliği yansıtmayan aşırı büyüklükte sonuçlar üretir. Bu tür sapmalar genellikle tekillik (İng. singularity) olarak adlandırılır.

Tekillik, çözüm bölgesindeki bazı noktaların teorik olarak sonsuz değerlere ulaşması durumudur. Bu noktada hem matematiksel çözüm anlamını yitirir hem de fiziksel sistem davranışından sapma yaşanır. FEM’de tekillikler, genellikle modelleme varsayımları, ağ yapısı veya sınır koşullarından kaynaklanır.

Tekilliğin Türleri ve Nedenleri

Geometrik Tekillikler (Geometric Singularities)

Geometrik tekillikler, genellikle çözüm alanında ani köşe dönüşlerinin veya keskin kenarların olduğu bölgelerde oluşur:

• İç köşeler (reentrant corners): 90°’den daha küçük açılı iç köşeler, düzlemsel gerilme altında sonsuz gerilme üretir.
• Sivri uçlar: Sivri çıkıntılar, özellikle çekme veya burulma altında lokal gerilme konsantrasyonlarını aşırı düzeye çıkarır.

Bu tür tekillikler, özellikle 2D analizlerde önemli olup, köşe noktalarında hesaplanan gerilme bileşenlerinin ağ inceltildikçe sürekli artmasıyla kendini belli eder.

^{Geometrik Tekillik - Köşe Kenarda Yüksek Gerilme (Kaynak: Andriweib)}

Yük ve Destek Tekillikleri (Load and Constraint Singularities)

• Noktasal yükler (point loads): Bir tek düğüme uygulanan kuvvetler, o noktada sonsuz gerilme yaratabilir çünkü teorik olarak yük dağılımı sıfır alana yayılmıştır.
• Noktasal sabitlemeler (point constraints): Benzer şekilde, sadece bir düğümde tanımlanan sabitlemeler, yerel rijitlik artışına ve yapay gerilme yoğunluklarına neden olabilir.

Bu tür tekillikler, FEM’de modelleme idealizasyonlarının neden olduğu fiziksel olmayan durumlardır.

Malzeme Uyumsuzluğu Tekilliği (Material Discontinuity Singularities)

Farklı elastik modüllere sahip iki malzemenin keskin birleştiği noktalarda (örneğin çelik-alüminyum arayüzü), özellikle gerilme sürekliliği sağlanmazsa yüksek gradyanlı geçişler tekilliğe neden olabilir.

Mesh Uygunsuzlukları (Mesh-Induced Singularities)

Düzgün olmayan, ani geçişli veya aşırı büyük-küçük oranlı eleman geçişleri, özellikle yüksek gradyanlı alanlarda numerik kararsızlıklara yol açar. Bu da yapay olarak tekillik benzeri davranışlara neden olabilir.

Tekilliklerin Belirtileri

FEM analizinde tekillikler şu gözlemlerle kendini belli eder:

• Mesh yoğunluğu artırıldığında çözümün (örneğin Von Mises gerilmesi) belirli bir değerde sabitlenmemesi, sürekli artması
• Gerilme konturlarında keskin değişim bölgeleri, aniden yükselen "sivri" renk geçişleri
• Teorik olarak sonsuzlukta hesaplanan gerilme değerleri (örneğin 10⁶ MPa gibi fiziksel olarak imkânsız rakamlar)
• Enerji normlarında dengesizlik (örneğin, artan ağ yoğunluğuyla toplam elastik enerji normunun sapması)

Çözüm Yöntemleri ve Yönetim Teknikleri

Geometrik İyileştirme

• Keskin köşelere fillet veya chamfer uygulanması
• Sivri uçların kaldırılarak daha yumuşak geçişlerin tanımlanması

Yük ve Destek İdealizasyonu

• Noktasal yük yerine kenara yayılmış yüzeysel yük tanımlanmalı
• Tek düğüme sabitleme yerine birden fazla noktaya dağıtılmış destek tercih edilmeli

Mesh Kalitesinin İyileştirilmesi

• Özellikle tekilliğin beklendiği bölgelerde lokal ağ inceltmesi (local mesh refinement) yapılmalı
• Quadratic (ikinci dereceden) elemanlar ile çözüm hassasiyeti artırılabilir

Sonuçların Yorumlanması

• Düğüm bazlı gerilme yerine, eleman ortalamalı (elemental averaged) veya Gauss noktası verileri kullanılmalı
• Kritik bölgelerde gerilme yerine gerilme gradyanları, enerji yoğunluğu ya da yük-yerdeğiştirme eğrileri değerlendirilmeli

^{Geometrik Tekilliği Kaldırmak İçin Radyus Çalışması Yapılmış Model (Kaynak: Tekyaz)}

Uygulama Örneği (Köşe Tekilliği)

Bir plakanın iç köşesindeki 90°’lik açıya çekme yükü uygulanarak FEM analizi yapıldığında:

• Mesh ne kadar inceltilirse inceltilsin, köşedeki Von Mises gerilmesi artmaya devam eder.
• Gerilme dağılımı bu köşe civarında yoğunlaşır ve fiziksel anlamını kaybeder.
• Bu durum matematiksel olarak çözümün dezavantajını ifade eder. Ancak FEM çözümü bu bölge dışında genellikle tutarlı kalır.

FEM Tekilliklerinin Fiziksel ve Sayısal Yorumlanması

FEM tekilliği çoğu zaman gerçek bir yapısal problemden değil, sayısal modellemenin sınırlarından doğar. Bu nedenle tekillik, modelin başarısız olduğu değil; sınırlarının aşıldığı bir uyarı olarak değerlendirilmelidir. Gerçek yapılar plastik deformasyon, mikro çatlak yayılımı gibi mekanizmalarla bu tür ideal durumları asla tam olarak yaşamaz.