Stronsiyum, atom numarası 38 ve kimyasal sembolü Sr olan, periyodik tablonun toprak alkali metaller grubunda yer alan, gümüşi beyaz renkte, yumuşak ve kolay işlenebilen bir metal elementtir.

Sınıflandırma ve Temel Özellikler

Stronsiyum, periyodik tablonun 5. periyodunun 2. grubunda (2A) bulunan bir toprak alkali metaldir. Elektron dizilimi [Kr]5s² şeklinde olup en dış yörüngesinde iki valans elektronuna sahip olması, onun kimyasal davranışını belirler. Bu iki elektronu vererek +2 yüklü iyon (Sr²⁺) oluşturma eğilimindedir. Bu özelliği, stronsiyumun kimyasal olarak aktif bir metal olmasına ve bileşiklerinde genellikle iyonik bağlar kurmasına neden olur. Oda sıcaklığında katı halde bulunur ve hava ile temas ettiğinde hızla oksitlenerek sarımsı bir renk alabilir.

Keşfi

Stronsiyum, 1790 yılında Adair Crawford ve William Cruickshank tarafından stronsiyanit minerali içinde yeni bir "toprak" (oksit) olarak tanımlanmıştır. Metalik stronsiyum ise ilk kez 1808 yılında Sir Humphry Davy tarafından erimiş stronsiyum klorürün elektrolizi yoluyla izole edilmiştir.

^{Stronsiyum (Yapay Zeka ile Üretilmiştir.)}

Etimoloji

Stronsiyum elementinin adı, ilk tanımlandığı ve stronsiyanit mineralinin bulunduğu yer olan İskoçya'daki Strontian adlı bir köyden gelmektedir. Element, bu köyün adıyla anılmaktadır.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikler

Stronsiyumun elektron dizilimi [Kr]5s² şeklinde olup yoğunluğu 2,64 g/cm³’tür. Erime noktası 777 °C, kaynama noktası ise 1377 °C’dir. Atom yarıçapı 2,49 Å olan stronsiyumun elektron ilgisi 4,631 kJ/mol, elektronegatifliği ise Pauling skalasına göre 0,95’tir. Gümüşi beyaz renkte olan ve sarıya çalan metalik bir parlaklığa sahip olan bu element, oda sıcaklığında katı hâlde bulunur. Kimyasal açıdan oldukça aktif olan stronsiyum, hava ile temas ettiğinde hızla oksitlenir.

Su ile reaksiyona girerek stronsiyum hidroksit ve hidrojen gazı oluşturur; ayrıca asitlerle de tepkimeye girerek stronsiyum tuzlarını meydana getirir. Kimyasal özellikleri bakımından kalsiyum ve baryum elementlerine benzerlik gösterir.

Doğada Bulunuşu ve Elde Edilmesi

Stronsiyumun başlıca sölestin (SrSO₄) ve stronsiyanit (SrCO₃) minerallerinde bulunduğu ve metalik stronsiyumun genellikle stronsiyum klorürün elektrolizi ile elde edildiği bilinmektedir.

İzotopları

Doğada bulunan kararlı stronsiyum izotopları arasında ⁸⁶Sr, ⁸⁷Sr ve ⁸⁸Sr yer alır. Bunların dışında, yapay olarak üretilen birçok radyoaktif izotopu da bulunmaktadır. Stronsiyum-90 (⁹⁰Sr), en bilinen ve önemli radyoaktif izotopudur. Nükleer reaktörlerde yan ürün olarak ve nükleer patlamalar sonucu açığa çıkar. Yarılanma ömrü yaklaşık 28 yıldır. Güçlü bir beta ışını yayıcısıdır. Kimyasal olarak kalsiyuma benzediği için vücutta kemiklerde birikebilir ve sağlık riskleri oluşturabilir.

Kullanım Alanları

Stronsiyum ve bileşikleri çeşitli alanlarda uygulama bulur:

Havai Fişekler ve İşaret Fişekleri: Stronsiyum tuzları (özellikle stronsiyum karbonat ve stronsiyum nitrat), alevlere parlak kırmızı renk verme özellikleri nedeniyle havai fişeklerde ve işaret fişeklerinde yaygın olarak kullanılır.
Mıknatıs Üretimi: Stronsiyum ferrit (SrFe₁₂O₁₉), seramik yapılı kalıcı mıknatısların üretiminde kullanılır. Bu mıknatıslar hoparlörlerde, küçük elektrik motorlarında ve manyetik oyuncaklarda bulunabilir.
Çinko Saflaştırma: Erimiş çinkodan kurşun safsızlıklarının uzaklaştırılmasında kullanılır.
Özel Camlar: Geçmişte katot ışın tüplü (CRT) televizyon ve bilgisayar ekranlarında, zararlı X-ışınlarını engellemek amacıyla camın yapısına stronsiyum oksit katılırdı.
Karanlıkta Parlayan Malzemeler: Stronsiyum alüminat (SrAl₂O₄), günümüzde karanlıkta parıldayan (fosforesan) boya ve plastiklerde kullanılır. Bu malzemeler gün ışığında soğurdukları ışığı daha sonra yavaşça yayarak uzun süreli bir parlama sağlarlar.
Diş Macunları: Bazı hassas dişler için üretilen diş macunlarında, diş hassasiyetini azaltmak amacıyla stronsiyum içeren bileşikler (örneğin stronsiyum klorür veya stronsiyum asetat) kullanılır.
Radyoaktif İzotop Uygulamaları (⁹⁰Sr):Enerji Kaynağı: Yüksek enerjili beta ışını yayması nedeniyle, uzay araçları, uzaktan kontrol edilebilen hava istasyonları ve navigasyon şamandıraları gibi uzun ömürlü ve bakım gerektirmeyen güç kaynaklarında radyoizotop termoelektrik jeneratörlerde (RTG) potansiyel bir enerji kaynağı olarak kullanılır.
Endüstriyel Ölçüm Cihazları: Kalınlık ölçümü yapan cihazlarda ve kâğıt ya da plastik ambalajlama makinelerinde statik elektriği gidermek için kullanılır.

Biyolojik Rolü ve Etkileri

Kararlı stronsiyum izotopları insanlar için belirgin bir biyolojik role sahip olarak tanımlanmamıştır ve genellikle toksik kabul edilmez. Kimyasal olarak kalsiyuma benzediği için vücutta, özellikle kemikler tarafından emilebilir. Bazı derin deniz canlılarının kabuklarında bulunduğu ve bazı mercan kayaları için önem taşıdığı belirtilmiştir.

Stronsiyum-90 (⁹⁰Sr) izotopu ise radyoaktiftir ve sağlık açısından riskler taşır. Nükleer atıklarda bulunur ve nükleer enerji santrali kazalarında veya nükleer patlamalarla çevreye yayılabilir. Yapısının kalsiyuma benzemesi nedeniyle, vücuda girdiğinde kemiklerde kalsiyum yerine birikir. Bu durum, kemik iliğinin fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir ve kanser dahil çeşitli sağlık sorunlarına yol açabilir. Özellikle kemik gelişimi devam eden çocuklar ve gençler bu izotopun olumsuz etkilerine karşı daha duyarlıdır.

Stronsiyum (Sr)