Taphao Thong (47 Ursae Majoris b), Geoffrey Marcy ve R. Paul Butler tarafından 1996 yılında keşfedilmiştir. Keşif, Kaliforniya’daki Lick Gözlemevi’nde dikey hız (radyal hız) yöntemi kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Bu yöntemde, bir gezegenin ev sahibi yıldızda oluşturduğu kütleçekimsel etkiyle meydana gelen periyodik salınımlar, yıldız tayfında oluşan Doppler kaymaları aracılığıyla tespit edilmektedir.

47 Ursae Majoris b, keşfedildiği dönemde yaygın olarak bulunan “sıcak Jüpiter” türü gezegenlerin aksine, yıldızına daha uzak bir yörüngede bulunan ilk ötegezegenlerden biri olmuştur. Bu özelliğiyle, Güneş Sistemi dışındaki bazı gezegen sistemlerinin de samanyoluna benzer mimariler taşıyabileceğini gösteren ilk önemli örneklerden biri olarak kabul edilmiştir.

Aralık 2015’te, Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından yürütülen NameExoWorlds projesi kapsamında gezegen ve yıldızına resmi adlar verilmiştir. Tayland Astronomi Topluluğu’nun önerisi doğrultusunda gezegene Tayland halk masallarındaki iki kardeşten biri olan Taphao Thong, ev sahibi yıldıza ise Chalawan (efsanevi bir timsah kralı) adı verilmiştir.

^{47 Ursae Majoris b (NASA)}

Ev Sahibi Yıldız: 47 Ursae Majoris (Chalawan)

47 Ursae Majoris, G1V spektral sınıfında yer alan, Güneş’e oldukça benzeyen sarı bir cüce yıldızdır. Kütlesi Güneş’in yaklaşık 1,03 katı (1.03 M☉), yarıçapı ise yaklaşık 1,13 katı (1.13 R☉) olarak ölçülmüştür. Yüzey sıcaklığı yaklaşık 5.855 Kelvin’dir ve bu değer Güneş’in 5.778 K’lik sıcaklığına oldukça yakındır.

Yıldızın metalisitesi ([Fe/H]) 0,00 ± 0,04 dex olarak belirlenmiştir; bu da kimyasal bileşiminin Güneş ile neredeyse aynı olduğunu göstermektedir. Yaşı yaklaşık 6 milyar yıl olarak tahmin edilmekte olup, Güneş’ten biraz daha yaşlıdır. 47 Ursae Majoris’in Güneş’e olan benzerliği, yörüngesindeki gezegen sisteminin yapısını ve yaşanabilirlik potansiyelini anlamak açısından önemli bir karşılaştırma zemini sunmaktadır.

Fiziksel Özellikler

47 Ursae Majoris b, dikey hız yöntemiyle keşfedildiği için yalnızca minimum kütlesi doğrudan hesaplanabilmektedir. Bu değer, Jüpiter kütlesinin en az 2,53 katı olarak belirlenmiştir. Bu da gezegeni, Güneş Sistemi’ndeki en büyük gezegen olan Jüpiter’den belirgin şekilde daha büyük bir gaz devi konumuna yerleştirmektedir. Yörünge düzleminin eğimi tam olarak bilinmediğinden, gerçek kütlesinin bu değerden daha yüksek olması muhtemeldir.

Gezegen geçiş yapmadığı için yarıçapı, atmosferik bileşimi ve iç yapısı doğrudan gözlemlenememektedir. Ancak kütlesine dayanılarak, gezegenin Jüpiter benzeri, hidrojen ve helyumdan oluşan yoğun bir gaz zarfına sahip olduğu ve katı bir yüzey barındırmadığı varsayılmaktadır.

Yörünge Özellikleri

47 Ursae Majoris b, ev sahibi yıldızının etrafındaki bir tam yörüngesini yaklaşık 1.078 günde (yaklaşık 2,95 yılda) tamamlamaktadır. Yıldızına olan ortalama uzaklığı, yani yarı büyük ekseni, 2,10 astronomik birimdir (AU). Bu mesafe, Güneş Sistemi'nde Mars ile Jüpiter’in yörüngeleri arasına denk gelmektedir.

Gezegenin yörüngesinin dış merkezliği (eksantrikliği) oldukça düşüktür; bu da yörüngesinin neredeyse dairesel olduğunu göstermektedir. Bu özellik, Güneş Sistemi’ndeki dev gezegenlerin yörüngeleriyle önemli bir benzerlik sunmakta ve 47 Ursae Majoris sisteminin dinamik olarak kararlı bir yapıya sahip olabileceğini düşündürmektedir.

47 Ursae Majoris Gezegen Sistemi

47 Ursae Majoris, bilinen en az iki, muhtemelen üç gezegene ev sahipliği yapan bir sistemdir:

• 47 Ursae Majoris b (Taphao Thong): Sistemin iç gezegenidir.

• 47 Ursae Majoris c (Taphao Kaew): Minimum kütlesi yaklaşık 0,54 M♃ olan ve yıldız etrafındaki yörüngesini yaklaşık 2.391 günde (yaklaşık 6,5 yılda) tamamlayan ikinci bir gaz devidir.

• 47 Ursae Majoris d: Minimum kütlesi yaklaşık 1,64 M♃ olan ve yaklaşık 14.000 günlük (yaklaşık 38 yıl) bir yörünge periyoduna sahip üçüncü bir gezegen adayıdır. Ancak bu gezegenin varlığı henüz kesin olarak doğrulanmamıştır.

Bu çok gezegenli yapı, yıldızdan uzaklaştıkça yörünge periyotlarının artması yönüyle Güneş Sistemi'ne benzer bir mimariye sahiptir. Bu özellik, sistemin evrimsel geçmişi ve dinamik istikrarı açısından önemli bir örnek teşkil etmektedir.

Sistemin Yaşanabilirlik Potansiyeli

47 Ursae Majoris b, bir gaz devi olması nedeniyle bilinen anlamda yaşam barındıramamaktadır. Ancak yörüngesel konumu, sistemin yaşanabilirlik potansiyeli açısından dikkat çekici senaryolar ortaya koymaktadır. Güneş benzeri ev sahibi yıldız için hesaplanan yaşanabilir bölge, yaklaşık 1,1 ile 2,1 astronomik birim (AU) arasında yer almaktadır. 47 Ursae Majoris b’nin yörüngesi ise bu bölgenin hemen dış sınırında, 2,1 AU mesafede konumlanmaktadır.

Bu durum, gezegenin çevresinde yer alabilecek büyük ve kayalık uyduların (öte-aylar) yüzeyinde sıvı su bulunma olasılığını gündeme getirmektedir. Eğer bu gezegenin etrafında Dünya ya da Mars büyüklüğünde, kararlı bir yörüngeye sahip bir öte-ay mevcutsa, söz konusu uydu hem yıldızdan yeterli düzeyde enerji alabilir hem de gaz devinin güçlü manyetik alanı sayesinde yıldız rüzgarlarından korunabilir.

Bu tür öte-ayların varlığı yalnızca kuramsal düzeyde değerlendirilmektedir. Ancak 47 Ursae Majoris b gibi yaşanabilir bölgeye yakın gaz devleri, bu tür hipotezlerin test edilmesine olanak tanıyacak gelecekteki gözlemsel çalışmalar açısından öncelikli hedefler arasında yer almaktadır.