Tavas Yanık Koyun Yoğurdu, Türkiye’nin Denizli ilinin Tavas ilçesine özgü, geleneksel yöntemlerle hazırlanan koyun yoğurdu türüdür. Koyun sütünden elde edilen bu yoğurt, karakteristik yanık tadı ve koyu kıvamıyla bölge mutfağında ayrı bir yere sahiptir. Nesilden nesile aktarılan ustalıkla hazırlanan bu yoğurt, Türkiye’nin tescilli coğrafi işaretli ürünlerinden biridir.
Malzemeler
Tescil belgesine göre 10 litre koyun sütünden üretilir. Maya (starter kültür, önceki yoğurttan) 150 gram (her 1 litre için yaklaşık 15 gram) kullanılır.
Üretimde başka herhangi bir katkı maddesi, aroma verici veya koruyucu kullanılmaz. Süt, tercihen Denizli bölgesinde yetişen koyunlardan elde edilir.
Üretim Yöntemi
Süt Sağımı ve Hazırlığı
Koyun sütü hijyenik koşullarda sağılır, tülbent gibi ince süzgeçlerden geçirilerek temizlenir ve gıda ile temas için uygun kazanlara alınır. Süt, işlenmeye hemen alınmazsa 0-4 °C arasında saklanarak tazeliği korunur.
Kaynatma
Süt, odun ateşiyle yakılan bakır veya gıda ile temas uygunluğu olan kazanlarda yaklaşık 90 °C’ye kadar kaynatılır. Bu aşamada kazanın dibinin kontrollü şekilde tutması sağlanır. Sütün dibinin hafif yanması, yoğurda özgü “yanık” aroma ve tadın oluşmasını sağlar. Bu işlem üretimde ustalık gerektirir.
Soğutma ve Kaymak Bağlatma
Kaynatılan süt, uygun kaplarda oda sıcaklığında 3–4 saat bekletilerek yüzeyinde kaymak tabakası oluşturulur. Bu aşama mayalama öncesi önemli bir geleneksel uygulamadır.
Mayalama (İnokülasyon ve İnkübasyon)
Daha önce üretilmiş yoğurttan alınan maya, kaymak tabakasının kenarından dikkatlice alınarak süte eklenir ve hafifçe karıştırılır. Mayalanan süt, ortalama 45 °C sıcaklıkta 3–4 saat inkübasyona bırakılır. Bu süre sonunda yoğurt kıvam kazanır, yanık aroması dengelenir.
Ön Soğutma ve Dinlendirme
Mayalanan yoğurt, 6 °C’nin altındaki sıcaklıklara soğutulur ve en az 1 gün dinlendirilerek ideal kıvama ulaşması sağlanır.
Ambalajlama ve Saklama
Ürün, soğuk zincir kurallarına uygun şekilde, gıda ile temasa uygun kaplarda paketlenir ve 6 °C altında muhafaza edilerek tüketiciye sunulur. Talebe bağlı olarak süzme yoğurt formunda da hazırlanabilir.
Tavas Yanık Koyun Yoğurdu (Türk Patent ve Marka Kurumu)
Ayırt Edici Özellikler
Yoğurdun en belirgin özelliği, odun ateşinde kaynatma sırasında sütün dibinin kontrollü şekilde tutması sonucu oluşan karakteristik yanık aroma ve tattır. Yoğurt, koyun sütünden yapılması nedeniyle yoğun ve koyu kıvamlıdır. Ayrıca üretimde katkı maddesi kullanılmaması, doğal ve özgün lezzetin korunmasını sağlar.
Sosyoekonomik Önemi
Yoğurt, Tavas ilçesinde yaşayanlar için önemli bir gelir kaynağıdır. Geleneksel yöntemlerle ev ortamında veya küçük işletmelerde üretilen ürün, yerel pazarlarda ve bölgesel olarak satışa sunulur. Üretim ve satış, özellikle kadınların ekonomik faaliyetlerine destek olur.
Üretim Alanı ve Coğrafi İşaret
Tavas Yanık Koyun Yoğurdu, yalnızca Denizli ili sınırları içinde, özellikle Tavas ilçesinde üretilmektedir. Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından 25 Haziran 2024 tarihinde, 1602 tescil numarasıyla coğrafi işaret tescili verilmiştir. Tescil ettiren kurum Tavas Belediyesi’dir. Bu tescil, ürünün özgün üretim teknikleri, malzeme kullanımı ve coğrafi kökeninin korunmasını sağlar. Üretim sürecinde bölgeye özgü yöntemler, özellikle süt kaynatma ve mayalama teknikleri, ürünün ayırt edici özelliklerini oluşturur.
