Toshihiko Izutsu, çok dilli yetkinliği, semantik analiz yöntemi ve karşılaştırmalı Doğu felsefesi çalışmalarıyla tanınan Japon düşünür, dilbilimci, İslâm araştırmacısı ve filozofudur. Otuzdan fazla dili yüksek düzeyde okuyabilen Izutsu, dil/düşünce ilişkisini merkeze alan semantik bir yaklaşım geliştirmiş; özellikle Kur’an semantiği, tasavvuf, İbnü’l-Arabî’nin vahdet-i vücûd anlayışı ve Doğu mistik gelenekleri üzerine yaptığı çalışmalarla tanınmıştır.
Erken Yaşamı ve Eğitimi
Toshihiko Izutsu, 1914 yılında Tokyo’nun Yotsuya semtinde, günümüzde Shinjuku olarak bilinen bölgede doğdu. I. Dünya Savaşı’nın başladığı dönemde dünyaya gelen Izutsu, küçük yaşlardan itibaren zihinsel ve ruhsal disiplinle tanıştı. Babası bir Zen Budistiydi. Bu nedenle Izutsu, erken yaşlarında Zen düşüncesiyle tanıştı; zazen meditasyonu pratiği yapmaya başladı ve Zen üzerine eserler okudu.
Ortaöğrenimini, 19. yüzyıl sonlarında Metodist misyonerler tarafından kurulan Tokyo’daki Aoyama Gakuin’de aldı. Burada Hristiyanlıkla tanıştı. Başlangıçta, Hristiyanlık öğretilerinin büyüdüğü Zen felsefesine karşıt oluşu sebebiyle bu dine karşı bir uzaklık hisseden Izutsu, zamanla Hristiyanlığa ilgi duymaya başladı.
1931 yılında Keio Üniversitesi’nin hazırlık programına kabul edildi. Başlangıçta babasının izinden giderek Ekonomi Fakültesi’nde eğitimine başladı. Ancak edebiyata olan ilgisini sürdüren Izutsu, daha sonra Edebiyat Fakültesi’ne geçiş yaptı. Burada, edebiyat kuramı ve şiir eleştirisi alanındaki çalışmalarıyla tanınan Profesör Junzaburō Nishiwaki’nin öğrencisi oldu. Nishiwaki ile ilk karşılaşmasını, onu Mita Kampüsü’nde yürürken gördüğü anda “kalbinin yerinden fırlaması” şeklinde aktaran Izutsu, yaşamı boyunca yalnızca onu gerçek bir hoca olarak benimsediğini belirtmiştir.【1】 Nishiwaki’nin etkisi, Izutsu’nun hem düşünsel yönelimi hem de akademik kariyeri üzerinde belirleyici olmuştur.
İzutsu, üniversite yıllarında İngiliz edebiyatı, şiir teorisi ve filolojik incelemelerle ilgilenmiş; bu dönemde geliştirdiği eleştirel bakış açısı daha sonra dil, düşünce ve mistisizm arasındaki ilişkiye yönelik çalışmalarının temelini oluşturmuştur. Mezuniyetinin ardından Nishiwaki’nin asistanı olarak görev yapması, akademik disiplinlerini genişletmesine olanak sağlamıştır.
Dilsel Yetenekleri ve Filolojik Yaklaşımı
Toshihiko Izutsu, genç yaşlardan itibaren dillere karşı duyduğu ilgiyle dikkat çekmiştir. On dokuz yaşında Rusça öğrenmeye başlamış, yirmili yaşlarında ise İbranice, Arapça ve Yunanca dillerine yönelmiştir. Fransızca, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Farsça, Türkçe, Sanskritçe, eski ve yeni Çince gibi birçok dili öğrenmiş; toplamda otuzdan fazla dili yüksek düzeyde okuyup anlayabilmiştir.
Keio Üniversitesi’nde Yunanca ve Latince felsefe metinleriyle dil bilimi dersleri vermiştir. Ayrıca Rus edebiyatı ile birlikte Yunanca, İbranice, Arapça ve Hintçe gibi dillerde dersler yürütmüştür. Bu görevlerinin yanı sıra, Keio Üniversitesi bünyesindeki dil okulunun müdürlüğünü yapmış ve Nishiwaki ile birlikte kurulan Keio Dilbilimsel ve Kültürel Araştırmalar Enstitüsü’nde araştırmacı olarak bulunmuştur.
Dil üzerine yaptığı çalışmalar, çeviri faaliyetlerinin ötesine geçerek, dil ile düşünce arasındaki ilişkiyi merkeze alan bir yöntemin geliştirilmesini sağlamıştır. Bu yaklaşımını “semantik analiz” başlığı altında sistemleştirmiştir. Bu yönteme göre, bir dünya görüşü, kendine özgü kelime ve kavramlarıyla dil içinde belirli bir anlam alanı oluşturur. Bu alanda yer alan kelimeler, hiyerarşik bir düzen içinde birbirleriyle ilişkilidir. Anlam ilişkilerinin merkezinde “anahtar kelime”, bunun üstünde “odak kelime” ve tüm bu yapının üstünde yer alan “en yüksek odak kelime” bulunur.
Izutsu, bu yapıyı açıklarken eş zamanlı (synchronic) ve art zamanlı (diachronic) analiz yöntemlerini bir arada kullanmıştır. Bu yöntemle Kur’an’daki temel kavramların, Kur’an öncesi anlamlarıyla Kur’an içindeki anlamları arasındaki farkları ortaya koymuştur. “Din”, “kitap”, “yevm”, “melek”, “takvâ”, “şükür”, “dua”, “küfür” ve “cehalet” gibi kelimelerin anlam gelişimlerini bu çerçevede analiz etmiştir.
Kur’an üzerine geliştirdiği semantik yöntemi, sadece Arapça metinlerle sınırlı tutmayarak, Sanskritçe, Çince, Farsça ve Yunanca gibi farklı dil ve kültürlerdeki dini ve felsefi metinlere de uygulamıştır.
İslâm Araştırmaları ve Tasavvuf
Toshihiko Izutsu, Keio Üniversitesi’nde dil bilimi eğitimi gördüğü dönemde Japonya’da bulunan Mûsâ Cârullah Bigi ile tanışarak İslâm dinine ve kültürüne ilgi duymaya başlamıştır. Mûsâ Cârullah’tan Sîbeveyhi’nin el-Kitâb’ı ile Müslim’in el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ’ini okumuştur. 1951 yılında başladığı ilk Japonca Kur’an çevirisini 1958’de tamamlamıştır.
Lübnan’da altı ay, Mısır’da bir yıl kalarak İbrâhim Medkûr, Ahmed Fuâd el-Ehvânî ve Kâmil Hüseyin gibi ilim adamlarıyla tanışmıştır. Bu süreçte, Kahire’deki Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye’ye üye olmuştur.
1961 yılında Kanada’daki McGill Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde ders vermeye başlamış, burada Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî, İbn Sînâ, Gazzâlî, Şehâbeddin es-Sühreverdî el-Maktûl ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî gibi âlim ve düşünürler üzerine çalışmalar yürütmüştür. 1969’da McGill Üniversitesi’nin Tahran kolunun kurucuları arasında yer almıştır. İran’da her yıl McGill Enstitüsü ve Felsefe Cemiyeti’nde dersler vermiştir. Bu derslerde William C. Chittick, Nasrullah Pürcevâdî, Gulâm Mirza A‘vânî gibi öğrenciler yer almıştır. Derslerde özellikle Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem adlı eseri üzerinde durmuştur.
Izutsu, İslâm felsefesi, tasavvuf ve irfanî düşünce üzerine çeşitli eserler yayımlamıştır. İbn Sînâ, İbnü’l-Arabî, Molla Sadrâ, Aynülkudât el-Hemedânî, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî ve Hâdî-i Sebzevârî gibi düşünürlerin metinlerini incelemiş, bazı eserlerini çevirmiştir.
Çalışmalarıyla milletlerarası ilim camiasında tanınan Izutsu; Kanada Felsefe ve Bilim Araştırmaları Derneği (Montreal), Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye (Kahire), Milletlerarası Felsefe Kurumu (Paris) ve Ortaçağ Felsefesi Derneği (Luvin) gibi çeşitli kurumlara üye olmuştur. Ayrıca İran’da kendisine fahrî doktor unvanı verilmiştir.
Karşılaştırmalı Doğu Felsefesi Yaklaşımı
Toshihiko Izutsu, İslâm felsefesini “üst felsefe” kavramı içinde değerlendirmiştir.【2】 Bu yaklaşım, her felsefe okulunun ürettiği veya geliştirdiği temel kavramların semantik analizine dayanan yapısal bir çerçeveye dayanır. Izutsu, bu yöntemi daha da geliştirerek İslâm’dan Taoizm’e, Budizm’den Vedantizm’e kadar Doğu’daki farklı din ve felsefi gelenekleri bir üst felsefede birleştirmeye çalışmıştır.
Izutsu’nun karşılaştırmalı felsefe yaklaşımında temel hedef, ele alınan sistemin iç dinamiğini ortaya koymaktır. Bu nedenle, karşılaştırmalı analizlerde sistemlerin dayandığı metafizik çerçeve ve lengüistik yapı diğer unsurların önüne geçmiştir.
Tao-culuk'daki Anahtar Kavramlar adlı eserinde, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem’i üzerine yaptığı analizleri Taoist filozoflar Lao Tzu ve Chuang Tzu’nun düşünceleriyle karşılaştırmıştır. Bu çalışmada, tasavvuf ve Taoist düşünce sistemleri arasındaki temel kavramsal benzerlikleri ortaya koymuştur.
Izutsu, bu yöntemi uygularken, kavramların yalnızca yüzeysel eşleşmelerine değil, her bir felsefi sistemin kendi iç yapısında taşıdığı anlam ilişkilerine odaklanmıştır.
Uluslararası Akademik Faaliyetleri
Toshihiko Izutsu, 1961 yılında Kanada’ya giderek McGill Üniversitesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’nde ders vermeye başlamıştır. Burada Ebü’l-Hasan el-Eş‘arî, İbn Sînâ, Gazzâlî, Şehâbeddin es-Sühreverdî el-Maktûl ve Muhyiddin İbnü’l-Arabî gibi âlim ve düşünürlerle ilgili dersler yürütmüştür. 1969 yılında, görev yaptığı enstitünün Tahran kolunun kurucuları arasında yer almıştır.
İran’daki görev süresince, McGill Üniversitesi’nin Tahran kolunda ve Tahran’daki Felsefe Cemiyeti’nde dersler vermiştir. Bu derslerde William C. Chittick, Nasrullah Pürcevâdî, Gulâm Mirza A‘vânî gibi isimlerden oluşan öğrenci topluluklarına Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin Fuṣûṣü’l-ḥikem’i üzerine yıllık dersler okutmuştur.
Lübnan’da altı ay, Mısır’da ise bir yıl süreyle bulunmuş; bu süre zarfında İbrâhim Medkûr, Ahmed Fuâd el-Ehvânî ve Kâmil Hüseyin gibi ilim adamlarıyla tanışmıştır.
Çalışmalarıyla milletlerarası ilim camiasında tanınan Izutsu; Kanada Felsefe ve Bilim Araştırmaları Derneği (Montreal), Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye (Kahire), Milletlerarası Felsefe Kurumu (Paris) ve Ortaçağ Felsefesi Derneği (Luvin) gibi çeşitli kurumlara üye olmuştur. Ayrıca İran’da kendisine fahrî doktor unvanı verilmiştir.
Anısına Yapılan Çalışmalar
İzutsu’nun vefatından sonra Kamakura’daki ikametinde bulunan yaklaşık 10.000 ciltlik kişisel kitap koleksiyonu, Keio Üniversitesi Mita Medya Merkezi’ne bağışlanmıştır. Koleksiyon; Japonca, Çince ve Batı dillerinin yanı sıra yaklaşık 3.700 cilt Arapça kitap ile birlikte, İran’da basılmış 90 taş baskı eseri de içermektedir.
2015 yılında Keio Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin kuruluşunun 125. yılı vesilesiyle, Toshihiko Izutsu Ödülü ihdas edilmiştir.【3】 Bu ödül, felsefe, etik, tarih, antropoloji, arkeoloji, kütüphanecilik, sosyoloji, psikoloji, pedagoji ve diğer insan bilimleri alanlarında çalışan; Izutsu’nun disiplinler arası yaklaşımını ve entelektüel derinliğini sürdüren araştırmacıları desteklemeyi amaçlamaktadır.
Izutsu, henüz hayattayken de akademik başarıları nedeniyle takdir görmüş; 1949 yılında, Mystical Philosophy: The Greek Edition adlı eseriyle Keio Üniversitesi tarafından verilen ilk yıllık Fukuzawa Ödülü’ne layık görülmüştür.【4】
Vefatı
Toshihiko Izutsu, 1979 yılında Japonya’ya dönerek Tokyo’ya yerleşmiştir. Hayatının bundan sonraki kısmını büyük ölçüde telif çalışmalarına ayırmıştır. Uzun yıllar süren akademik çalışmalarının ardından, 7 Ocak 1993 tarihinde Japonya’da vefat etmiştir. Makaleleri Creation and Timeless Order of Things: Essays in Islamic Mystical Philosophy başlığı altında William C. Chittick’in önsözüyle bir araya getirilmiştir.
