Trabzon Bedesteni, Osmanlı dönemine ait önemli bir ticaret yapısıdır. Trabzon şehir merkezinde, sahile yaklaşık 300 - 400 metre mesafede yer alan yapı, değerli malların korunması, tüccarların ticari faaliyetlerini yürütmesi ve şehirdeki ekonomik hayatın odak noktasını oluşturması amacıyla inşa edilmiştir. Kareye yakın dörtgen planı, kagir yapım tekniği ve sade tek hacimli plan tipi ile klasik Osmanlı bedesten mimarisinin karakteristik özelliklerini taşımaktadır. Tarihi süreçte birçok yangın ve tahribata uğrayan yapı, günümüzde restorasyon sonrası dükkânlar ve kafeterya ile işlevlendirilmiş bir ticari ve kültürel mekân olarak varlığını sürdürmektedir.
Tarihçe
Trabzon Bedesteni’nin kesin inşa tarihi bilinmemektedir. Yapının kitabesi bulunmadığından, farklı görüşler ortaya çıkmıştır. Bazı araştırmacılar yapıyı Cenevizlilere mal ederken, mimari özellikler ve vakıf kayıtları dikkate alındığında bedestenin Osmanlı döneminde, 15. yüzyıl sonu ile 16. yüzyıl başlarında inşa edildiği kabul edilmektedir. Gülbahar Hatun Vakfı’na gelir sağladığına dair belgeler bu görüşü desteklemektedir.
Bedesten, Osmanlı döneminde Trabzon’un ticari yaşamının merkezinde yer almıştır. Transit ticarete konu olan malların satış noktası olmasının yanı sıra, esnafın değerli eşyalarının yangın ve yağmalardan korunması amacıyla da kullanılmıştır.
1633 yılındaki Rus saldırılarında tahrip olan yapı, daha sonraki dönemlerde çeşitli yangınlarla zarar görmüş ve birçok kez onarılmıştır. 19. yüzyılda seyyah Bıjışkyan, yapının bir zamanlar ikinci kata sahip olduğunu ancak yangın sonrası bu bölümün yok olduğunu belirtmiştir. 18. ve 19. yüzyıllarda bedesten, kısmen bir arasta gibi dükkânlarla kullanılmış ve ticari işlevini sürdürmüştür.
Trabzon Bedesteni girişi. (Karadeniz Kültür Envanteri)
Mimari Özellikler
Trabzon Bedesteni, yaklaşık 22,60 × 20,60 m dış ölçülere ve 19,90 × 17,48 m iç ölçülere sahiptir. Kareye yakın dörtgen planlıdır. Yapının her cephesinde birer kapı bulunmaktadır. Batı, kuzey ve güney kapıları basık kemerli, doğu kapısı ise yuvarlak kemerlidir. Kapılar tudor formlu tuğla kemer açıklıkları içine yerleştirilmiştir.
İç mekânda dört paye yer almakta, bu durum bedestenin üst örtüsü hakkında tartışmalara yol açmaktadır. Farklı araştırmacılar yapının kubbeli ya da tonozlu bir örtüye sahip olduğunu ileri sürmüştür. Yapının ikinci bir kata sahip olup olmadığı da kesinlik kazanmamıştır. Bıjışkyan’ın gözlemleri ikinci kat ihtimalini gündeme getirmiş, fakat mimari incelemeler bu görüşü desteklememektedir. Duvarlarda satış birimlerine ait nişler yer almakta olup, tüccarların mallarını burada sergilediği düşünülmektedir. Bedesten, “sade tek hacimli bedestenler” grubuna dâhil edilmektedir.
Restorasyon
Bedesten, uzun süre harap durumda kaldıktan sonra 2000’li yıllarda kapsamlı bir restorasyondan geçirilmiştir. Restorasyon çalışmaları sırasında yapı üç katlı bir iç mekâna dönüştürülmüş; zemin ve birinci kata dükkânlar, ikinci kata ise kafeterya yerleştirilmiştir. Çatısı kiremit kırma çatıyla kapatılmıştır. Restorasyonda hem yapının tarihi karakteri korunmaya çalışılmış hem de çağdaş işlevlerle bütünleştirilmiştir.
Trabzon Bedesteni iç mimari görünümü. (Karadeniz Kültür Envanteri)
Günümüzde Kullanım
Günümüzde Trabzon Bedesteni, şehrin merkezinde tarihi bir ticaret yapısı olarak varlığını sürdürmektedir. İçerisinde yöresel ürünler satan dükkânlar ve kafeterya bulunmaktadır. Konumu itibarıyla kolay ulaşılabilir bir noktada yer almakta, hem yerli halk hem de ziyaretçiler tarafından kullanılmaktadır. Bedesten, Trabzon’un ticari ve kültürel belleğinde önemli bir yere sahip olmayı sürdürmektedir.
Trabzon Bedesteni'nde bir kafeterya alanı. (Karadeniz Kültür Envanteri)
