Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı (TDAV), Prof. Dr. Turan Yazgan tarafından 1980 yılında kurulmuştur ve T.C. Bakanlar Kurulu kararıyla “kamu yararına çalışan vakıf” statüsündedir. Vakfın merkezi, İstanbul’da Büyükşehir Belediye binasının arkasında yer alan ve “Ankaravî Mehmed Efendi Medresesi” olarak bilinen tarihî yapıda faaliyet göstermektedir. Medrese, Şeyhülislâm Ankaralı Mehmed Efendi tarafından yaptırılmış olup, Vakıf 3 Kasım 1987’de (baninin 3 Kasım 1687 tarihli vefatının 300. yıl dönümü) Ankaralı Mehmed Efendi’nin metfun bulunduğu Kovacı Dede Camiinde mevlid okutmuştur. Vakıf, bu binanın “kuruluşun sağlam temeller üzerinde kurumsallaşmasında birinci derecede rol oynadığını” vurgular.

^{Vakfın Tanıtımı (TRT Avaz)}

Amaç ve Hedefler

TDAV, İsmail Gaspıralı’nın “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” prensibini rehber edinir. Temel hedef, Türk dünyası içinde kültürel iş birliğini geliştirmek; ortak dil, alfabe ve yazı dili etrafında iletişimi güçlendirmektir.

Faaliyet Alanları

Vakıf, yurt içinde ve dışında eğitim, yayıncılık, geziler, konserler, seminerler, kurultaylar, çocuk şenlikleri gibi çok çeşitli sahalarda çalışır. Bu faaliyetlerin bir kısmı sadece gider kalemi, bir kısmı ise kendi kendini finanse eden veya diğer faaliyetleri destekleyen niteliktedir. Vakfın yaklaşımına göre:

• Finansman, büyük ölçüde kendi faaliyetlerinden sağlanır; kişilerden/kurumlardan yardım talep edilmez ve “yardım maksatlı devlet desteği” arayışı benimsenmez.
• Vakıf, “dilencilik” tarzı fon arayışlarına kavramsal olarak karşıdır; gelirini “hizmetin gerçek karşılığı” üzerinden elde ettiğini belirtir.

İlkler (TDAV'ın Beyanlarına Göre)

TDAV, kendi beyanlarında şu başlıklarda “ilk” olma iddiasını öne çıkarır:

• “Türk Dünyası” terimini ilk yerleştiren;
• Türk dünyasının müziğini derleyip korosuyla tanıtan;
• Türk ülkelerine toplu olarak ilk ulaşan; Türk liderlerini Türkiye’ye getirip tanıtan;
• Türk topluluklarının bayraklarını neşreden;
• Türk ülkelerinde Türkçe eğitimi başlatan;
• Gençlik ve Çocuk Şöleni, ressam sergileri, tiyatro temsilleri, konferanslar, Türk Halkları Asamblesi, Aksakallılar Konferansı, Türk Kadın Kurultayı gibi etkinlikleri Türkiye’de ilk düzenleyen;
• Dilde, fikirde, işte birlik idealini yeniden canlandıran;
• Türk dünyasına ilişkin müzik, kitap, dergi, takvim yayınlarıyla dünyaya kesintisiz duyuran bir merkez olmak.

Ziyaretçiler ve İş Birlikleri

Vakıf, yıllar içinde cumhurbaşkanları, başbakanlar, bakanlar, meclis başkanları ve yardımcıları, yazar ve ressam birlikleri başkanları, rektörler, dekanlar, bilim ve sanat insanları ile çok sayıda vakıf/yardım kuruluşu temsilcisinin katıldığı geniş bir etkileşim ağı oluşturduğunu ifade eder. Zengin misafir trafiği nedeniyle tam listelemeyi mümkün görmediğini de özellikle belirtir.

Yayın ve Tanıtım Yaklaşımı

Vakıf, uzun yıllar broşür/kitap gibi tanıtım materyalleri neşretmemeyi tercih ettiğini; çalışmalarını “sadece gayesi için” yürüttüğünü ve faaliyetleri başka gayelere vasıta kılmama hassasiyetini vurgular. Vakfın açıklamalarına göre, paylaşılan sayfa, kamuoyu talebi ve destek isteyen çevrelerin ısrarı üzerine “mecburiyetten” hazırlanmıştır.

Vakıf, telif haklarını saklı tuttuğunu; www.turan.org.tr web sitesindeki makale, resim ve içeriklerin kullanılmasının izin gerektirdiğini belirtir.

Yurt İçi Eğitim Faaliyetleri

Vakıf, yurt içi eğitim faaliyetlerini (seminer ve konferansların yanı sıra) iki ana hatta yürütür:

1. Meslekî eğitim programları: Pazar ekonomisi, özelleştirme, bankacılık, sigortacılık vb. konularda; çeşitli kurumlarla iş birliği içinde, en az 1 ay süreli ve yoğun Türkçe terminoloji desteğiyle sunulan programlardır.

2. Öğretmenlere Türkçe öğretimi: Türk dünyasının farklı bölgelerinden getirilen öğretmenlere, Türkiye’de yatılı ve en az 2 ay süreli Türkçe kurslarıdır.

Yurt Dışı Eğitim Faaliyetleri

Türk Dünyası Araştırmaları Vakfının yurt dışı eğitim faaliyetleri, İsmail Gaspıralı’nın “Dilde, Fikirde, İşte Birlik” umdesi doğrultusunda, Türk dünyası toplulukları arasında kalıcı kültürel etkileşim ve müşterek dil bilincini güçlendirmeyi amaçlar. Bu çerçevede kurum, Türk dünyasının stratejik noktalarında açtığı eğitim birimleriyle, yerel toplumların insan gücü açıklarını hedefleyen ve kısa vadeli “sosyal talep” dalgalarından bağımsız biçimde planlanan programlar yürütür.

Faaliyetlerin temel ilkesi, öğretim dilinin Türkçe olmasıdır. Türkçe, Rusçanın yerini alabilecek müşterek bir iletişim dili olarak konumlandırılır; böylece farklı lehçe ve yazı sistemlerine bölünmüş Türk toplulukları arasında ortak yazı dili ve ortak terminoloji oluşturulması hedeflenir. Bu yaklaşım gereği, ağır bina yatırımlarından kaçınılarak kaynaklar doğrudan öğretime yönlendirilir; idari ve cari giderler asgari düzeyde tutulur.

Program tasarımında, ülkelerin ekonomik ve beşeri sermaye ihtiyaçlarına uygun alanlara öncelik verilir. Yükseköğretim düzeyinde işletme gibi idari-iktisadi bilimler öne çıkar; ayrıca bazı bölgelerde bilgisayar ve tercümanlık yüksekokulları açılır. Buna karşılık, ilgili ülkelerde hâlihazırda güçlü biçimde karşılanan matematik, fizik, kimya, biyoloji gibi alanlarda yeni fakülteler kurmak tercih edilmez.

Müfredat, mümkün olduğunda Türkiye’deki programlarla paralel kurgulanır. Diploma denkliği tanınan birimlerde ders planları İstanbul Üniversitesi’nin ilgili bölümleriyle birebir uyumludur. Bunun yanı sıra, yükseköğretim statüsünde olmasına rağmen T.C. vatandaşları için “İnkılap Tarihi”, bölge vatandaşları için “Umumi Türk Kültürü” dersleri zorunlu tutulur; böylece akademik içerik ile kültürel-tarihî bilinç arasında dengeli bir çerçeve sağlanmaya çalışılır.

Kurumların coğrafi konumlandırılmasında nüfus potansiyeli, erişilebilirlik ve hizmetin Türk topluluklarına doğrudan faydası belirleyicidir. Duygusal saiklerle sembolik kentlerde yapılan açılışlardan özellikle kaçınılır; Sovyet döneminde küçük tutulan merkezlere yönelik temkinli yaklaşım bu politikanın parçasıdır. Kentav, Celalabad, Çallı Arça gibi yerleşimler, seçime esas alınan rasyonel ölçütlere örnektir.

Öğrenci bileşimi, “Türk Dünyası” adlandırmasının içeriğine uygun şekilde çok kökenli tasarlanır. İmkân bulunan durumlarda, farklı Türk cumhuriyetleri, özerk bölgeler ve diasporalardan öğrenciler aynı çatı altında eğitim görür; bu yolla dil, kültür ve mesleki yeterliklerin yanında karşılıklı tanıma ve ağ kurma kapasitesi güçlendirilmeye çalışılır. Kapsayıcı öğrenci profili, yurt içindeki Türkçe yoğunlaştırma kursları ve öğretmen yetiştirme faaliyetleriyle de desteklenerek çift yönlü (yurt içi–yurt dışı) bir eğitim ekosistemi oluşturur.

Genel olarak Vakfın yurtdışı eğitim modeli; Türkçe merkezli pedagojik yaklaşım, yerel ihtiyaç odaklı programlar, müfredatta Türkiye ile eşgüdüm ve maliyet-etkin kurumsal yapı ilkeleri üzerine kuruludur. Amaç, kısa vadeli sertifika veya etkinlik takvimlerinin ötesinde, Türk dünyasında sürdürülebilir kültürel iş birliği ve ortak kamusal dil inşasına katkıda bulunan, ölçülebilir ve tekrarlanabilir bir kurumsal çerçeve tesis etmektir.

Eğitim Politikası

Vakıf, Türk dünyasının stratejik noktalarında eğitim kurumları açarak:

• Eğitim dilini kayıtsız şartsız Türkçe olarak benimser. Türkçe’nin yaygın bir müşterek dil hâline gelmesini hedefler.
• Yükseköğretimde ülkelerin insan gücü ihtiyacına dönük bölümler (ör. işletme, bazı bölgelerde bilgisayar ve tercümanlık yüksekokulu) tercih edilir.
• Ağır bina yatırımlarından kaçınılır; sınırlı kaynaklarla daha fazla ve daha iyi Türkçe öğretimi amaçlanır.
• Programlar, diploma denkliği tanınan birimlerde İstanbul Üniversitesi müfredatıyla uyumludur; ayrıca T.C. vatandaşları için İnkılap Tarihi, bölge vatandaşları için Umumi Türk Kültürü dersi zorunludur.
• Mümkün olan yerlerde Türk dünyasının farklı bölgelerinden öğrenciler aynı çatı altında okutulur.
• Kurumların konum seçiminde nüfus potansiyeli ve hizmetin Türklere doğrudan faydası gözetilir; duygusal saiklerle yer seçimine karşı durmak temel esaslardandır.