Türkiye, coğrafi konumu ve sahip olduğu yüksek dağlar sayesinde çeşitli buzul türlerine ev sahipliği yapmaktadır. Güncel buzullar ve Geç Kuvaterner buzullaşmasına ait izler, ülkenin özellikle doğu kesimlerinde yoğunlaşmakla birlikte, farklı bölgelerde de gözlemlenmektedir. Bu buzullar, hem bilimsel araştırmalar için önemli bir alan oluşturmakta hem de ülkenin doğal mirasları arasında yer almaktadır.

Buzulların Coğrafi Dağılımı

Türkiye'deki buzullar genellikle ülkenin batısına göre daha dağlık olan doğu kesimlerinde, 37°K ile 41°K enlemleri arasında yer alır. Güncel buzullar genel olarak üç ana bölgede incelenebilir: 

1. Güneydoğu Toroslar: Bu bölge, Türkiye'nin en büyük ve en iyi korunmuş vadi buzullarına ev sahipliği yapmaktadır. Özellikle Cilo Dağı (Uludoruk), İzbırak ve Erinç buzulları gibi önemli buzullarıyla tanınır. Güneydoğu Toroslar'daki buzullar, ülkenin toplam buzul alanının yaklaşık %25'ini oluşturmaktadır. Bölgedeki daimi kar sınırı güncel olarak 3400-3600 metre civarındadır. 

^{Cilo Dağı (Pexels)}

2. Doğu Karadeniz Dağları: Karadeniz kıyısı boyunca uzanan bu dağlar, özellikle Kaçkar Dağları başta olmak üzere birçok buzula ev sahipliği yapar. Verçenik, Bulut, Altıparmak, Karadağ ve Karagöl dağlarında da çeşitli büyüklüklerde buzullar mevcuttur. Bu bölgedeki buzullar da ülkenin toplam buzul alanının yaklaşık %25'ini kapsamaktadır. Doğu Karadeniz Dağları'nda daimi kar sınırı kuzey yamaçlarda nemli hava kütlelerinin etkisiyle 3100-3200 metreye kadar inerken, güney yamaçlarda 3500-3550 metre civarındadır. 

^{Kaçkar Dağları (Pexels)}

3. Anadolu Platosu'ndaki Yüksek Dağlar ve Sönmüş Volkanlar: Anadolu'nun iç kesimlerinde yer alan Ağrı Dağı, Erciyes Dağı, Süphan Dağı gibi sönmüş volkanlar ile Mercan (Munzur) Dağları ve Esence Dağları'nda da buzullar bulunmaktadır. Türkiye'nin en büyük buzulu olan Ağrı Dağı buz takkesi bu grupta yer alır. 

Buzul Türleri ve Sayıları

Türkiye'de farklı türlerde buzullar tespit edilmiştir. 2002-2009 yılları arasında yapılan envanter çalışmalarına göre, ülkede toplam 1 adet takke buzulu, 50 adet dağ buzulu (bazı kaynaklarda 17 dağ buzulu ve 33 sirk buzulu/glasyeret olarak detaylandırılmıştır) ve 55 adet kaya buzulu bulunmaktadır. Toplamda 106'yı bulan bu buzul yapıları, kaya buzulları dahil edildiğinde yaklaşık 20.6 km²'lik bir alanı kaplamaktadır. 

1. Takke Buzulu: Ağrı Dağı'nın zirvesinde yer alan ve 2008 yılı verilerine göre yaklaşık 5.59 km²'lik bir alan kaplayan Türkiye'nin en büyük buzuludur. 

^{Ağrı Dağı Buz Takkesi (Pexels)}

2. Dağ/Vadi Buzulları: Özellikle Güneydoğu Toroslar'da yaygındırlar. İzbırak Buzulu 2.1 km uzunluğu ile Türkiye'nin en uzun vadi buzullarındandır. Erinç Buzulu ise yaklaşık 1.5 km uzunluğundadır. Doğu Karadeniz Dağları'ndaki Kaçkar I Buzulu'nun uzunluğu ise 0.93 km'dir. 

3. Kaya Buzulları: Türkiye'nin periglasyal (buzul çevresi) ortamlarında bulunan önemli yer şekillerindendir. Toplamda yaklaşık 8.02 km²'lik bir alan kaplarlar ve genellikle Doğu Karadeniz Dağları ile Mercan Dağları'nda yoğunlaşırlar. Kavuşşahap Dağları'nda da 14 adet kaya buzulu tespit edilmiştir. 

Buzul Envanteri ve Araştırma Çalışmaları

Türkiye'deki güncel buzulların envanteri, 2002-2009 yılları arasında çekilen ASTER (Advanced Spaceborne Thermal Emission and Reflection Radiometer) uydu görüntüleri ve Google Earth platformundan elde edilen veriler kullanılarak yapılmıştır. Bu çalışmalar, uluslararası GLIMS (Global Land Ice Measurements from Space) projesi kapsamında yürütülmüştür. Buzul sınırlarının belirlenmesinde, özellikle kar ve buzlu alanları ayırt etmek için yapay renk kompozisyonlu görüntüler, eşik değer bant oranları ve normalleştirilmiş fark indisleri gibi uzaktan algılama teknikleri kullanılmıştır. Küçük boyutlu buzulların tespiti için Google Earth görüntülerinden de yararlanılmıştır. 

Türkiye'de buzul çalışmaları tarihsel olarak 19. yüzyılın ilk yarısında Avrupalı gezginlerin seyahatnameleriyle başlamıştır. İlk bilimsel çalışmalar ise 20. yüzyılın başında Maunsell ve Penther gibi araştırmacılar tarafından yapılmıştır. Daha sonra Krenek, Bobek ve Erinç gibi bilim insanları 1930-50'li yıllarda modern çalışmaları gerçekleştirmişlerdir. Sonraki dönemlerde Kurter, Sungur ve Çiner gibi araştırmacılar da Türkiye buzulları üzerine katkılarda bulunmuşlardır. 

Buzul Çekilmesi

Türkiye'deki buzullar, son yüzyıldaki küresel ısınmaya paralel olarak belirgin bir şekilde gerilemektedir. Tarihsel ölçümlerden elde edilen buzul gerileme hızları, küresel ısınmanın Türkiye'deki etkileriyle uyumludur. 

1. Güneydoğu Toroslar ve Doğu Karadeniz Dağları: En hızlı geri çekilme bu bölgelerdeki buzullarda gözlenmektedir. Bu bölgelerdeki ortalama gerileme hızları sırasıyla yılda 11.5-14.7 m/yıl (Erinç ve Orta Uludoruk buzulları için 1948-2009 arası) ve 9.3-14.6 m/yıl (Kaçkar I, II, III buzulları için 1948-2004 arası) olarak belirlenmiştir. Geverok Buzulu'nda ise 1937-2009 yılları arasında yılda yaklaşık 14 metrelik bir geri çekilme hızı hesaplanmıştır. 

2. Volkanik Dağlardaki Buzullar: Erciyes Dağı'ndaki buzulun 1902-2008 yılları arasında yılda ortalama 4.2 metre, Süphan Dağı'ndaki Hızır Buzulu'nun ise 1950-2008 yılları arasında yılda yaklaşık 7 metre geri çekildiği tespit edilmiştir.

3. Ağrı Dağı Buz Takkesi: Bu büyük buz kütlesi de önemli ölçüde küçülmüştür. 1976'dan 2008'e kadar toplam buzul alanının yaklaşık %30'u yok olmuştur, bu da yılda ortalama 0.06 km²'lik bir alansal kayba denk gelmektedir. 

Buzullaşma İçin İklim Koşulları

Türkiye'deki mevcut buzulların varlığı, geçmişteki daha soğuk iklim koşullarının bir mirası olarak kabul edilmektedir. Günümüz iklim koşullarının, özellikle yaz sıcaklıklarının, yeni buzul oluşumunu desteklemediği belirtilmektedir. Buzullaşmanın gerçekleşmesi için en önemli faktörlerden biri, yaz mevsimi boyunca aylık ortalama sıcaklıkların sıfır santigrat derecenin altında kalmasıdır. Yapılan analizler, Türkiye'nin dağlık alanlarında bu koşulun genellikle sağlanmadığını göstermektedir. 

Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre, buzul oluşumunu destekleyen kutup don (EF) iklim tipinin Türkiye sınırları içinde ortaya çıkmadığı, bunun yerine daha ılıman olan kutup tundra (ET) iklim tipinin yüksek kesimlerde görüldüğü ifade edilmektedir. Bu durum, mevcut buzulların büyük bir bölümünün geçmiş iklim koşullarından kalıt ve/veya yerel fizyografik koşulların (örneğin kuzeye bakan, gölgeli sirkler) bir sonucu olarak varlıklarını sürdürebildiklerini göstermektedir. Buzullaşmanın devam ettiğine dair kesin bir bulguya rastlanmamıştır; aksine, mevcut buzulların gerileme içinde olduğu gözlemlenmektedir. 

Sonuç olarak, Türkiye'deki buzullar, iklim değişikliği ve bilimsel araştırmalar açısından önemli birer gösterge niteliğindedir. Mevcut buzulların korunması ve bu doğal miras hakkında toplumsal farkındalığın artırılması önem taşımaktadır.