Urfa külünçesi, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan Şanlıurfa iline ait geleneksel bir fırıncılık ürünüdür. Bu ürün, 2017 yılında Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından “mahreç işareti” ile tescillenmiş olup, bölgeye özgü üretim yöntemi, bileşenleri ve kültürel kullanımıyla coğrafi işaret koruması altındadır. Urfa külünçesi hem tatlı hem de tuzlu olarak üretilmektedir. Yörede özellikle Ramazan ayında sahur sofralarında, bayramlarda ve misafir ağırlama geleneklerinde önemli bir yere sahiptir.
Ürünün Tanımı ve Özellikleri
Urfa külünçesi, içeriğinde un, sadeyağ, zeytinyağı, ekşi hamur, çörek otu, susam, yöreye özgü baharat karışımı, yumurta ve tercihe göre şeker veya tuz bulunan, taş fırında pişirilen bir hamur işidir. Ürün, yuvarlak biçimde hazırlanmakta ve pişirilmeden önce geleneksel tahta kalıplarla süslenerek karakteristik bir görünüm kazandırılmaktadır. Üretim sürecinde “çirtikleme” adı verilen bir kenar şekillendirme tekniği kullanılmaktadır.
Urfa külünçesi hem şekerli hem de tuzlu olarak üretilebilir. Şekerli versiyonu, tatlı çörek olarak tüketilirken; tuzlu versiyonu, kahvaltılarda veya sahur sofralarında tercih edilmektedir.
Coğrafi İşaret Tescili
Urfa külünçesi, 27 Aralık 2017 tarihinde 297 numaralı mahreç işaretiyle tescillenmiştir. Tescil başvurusu, Şanlıurfa Ticaret ve Sanayi Odası tarafından yapılmıştır. Ürünün geleneksel üretim yöntemi, malzemeleri ve kullanım alanları bu tescil belgesiyle kayıt altına alınmıştır.
Urfa Külünçesi (Türk Patent ve Marka Kurumu)
Üretim Süreci
Malzemeler
Urfa külünçesi üretiminde kullanılan malzemeler şunlardır:
- 2 kg un
- 250 g sadeyağ
- 200 g zeytinyağı
- 800 ml su
- 200 g ekşi hamur
- 1 yemek kaşığı çörek otu
- Yarım çay bardağı susam
- 1 tatlı kaşığı “külünçe dermeni” (mahlep, çemen, tarçın, muskat, karanfil, rezene karışımı)
- 2 adet yumurta
- Tuzlu versiyonu için 1 yemek kaşığı tuz
- Tatlı versiyonu için 2 su bardağı toz şeker
Hazırlık ve Pişirme
Hamur; un, sadeyağ ve zeytinyağı karıştırılarak yoğurulmaya başlanır. Ardından su ve ekşi hamur eklenir. Baharat karışımı, çörek otu ve susam da karışıma dahil edilerek yoğurma işlemi tamamlanır. Üretilecek çeşide göre tuz ya da şeker eklenir. Hamur, orta sertlikte olacak şekilde yoğurulduktan sonra 30 ila 120 dakika dinlendirilir.
Dinlenen hamur, yaklaşık 20 cm çapında ve 1–2 cm kalınlığında açılır. Kenarları “çirtikleme” yöntemiyle şekillendirilir. Hamurun üstü, geleneksel motiflerin yer aldığı tahta kalıplarla süslenir. Ardından hamur üçgen parçalara ayrılır, üzerlerine yumurta sarısı sürülür, çörek otu serpilir ve taş fırında pişirilir.
Kültürel Kullanım ve Geleneksel Önemi
Urfa külünçesi, bölge halkı tarafından özellikle Ramazan aylarında sahurda tüketilmek üzere hazırlanır. Aynı zamanda bayramlarda misafirlere ikram edilen geleneksel bir hamur işidir. Ürünün yöre halkının sosyal ve kültürel yaşamındaki yeri, onu yalnızca bir yiyecek değil, aynı zamanda yerel kimliğin bir parçası haline getirmiştir. Tatlı ve tuzlu versiyonlarıyla geniş bir kullanım alanına sahip olan külünçe, kırsal kesimde geleneksel taş fırınlarda üretilerek kültürel devamlılığı sürdürmektedir.
