Yara; travma veya cerrahi nedenle dokunun hasara uğrayıp anatomik ve fonksiyonel işleyişini kaybetmesidir. Birbirini takip eden hücresel ve biyokimyasal olaylar ile dokunun yeniden yapılandırılmasıyla yara iyileşmesi gerçekleşir. Yara iyileşmesi birçok hücresel aktivitenin art arda geçekleştiği dinamik ve biyolojik bir süreçtir. Bu biyolojik süreç 4 aşamada gerçekleşir. Bu aşamalar "hemostaz, inflamasyon, proliferasyon ve yeniden şekillenme"dir.
Hemostaz
Yara oluştuğu andan itibaren başlayan evredir. Kanamanın durdurulması amacına yönelik vücudun ilk verdiği fizyolojik tepkileri içerir. İlk aşamada travma sonucu zarar gören damar duvarı kasılarak kan kaybını azaltır. Bu sırada yara bölgesinde açığa çıkan kolojen ve mikrofibriller tarafından aktive olan trombositler birbirlerine ve damar duvarlarına tutunarak geçici pıhtı tıkacı oluşturur. Ardından bu geçici tıkaç fibrin oluşumu ile desteklenerek kalıcı pıhtı oluşumu sağlanır. Kan pıhtısı ve trombositler 4 hemostatik etkinin yanı sıra hücre migrasyonu için geçici bir matriks de oluşturur. Trombositlerin birbirine ve damar duvarlarına tutunması sonucu salınan Trombosit alfa granülleri, Trombosit benzeri büyüme faktörü (PDGF), Transforming büyüme faktör Beta (TGF-beta) ve seratonin gibi yara uyarıcı maddelerin salınımı gerçekleştirir. Bu salınım yara bölgesine makrofajları, endotel hücreleri ve fibroblastları çeker.
İnflamasyon
İnflamasyonda temel amaç yara bölgesine enflamatuar hücreleri getirerek enflamatuar aktiviteyi sağlamaktır. Bu evre erken ve geç inflamatuvar faz olarak iki kısımda incelenir.
Erken İnflamatuvar Faz: Nötrofiller tarafından IL1 alfa, IL1 beta ve TNF alfa gibi proteolitik enzimlerin salgılandığı bu fazda, yabancı partiküller ve bakteriler fagositoz ile parçalanarak ortamdan uzaklaştırılır. Böylece hasara uğramış ekstraselüler matriks elemanları ve ölü doku ortadan kaldırılır. Nötrofilin proteolitik salgıları ilerleyen aşamada makrofaj, keratinosit ve fibroblastlardan salgılanacak olan büyüme faktörlerinin aktivatörleri olması yönüyle de önem taşımaktadır.
Geç İnflamatuvar Faz: Makrofajların aktif rol aldığı bu fazda fagositoz işlemi devam eder. Makrofajlar yara iyileşmesine hücresel ve biyokimyasal olayları etkileyen birçok sitokin ve büyüme faktörünü salgılayarak katkıda bulunur. Bu fazın son aşamasında yara bölgesine interlökin-1’in (IL-1) etkisi ile lenfositler gelir. IL-1, birçok hücre aktivitesi için gerekli olan kolajenaz enziminin regülasyonunda önem arz etmektedir.
Proliferasyon
Yara iyileşmesi için önemli bir etken olan granülasyon dokusunun oluştuğu aşamadır. Bu aşamada fibroblast ve endotel hücreler aktiftir. Fibroblastlar yara iyileşmesinde hem üretim hem de mekanik görevi olan önemli mezenkimal hücrelerdir. Kolajen liflerinin üretimini sağlarlar. Böylece yara bölgesindeki kontraksiyon ve gerilme kuvveti sağlanır. İlk aşamada epitelizasyon gelişir. Büyük doku hasarı ve doku kaybı olduğu yara bölgelerinde rejenerasyonun yara kenarlarından başladığı görülür. Ardından granülasyon dokusunun üzerinden epitel ilerler. Epiteller karşılıklı bir araya gelene kadar migrasyon sürer. Daha sonra kontraksiyon gözlenir. Kontraksiyon ile yara küçülür. Proliferasyon fazı granülasyon dokusu oluşup epitelizasyon tamamlanmasının ardından biter. Endotel hücreler ise bu fazda yara iyileşmesinin önemli bir parçası olan anjiyogenezde görevlidir.
Yeniden şekillenme
Epitel ve skar doku oluşumunun gözlendiği yara iyileşmesinin son aşamasıdır. Dokuya normal yapısını kazandırmak için granülasyon doku şekillenir ve skar doku oluşur. Bu fazda hücre dışı matris maksimum gerilme kuvvetine ulaştırılmaya çalışılır. Kolajen yapısının bozunup yeniden yapılandırılmasıyla bağ doku kuvvetlendirilir ve mukavemeti artmış skar doku oluşumu gözlenir.
