Yaşlılık döneminde beslenme, bireyin yaşam kalitesini korumasını, kronik hastalıklardan korunmasını, mental ve fiziksel fonksiyonlarını sürdürmesini ve fonksiyonel bağımsızlığını devam ettirmesini sağlayan beslenme dönemidir. Yaşlılık dönemi genellikle 65 yaş ve üzerindeki bireyleri kapsayan yaşam evresidir. Bu dönem, metabolik, fizyolojik, psikolojik ve sosyal değişikliklerin yoğun olarak gözlendiği bir süreçtir.

Fiziksel Değişiklikler

Vücut kompozisyonu: 60 yaşından sonra yağsız doku miktarı azalırken vücut yağı artar. Bu artış 80 yaşından sonra hızlanır ve özellikle abdominal bölgede birikmesi metabolik hastalıklar açısından risk oluşturur.

Sarkopeni: Kas ve kuvvet kaybı olarak tanımlanır. Fiziksel aktivite azlığı, yetersiz protein alımı ve biyolojik yaşlanma, sarkopeni oluşumuna katkı sağlar. Kadınlarda erkeklere göre daha yüksek oranda görülür.

Kemik sağlığı: Yaşlılıkta kemik mineral yoğunluğu ve total kalsiyum seviyesi azalır. Kadınlar, menopozdan sonraki ilk beş yıl kemik kalsiyumunun yarısını kaybeder. D vitamini eksikliği, kemik kaybını artırır ve osteoporoz riskini yükseltir.

Organ Fonksiyonları ve Duyusal Değişiklikler

Tat ve koku duyusu: 65 yaş sonrası dört temel tattan en az birinin algılanması azalır. Bu durum iştahın azalmasına ve yetersiz beslenmeye yol açabilir.

Ağız ve diş sağlığı: Tükürük üretimi azalır; ağız kuruluğu, diş kaybı ve takma diş kullanımı besin alımını kısıtlar. Bu durum özellikle B12 vitamini ve protein kaynaklı besinlerin yetersiz alınmasına sebep olabilir.

Gastrointestinal değişiklikler: Mide boşalma hızı azalır ve uzun süreli tokluk hissi oluşur. Bu durum, öğünlerde daha az besin tüketimine yol açar. Enzim aktivitesinde ve miktarında azalma, kalsiyum, demir, B12 vitamini ve folik asit gibi besin ögelerinin emilimini olumsuz etkiler.

Psikososyal Etkenler

Yaşlı bireylerin beslenmesini etkileyen sosyal ve psikolojik faktörler arasında yalnız yaşama, eş kaybı, aileden ayrılma, gelir yetersizliği, depresyon, demans ve sosyal izolasyon yer alır. Bu faktörler, yetersiz beslenme ve malnütrisyon riskini artırır. Sosyal bağlamda öğünlerin aile veya arkadaş çevresiyle birlikte yenmesi, iştahın ve besin alımının desteklenmesi açısından önemlidir.

Enerji Gereksinimi

Yaşlılarda enerji gereksinimi, bazal metabolik hız ve fiziksel aktivitedeki azalmaya bağlı olarak düşer. Ellili yaşlardan sonra her on yılda yaklaşık %5 enerji düşüşü görülür. Enerji gereksinimi, ideal vücut ağırlığının kilogramı başına 30–35 kcal/gün olarak hesaplanabilir. Fiziksel aktivite düzeyine göre bazal metabolik hızın 1,4–1,8 katı alınarak da enerji ihtiyacı belirlenebilir.

Makro Besin Ögelerinin Gereksinimi

Protein: Enerjinin %10–15’i proteinlerden sağlanmalıdır. Kg başına önerilen miktar 0,8–1 g’dır. Hayvansal ve bitkisel kaynaklar dengeli şekilde kullanılabilir. Protein yetersizliği sarkopeni ve kas kaybı riskini artırır.

Karbonhidrat: Enerjinin %55–60’ı karbonhidratlardan sağlanmalıdır. Basit şekerler toplam karbonhidratın %10’unu geçmemelidir. Kompleks karbonhidratlar (tam tahıllar, kurubaklagiller) vitamin, mineral ve posa sağlar. Posa, konstipasyonun önlenmesinde etkilidir.

Yağ: Enerjinin %30’u yağlardan sağlanmalıdır. Doymuş ve çoklu doymamış yağlar enerjinin %8–10’unu, tekli doymamış yağlar %15’ini geçmemelidir. Kolesterol günlük 300 mg’ı aşmamalıdır; kardiyovasküler riskli bireylerde 200 mg’a düşürülebilir. Omega 3 yağ asitleri (balık, ceviz, keten tohumu) düzenli olarak tüketilmelidir.

Vitamin ve Mineral Gereksinimi

• Yaşlılıkta vitamin ve mineral gereksinimi artar. Bu durum bağışıklık sisteminin zayıflaması, kronik hastalıkların artışı ve hareketsizlik ile ilişkilidir.
• D vitamini ve kalsiyum kemik sağlığı için kritik öneme sahiptir. B12 vitamini, folik asit ve demir de sinir sistemi ve hematolojik sağlık için gereklidir.
• Multivitamin kullanımı hekim kontrolünde olmalıdır; fazla alınması toksik etki oluşturabilir.

Beslenme ve Sağlık Riskleri

• Malnütrisyon riski, fiziksel, psikolojik ve sosyal etkenler tarafından belirlenir.
• Demans, depresyon, yalnız yaşam ve kronik hastalıklar protein enerji malnütrisyonunu artırır.
• Kronik hastalıklar (kalp, karaciğer, böbrek yetmezliği; KOAH; romatoid artrit; neoplazmlar) yaşlı bireyde beslenme yetersizlikleri için risk faktörüdür.

Sağlıklı Beslenme İlkeleri

• Besin çeşitliliği: Her öğünde süt ve süt ürünleri, et, yumurta, kurubaklagiller, sebze-meyve ve tahıllar tüketilmelidir.
• Öğün sayısı: Günde en az üç öğün beslenilmelidir. Öğün atlanmamalı, az miktarda sık beslenme tercih edilmelidir.
• Protein alımı: Yeterli ve kaliteli protein sağlanmalıdır.
• Sebze ve meyve tüketimi: Bol, çeşitli ve besin değerini koruyacak şekilde hazırlanmalıdır.
• Tahıl tüketimi: Tam tahıllı ekmek ve diğer tahıllar tercih edilmelidir.
• Yağ tüketimi: Doymuş yağ azaltılmalı, bitkisel sıvı yağlar ve balık tüketimi artırılmalıdır.
• Sıvı alımı: Günlük 2–2,5 litre su veya sıvı tüketilmelidir. Süt ve ayran gibi kalsiyum sağlayan sıvılar tercih edilmelidir.
• Posa alımı: Kuru baklagiller, sebze, meyve ve tam tahıllı ürünlerle artırılmalıdır.
• Kalsiyum ve D vitamini: Kemik sağlığının korunması için yeterli alım sağlanmalıdır.
• Tuz ve şeker: Tüketimi sınırlandırılmalıdır.
• Alkol ve sigara: Tüketilmemelidir.
• Fiziksel aktivite: Düzenli egzersiz kas kütlesi, güç ve enerji metabolizmasını destekler.

Uyarı: Bu maddede yer alan içerik, yalnızca genel ansiklopedik bilgi amacı taşımaktadır. Buradaki bilgiler tanı koyma, tedavi etme ya da tıbbi yönlendirme amacıyla kullanılmamalıdır. Sağlıkla ilgili konularda karar vermeden önce mutlaka bir hekime veya uzman sağlık personeline danışmanız gerekmektedir. Bu bilgilerin tanı veya tedavi amacıyla kullanılması sonucunda doğabilecek durumlardan madde yazarı ve KÜRE Ansiklopedi herhangi bir sorumluluk kabul etmez.