Eskişehir, Türkiye'nin İç Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve köklü tarihi, kültürel mirası, sanayi altyapısı ve eğitim kurumlarıyla öne çıkan bir şehirdir. Sakarya Nehri ve kollarının suladığı verimli topraklara sahip olan kent, tarih boyunca pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmış ve Anadolu'nun önemli ticaret yollarından biri olmuştur. Eskişehir, Frigya, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde stratejik bir merkez olarak önem taşımış, Cumhuriyet döneminde ise sanayi ve eğitim alanlarında önemli bir atılım yaparak büyük bir kalkınma yaşamıştır.

^{Eskişehir Porsuk Çayı (Kaynak:}^{Pexels/Furkan Çoban}⁾

Tarihçe

Antik Çağda Eskişehir

Eskişehir, Sakarya Irmağı ve kollarının suladığı verimli ovalar nedeniyle tarih boyunca yerleşim için cazip bir bölge olmuştur. Anadolu ve Ege kültür merkezlerine yakınlığı sebebiyle çeşitli uygarlıkların etkileşim noktasında yer almıştır. Antik dönemde "Phrygia Epiktetos" olarak bilinen bölge, Frigya uygarlığının en önemli merkezlerinden biri olmuştur. Eskişehir, bu dönemde "Dağlık Frigya" olarak anılmış ve dini merkez olma özelliğini uzun süre korumuştur.

Antik kaynaklara göre, Eskişehir'in bilinen en eski adı "Dorylaion" (Dorylaeum) olup, bu isim antik Yunan ve Roma dönemlerinde de kullanılmıştır. Arap kaynaklarında ise şehir "Darauliya" veya "Adruliya" olarak geçmektedir. Antik şehir, ticaret yollarının kavşağında yer alması, kaplıcalaryla ünlenmesi ve Frigya'nın zenginlik merkezlerinden biri olması nedeniyle önem kazanılmıştır.

Yapılan arkeolojik kazılar, bölgedeki yerleşimin M.Ö. 4000 yıllarına kadar uzandığını göstermektedir. İlk yerleşim alanlarından biri olan Şarhöyük, Eskişehir’in antik dönemdeki en önemli merkezlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

Frigya Dönemi

Eskişehir, Frigya uygarlığının batı sınırları içinde yer almaktaydı. Frigler, M.Ö. 1200’lerde Anadolu’ya gelerek Eskişehir, Polatlı ve Ankara civarında bir krallık kurmuştur. Frigya’nın başkenti Gordion olmakla birlikte, Eskişehir il sınırları içinde yer alan Yazılıkaya (Midas Şehri) ve Dorylaeum önemli merkezlerdi. Frigya’nın en bilinen krallarından Midas, bu topraklarda hükümdarlık yapmış ancak M.Ö. 7. yüzyılda Kimmerler’in istilası sonucunda Frig uygarlığı sona ermiştir.

Helenistik, Roma ve Bizans Dönemleri

Büyük İskender’in Anadolu’yu ele geçirmesiyle birlikte Eskişehir, Helenistik dönemin etkisini yaşamış ve Grek kültürüyle tanışmıştır. İskender’in ölümünden sonra Galatlar ve Romalılar bölgeye hakim olmuştur. Roma döneminde Eskişehir, en parlak yıllarını yaşamış, ticaret ve kaplıcalarıyla büyük bir merkez haline gelmiştir.

395 yılında Roma İmparatorluğu’nun ikiye ayrılmasıyla bölge, Bizans topraklarına dahil edilmiştir. Bu dönemde Arap akınlarına maruz kalan Eskişehir, zamanla eski önemini yitirmiştir.

Selçuklu ve Osmanlı Dönemi

1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra Eskişehir, Selçuklu topraklarına katılmış ve bölgeye yoğun bir Türkleşme süreci yaşanmıştır. Osman Gazi döneminde Osmanlılar’ın kontrolüne giren şehir, Osmanlı’nın kuruluş bölgesinde bulunması nedeniyle büyük bir önem taşımıştır.

Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Döneminde Eskişehir

Eskişehir, Milli Mücadele yıllarında, uzun süre gündemde kalan bir şehir olmuştur. İstanbul’u Anadolu’ya bağlayan demiryolu üzerindeki stratejik konumu, iç çatışmalardaki rolü, Anadolu’yu istila etmiş olan Yunan Ordusu’nun Orta Anadolu’ya geçişinin eşiğini oluşturması ve yeni devletin kuruluşuna katkılarıyla önem kazanmıştır.

Mustafa Kemal Paşa’nın başkanlığında toplanan Sivas Kongresi’ne (4 Eylül 1919) Eskişehir’den; Siyahizade Halil İbrahim Efendi, Bayraktarzade Hüseyin Bey ve Hüsrev Sami Bey katılmıştır.

1921 yılında Eskişehir’e 40 km uzaklıktaki İnönü’de, Birinci ve İkinci İnönü Muharebeleri gerçekleşmiştir. Bu savaşlar, Türk ordusunun savunma gücünü gösterdiği kritik çatışmalardır. Eskişehir, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri sırasında önemli bir direniş noktası olmuş, ancak Türk ordusu Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilmek zorunda kalmıştır. 23 Ağustos 1921’de başlayan Sakarya Meydan Muharebesi’nin ardından 30 Ağustos 1922’de Dumlupınar Meydan Muharebesi ile Türk ordusu büyük bir zafer kazanmış ve 2 Eylül 1922’de Türk süvarileri Eskişehir’e girerek şehri tamamen düşman işgalinden kurtarmıştır.

Cumhuriyet’in ilanından sonra Eskişehir, Türkiye’nin en önemli sanayi ve eğitim merkezlerinden biri haline gelmiştir. Sanayileşme politikaları doğrultusunda, Eskişehir Lokomotif ve Motor Fabrikası gibi büyük tesisler kurulmuş, şehrin ekonomik yapısı güçlendirilmiştir. 1958’de kurulan Anadolu Üniversitesi, Eskişehir’i öğrenci şehri kimliğiyle öne çıkarmıştır.

^{Anadolu Üniversitesi (Kaynak:}^{Kültür Portalı}⁾

Coğrafi Yapı

Konum ve Sınırlar

Eskişehir, İç Anadolu Bölgesi'nin kuzeybatısında, 29-32 derece doğu boylamları ile 39-40 derece kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. İl, doğuda Ankara, batıda Bilecik ve Kütahya, güneyde Afyonkarahisar ve Konya, kuzeyde ise Bolu ile komşudur. Eskişehir’in toplam yüzölçümü 13.653 km² olup, Türkiye yüzölçümünün yaklaşık %1,8’ini kaplamaktadır.

İl sınırları içerisindeki en yüksek nokta 1.825 metre yüksekliğiyle Türkmen Dağı Tepesi’dir. Kuzeyden Bozdağ ve Sündiken Dağları, güneyden Emirdağ, doğudan Orta Anadolu Vadisi ve batıdan Türkmen Dağı doğal sınırları oluşturmaktadır.

İklim

Eskişehir, İç Anadolu Bölgesi'nin tipik karasal iklim özelliklerini taşımaktadır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlıdır. Gece ve gündüz sıcaklık farkları oldukça belirgindir. Şehirde yıllık ortalama sıcaklık 10,9°C olup, en soğuk aylar ocak ve şubat, en sıcak aylar ise temmuz ve ağustostur. Ortalama yağış miktarı 363,3 mm olup, en çok yağış alan aylar mayıs ve aralık, en az yağış alan ay ise ağustostur.

Eskişehir'in bazı ilçeleri, mikroklima özellikleri taşımaktadır. Özellikle Sarıcakaya ve Mihalgazi ilçeleri, deniz seviyesine yakın olmaları nedeniyle daha ılıman bir iklime sahiptir. Bu bölgelerde zeytin, nar ve antepfıstığı gibi Akdeniz iklimine uygun ürünler yetiştirilmektedir.

Yeryüzü Şekilleri

İlin topografik yapısı, Sakarya ve Porsuk havzalarındaki düzlükler ile bunları çevreleyen dağlardan oluşur. Arazi yapısında, dağlık alanlar %22, ovalar ise %26 oranında yer kaplamaktadır. En önemli akarsular Sakarya Nehri ve onun kolları olan Porsuk Çayı ile Sarısu’dur. Porsuk Barajı ve Sarıyar Barajı, hem taşkınları önlemek hem de enerji üretimi için önemli rol oynamaktadır.

Dağlar, ilin farklı bölgelerinde çeşitli yüksekliklere sahip olup, doğu-batı yönünde uzanarak şehri çevrelemektedir. Kuzeyde Bozdağ ve Sündiken Dağları, güneyde Sivrihisar Dağları ve Türkmen Dağı, ilin başlıca yükseltilerini oluşturmaktadır.

^{Eskişehir (Kaynak:}^{Pexels/Emir Kaan Okutan}⁾

Doğal Kaynaklar ve Madenler

Eskişehir, sahip olduğu yer altı kaynakları ile Türkiye’nin önemli maden yataklarına sahip illerinden biridir. İlde başlıca çıkarılan madenler şunlardır:

Bor: Seyitgazi/Kırka bölgesi, Türkiye’nin en büyük bor rezervlerinden birine sahiptir.
Lületaşı: Eskişehir’in simgelerinden biri olup, dünyanın en kaliteli lületaşı yatakları bu bölgede bulunmaktadır.
Toryum ve Nadir Toprak Elementleri: Sivrihisar-Kızılcaören bölgesinde yüksek miktarda toryum ve nadir toprak elementleri yatakları tespit edilmiştir.
Altın: Sivrihisar-Kaymaz bölgesinde çıkarılmaktadır.
Manyezit ve Krom: Mihalıççık ve Sarıcakaya bölgelerinde önemli rezervlere sahiptir.
Perlit, Mermer ve Sepiyolit: Mihalıççık ve Sivrihisar bölgelerinde çıkarılan endüstriyel hammaddelerdir.

Eskişehir, sahip olduğu yeraltı zenginlikleri sayesinde sanayi ve ihracat alanında da önemli bir konumda bulunmaktadır.

Akarsular ve Barajlar

Sakarya Nehri: Türkiye’nin en uzun üçüncü nehri olan Sakarya Nehri, Eskişehir sınırlarından doğar ve kuzeye doğru akar.
Porsuk Çayı: Eskişehir’in içinden geçen en önemli akarsudur ve şehrin önemli bir turistik unsurudur.
Porsuk Barajı: Şehre içme suyu sağlamak, taşkınları önlemek ve tarımsal sulama için kullanılmaktadır.
Sarıyar ve Gökçekaya Barajları: Sakarya Nehri üzerinde bulunan bu barajlar, hidroelektrik enerji üretiminde önemli rol oynamaktadır.

^{Porsuk Çayı (Kaynak:}^{Pexels/Cem Dolcan}⁾

Ekonomik Yapı

Eskişehir, Türkiye’nin en gelişmiş sanayi ve ticaret merkezlerinden biri olup, ekonomisi tarım, sanayi, ticaret ve hizmet sektörleri üzerine kuruludur. Şehrin ekonomik yapısı, geleneksel el sanatlarından yüksek teknolojiye dayalı sanayi üretimine kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır.

Sanayi ve Üretim

Eskişehir, Cumhuriyet döneminden itibaren büyük sanayi yatırımlarıyla öne çıkmıştır. Özellikle havacılık, raylı sistemler, seramik, beyaz eşya ve otomotiv yan sanayisi alanlarında büyük fabrikalara ev sahipliği yapmaktadır. Eskişehir Organize Sanayi Bölgesi (EOSB), Türkiye’nin en büyük organize sanayi bölgelerinden biri olup, yerli ve yabancı birçok firmaya üretim alanı sunmaktadır.

Havacılık ve Savunma Sanayi: TUSAŞ Motor Sanayi A.Ş. (TEI), uçak ve helikopter motorları üretiminde Türkiye’nin en önemli tesislerinden biridir. Eskişehir, savunma sanayisinde kritik bir rol oynamaktadır.
Raylı Sistemler: TÜLOMSAŞ, Türkiye’nin ilk yerli lokomotifini üreten fabrika olarak raylı sistem üretiminde önemli bir yere sahiptir. Günümüzde Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş. olarak faaliyet göstermekte ve hızlı tren, metro ve tramvay üretimine katkı sağlamaktadır.
Seramik ve Cam Sanayi: Eskişehir, Türkiye'nin seramik üretim merkezlerinden biridir. Kütahya-Eskişehir-Bilecik seramik üretim üçgeninde yer alarak Vitra, Kaleseramik gibi büyük firmalara ev sahipliği yapmaktadır.
Beyaz Eşya ve Elektronik: Şehirde Beko ve Arçelik gibi büyük beyaz eşya üreticilerinin fabrikaları bulunmaktadır. Bu tesisler, hem iç piyasa hem de ihracat için üretim yapmaktadır.

Ticaret ve Hizmet Sektörü

Eskişehir’in ticaret sektörü, sanayi üretimine dayalı olarak gelişmiştir. Şehir, Anadolu’nun önemli lojistik merkezlerinden biri olup, demiryolu ve karayolu bağlantılarıyla iç ve dış ticarette güçlü bir konumda yer almaktadır.

Eskişehir Ticaret Borsası ve Tarımsal Üretim: Eskişehir, özellikle buğday, arpa, şeker pancarı ve ayçiçeği üretimiyle tanınmaktadır. Şehirde bulunan şeker fabrikası, Türkiye’nin en eski ve en büyük şeker üretim tesislerinden biridir.
Turizm ve Hizmetler: Son yıllarda Eskişehir, turizm potansiyeli ile de dikkat çekmektedir. Odunpazarı Evleri, Porsuk Çayı kıyısındaki modern yapılar, termal tesisler ve kültürel etkinlikler kentin hizmet sektörünü canlandırmaktadır.
Eğitim ve Teknoloji Geliştirme: Anadolu Üniversitesi ve Eskişehir Teknik Üniversitesi, Eskişehir’i Türkiye’nin akademik ve araştırma merkezlerinden biri haline getirmiştir. Üniversitelerin Teknokent projeleri, yazılım ve teknoloji girişimlerinin gelişmesine katkı sağlamaktadır.

^{Eskişehir, Köprübaşı (Kaynak:}^{Kültür Portalı}⁾

Altyapı

Eskişehir, gelişmiş ulaşım ağı, eğitim kurumları ve kent içi ulaşım sistemleriyle modern bir altyapıya sahiptir. Şehirde üç farklı ulaşım türü bulunmaktadır: tramvay, otobüs ve minibüs.

Kent İçi Ulaşım

Eskişehir’de toplu taşıma sistemi oldukça gelişmiştir. Tramvay hattı, şehrin birçok noktasına ulaşımı kolaylaştıran önemli bir toplu taşıma aracıdır. Otobüs ve minibüsler ise tramvayın ulaşmadığı noktalara hizmet vermektedir. Toplu taşıma sistemi, hem yerel halk hem de üniversite öğrencileri için ulaşımın hızlı ve ekonomik bir şekilde sağlanmasını mümkün kılmaktadır.

Üniversiteler ve Eğitim Altyapısı

Eskişehir, sahip olduğu üç büyük devlet üniversitesi ile Türkiye’nin en önemli eğitim merkezlerinden biridir:

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Anadolu Üniversitesi
Eskişehir Teknik Üniversitesi

Bu üniversiteler, şehre büyük bir öğrenci nüfusu kazandırmakta ve Eskişehir’i genç, dinamik ve eğitim odaklı bir şehir haline getirmektedir.

TARİHİ YAPILAR

Kurşunlu Camii ve Külliyesi

Odunpazarı semtinde yer alan Kurşunlu Camii, Veziri-sani Mustafa Paşa tarafından 1525 yılında yaptırılmıştır. Cami avlusunda şadırvan, aşhane, menzilhane ve medrese odaları bulunmaktadır. Caminin arkasındaki büyük kubbeli semahane ve açık alanlar, buranın bir Mevlevi tekkesi olarak kullanıldığını göstermektedir. 1961-1962 yıllarında yenilenen cami, Osmanlı mimarisinin klasik üsluplarını yansıtmaktadır.

^{Kurşunlu Külliyesi (Kaynak:}^{Kültür Portalı}⁾

Seyyit Battal Gazi Külliyesi

Seyitgazi ilçesinde Üçler Tepesi'nin doğuya bakan yamaçlarına inşa edilen külliye, İslam kahramanı Seyyit Battal Gazi’nin anısını yaşatmak için 1207-1209 yılları arasında inşa edilmiştir. Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad’ın annesi Ümmühan Hatun tarafından yaptırılan külliye, Osmanlı döneminde genişletilerek büyük bir dini ve eğitim merkezi hâline gelmiştir. Günümüzde mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan yapı, 1954 yılında yapılan restorasyon ile turistik ve dini ziyaretçilere açılmıştır.

Şeyh Edebali Türbesi

Osmanlı Devleti’nin manevi liderlerinden biri olarak kabul edilen Şeyh Edebali’nin türbesi, Odunpazarı semtindeki Odunpazarı Mezarlığı içerisinde yer almaktadır. Türbe, Osmanlı padişahlarından II. Abdülhamid döneminde restore edilmiştir.

Yunus Emre Külliyesi ve Türbesi

Mihalıççık ilçesindeki Yunusemre beldesinde yer alan külliye, büyük Türk mutasavvıfı ve şairi Yunus Emre’nin anısını yaşatmaktadır. Türbenin yanında külliye şeklinde çeşitli yapıların yer aldığı alanda Yunus Emre'nin felsefesini yansıtan birçok yazıt bulunmaktadır. Özellikle “Gelin Tanış Olalım” sözü, onun hoşgörü ve birlik mesajlarını özetlemektedir.

Nasrettin Hoca’nın Evi

Ünlü Türk mizah ustası Nasrettin Hoca, 1208 yılında Sivrihisar’ın Hortu Köyü’nde doğmuştur. Hoca’nın Sivrihisar ve Akşehir’de eğitim aldığı bilinmektedir. Hoca’nın adı, keskin zekâsı ve nüktedan kişiliğiyle hem Türk kültüründe hem de dünya mizah tarihinde önemli bir yer edinmiştir.

Yazılıkaya (Midas Kenti)

Friglerin kutsal yerleşimlerinden biri olan Yazılıkaya, Çifteler ilçesinin 39 km uzağında yer almaktadır. Frig dönemine ait en büyük açık hava tapınağı niteliğindeki Midas Anıtı, Kybele kültüne adanmış bir kaya anıtıdır. Üzerinde Frig alfabesiyle yazılmış yazıtlar bulunmaktadır. Bu yazıtlar, Friglerin inanç ve sanat anlayışına dair önemli ipuçları sunmaktadır.

Pessinus Antik Kenti

Sivrihisar ilçesinin Ballıhisar Köyü’nde yer alan Pessinus, Frigler tarafından inşa edilmiş ve Kybele tapınağı ile ünlü bir antik kenttir. Helenistik dönemde büyük bir ticaret ve dini merkez hâline gelen Pessinus, Roma döneminde de önemini korumuştur.

Yönetim

Vali

Eskişehir'de aktif olarak Valilik görevini Hüseyin Aksoy yürütmektedir. Aksoy, 09.08.2023 tarih ve 2023/376 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile Eskişehir Valiliğine atanmıştır. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış valiler şu şekildedir:

Arif Nihat Bey (1923 - 1925)
Cemil Bey (1925 - 1927)
İsmail Hakkı Bey (1927 - 1935)
Talat Öncal (1935 - 1936)
Kadri Üçok (1936 - 1938)
Y. Sezai Uzay (1938 - 1939)
Şükrü Yasin (1939 - 1941)
Hamit Özkay (1941 - 1943)
Danış Yurdakul (1943 - 1949)
Ahmet Kınık (1949 - 1950)
Arif Özgen (1950 - 1959)
İ. Tevfik Kutlar (1959 - 1960)
Süleyman Utkun (27 Mayıs 1960)
Raşit Demir (Haziran - Ekim 1960)
İhsan Özalp (1960 - 1962)
İhsan Tekin (1962 - 1966)
Osman Meriç (1966 - 1967)
Mustafa Karaer (1967 - 1971)
Mehmet Saraçoğlu (1971 - 1975)
Münir Güney (1975 - 1978)
Nazif Demiröz (1978 - 1979)
Naim Cömertoğlu (1979 - 1982)
Ömer Haliloğlu (1982 - 1984)
Hanefi Demirkol (1984 - 1988)
Bahaeddin Güney (1988 - 1992)
Ali Fuat Güven (1992 - 1999)
Sami Sönmez (1999 - 2003)
Kadir Çalışıcı (2003 - 2009)
Mehmet Kılıçlar (2009 - 2011)
Kadir Koçdemir (2011 - 2013)
Güngör Azim Tuna (2013 - 2016)
Azmi Çelik (2016 - 2017)
Özdemir Çakacak (2017 - 2020)
Erol Ayyıldız (2020 - 2023)

Büyükşehir Belediye Yönetimi

Eskişehir’in büyükşehir belediye yönetimi, 2024 yılı itibarıyla Cumhuriyet Halk Partisi’nden Ayşe Ünlüce tarafından yürütülmektedir. Şehirde geçmişten günümüze görev yapmış belediye başkanları şu şekildedir:

Prof. Dr. Yılmaz Büyükerşen (1999 - 2024)
Orhan Soydaş (1997 - 1999)
Aydın Arat (1994 - 1997)
Selami Vardar (1973-1977 ve 1989-1994)
Sezai Aksoy (1984 - 1989)
E. Tüm Gen. Şefik Aktuğlu (1982 - 1984)
E. Tuğ. Gen. İlhan Hakman (1981 - 1982)
Hicri Sezen (1977 - 1980)
Sebahattin Günday (1965 - 1973)
İlhan Tekin (1962 - 1965)
İlhan Özalp (1960 - 1962)
İbrahim Tevfik Kutlar (1960 - 1962)
Arif Özgen (1950 - 1959)
Galip Yeginsu
Mesrur Demirel
Topçuzade Kamil Kaplanlı
Hasan Basri Bey
Dr. Salih Güvenç
Kamil Erden
Sait Karamanoğlu
Halit Ziya Bey
Kenanzade Süleyman
Dr. Rıza Tahir Bey
Takiddin Bey
Hacı Hafız Ömer Efendi
Hacı Veli Efendi
Hacı Müslim Efendi
Siyahizade Halil İbrahim Efendi
Tüfekçi Mehmet Nuri
Damat Beyzade Nuri Efendi
Asarcıklı Ali Efendi
Hacı Nafız Hüseyin Efendi

İlçeler

Alpu
Beylikova
Çifteler
Günyüzü
Han
İnönü
Mahmudiye
Mihalgazi
Mihalıççık
Odunpazarı
Sarıcakaya
Seyitgazi
Sivrihisar
Tepebaşı

Eskişehir (İl)