İslahiye, Türkiye’nin Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde, Gaziantep iline bağlı bir ilçedir. Akdeniz Bölgesi’nin doğu ucunda yer alması nedeniyle iklim ve bitki örtüsü açısından Akdeniz özelliklerini taşır. Tarihi, tarımı ve stratejik konumuyla dikkat çeken İslahiye, zengin bir kültürel mirasa sahiptir.
Tarihçe
İslahiye’nin tarihi, Erken Kalkolitik Çağ’a (MÖ 5500-5000) kadar uzanır. İslahiye Ovası’ndaki höyüklerde yapılan araştırmalar, bölgenin eski bir yerleşim merkezi olduğunu gösterir. Geç Hitit döneminde önemli bir merkez olan yöre, MÖ 1400’lerde Luviler ve Hititler tarafından iskân edilmiş, ardından Aramiler ve Asurlular (MÖ 800’ler) egemenlik kurmuştur. MÖ 333’te Büyük İskender bölgeyi fethederek Nikopolis kentini kurmuş, bu kent Roma döneminde Suriye eyaletine bağlanmıştır. Partların yağmalamasıyla önemini yitiren Nikopolis, Bizans döneminde ise kayda değer bir yerleşim olarak anılmaz.
1516’da Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılan İslahiye, 19. yüzyılda Çukurova ve Gavur Dağları’ndaki isyanları bastırmak amacıyla 1865’te kurulan Fırka-i İslahiyye ordusuyla yeniden yapılandırılmıştır. İlçenin adı, bu askeri birliğin adından gelir ve 1866’da resmiyet kazanmıştır. I. Dünya Savaşı sonrası Mondros Ateşkes Antlaşması ile önce İngilizler, ardından Fransızlar tarafından işgal edilen İslahiye, halkın Güvercin Geçidi’nde Fransızlara karşı kazandığı zaferle 13 Kasım 1920’de kurtulmuştur. 20 Ekim 1921 tarihli Ankara Antlaşması ile Türkiye-Suriye sınırı çizilmiş, İslahiye bugünkü sınırlarına kavuşmuştur. 19. yüzyıl sonlarında Adana vilayetine bağlı bir kaza olan ilçe, 1933’te Gaziantep’e bağlanarak ilçe statüsü almıştır.
Bölgedeki önemli arkeolojik alanlar arasında Nikopolis kalıntıları, Tilmen Höyük, Zincirli (Sam’al) Höyük ve Yesemek Açık Hava Müzesi yer alır. Yesemek, Ortadoğu’nun en büyük açık hava müzesi olarak turist çekerken, Tilmen Höyük MÖ 3. bin yılda büyük bir kent olduğunu kanıtlar.
Coğrafi Yapı
İslahiye, Gaziantep’in güneybatısında, il merkezine 88-90 km mesafede yer alır. Yüzölçümü 1.513 km² olan ilçe, doğuda Gaziantep Merkez, güneydoğuda Kilis, güneybatıda Hatay, batıda Osmaniye, kuzeyde Kahramanmaraş ve güneyde Suriye ile çevrilidir. Deniz seviyesinden yüksekliği 518 metredir. İslahiye Ovası, Nur Dağları ve Sof (Kartal) Dağı arasında uzanır ve tektonik kökenli bir çöküntü alanıdır. Ova, Nur ve Sof Dağları’ndan doğan Karasu Çayı gibi akarsularla sulanır; bu çay üzerine Tahtaköprü Barajı inşa edilmiştir. İlçenin batısı ve doğusu engebeli, ortası ise düzlüktür. İstanbul-Halep demiryolu ilçe merkezinden geçer ve Fevzipaşa Beldesi’nde tren istasyonu bulunur. Hatay-Kahramanmaraş fay hattı üzerinde yer alan İslahiye, 1. derece deprem kuşağındadır.
İklim ve Bitki Örtüsü
İslahiye, Akdeniz iklimi ile karasal iklim arasında geçiş özellikleri gösterir; ancak Akdeniz iklimi baskındır. Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise bazı yıllarda coğrafi konumu nedeniyle sert geçer. Doğal bitki örtüsü makidir, yüksek kesimlerde (örneğin Hınzırlı Yaylası) ise ormanlık alanlar bulunur.
Sosyal Yapı
İslahiye’nin sosyal yapısı, tarım ve hayvancılığa dayalı geleneksel bir yaşam tarzını yansıtır. 2000 nüfus sayımına göre ilçe merkezi nüfusu 30.000 civarındayken, toplam nüfus 80.174’tür; 2016 Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi’ne göre ise 66.941’dir. Köyleri arasında İdilli, Köklü, Yeniköy, Kabaklar, Çerçili ve Yesemek gibi yerleşimler bulunur. İlçede üzüm festivalleri gibi kültürel etkinlikler düzenlenir.
Ekonomik Yapı
İlçe ekonomisi tarım, hayvancılık ve ormancılığa dayanır. Başlıca tarım ürünleri arasında buğday, üzüm, kırmızı biber (İslahiye Biberi), zeytin, pamuk, soğan, şeker pancarı, Antep fıstığı, mısır ve soya fasulyesi yer alır. İslahiye Biberi, ihracatta marka olmuş bir üründür ve yurtdışına gönderilir. Üzüm üretimi de önemli bir yer tutar; yıllık 174 bin ton civarında üretimle Türkiye’nin sofralık üzüm ihtiyacının %70’i karşılanır. Üzüm, Rusya, Almanya, Dubai gibi ülkelere ihraç edilir ve pekmez, bastık gibi ürünlere dönüştürülür. Hayvancılıkta sığır, koyun ve kıl keçisi yetiştirilir; dağlık kesimlerde ormancılık yapılır. Bölgede boksit ve dolomit yatakları da bulunur.
Turizm Potansiyeli
İslahiye, tarihi ve doğal güzellikleriyle turizm açısından zengindir. Yesemek Açık Hava Müzesi, MÖ 9. yüzyıldan kalma 500’den fazla heykel taslağıyla Ortadoğu’nun en büyük açık hava müzesidir ve ilçe merkezine 23 km mesafededir. Tilmen Höyük, 5 km doğuda yer alır ve MÖ 3. bin yıla ait büyük bir kentin kalıntılarını barındırır. Zincirli (Sam’al) Höyük, Genç Hitit dönemine ait önemli kalıntılar sunar. Roma döneminden kalan Cıncıklı Eserleri ve Yılan Kalesi gibi yapılar da dikkat çeker. Yaylalar (Huzurlu, Karagöz, Meydan) ve Tahtaköprü Barajı çevresi, yaz aylarında ziyaretçi çeker. Huzur Yaylası’nın turizme açılması için altyapı çalışmaları sürmektedir.
Demografik Yapı
İslahiye’nin toplam nüfusu 2000’de 80.174, 2016’da ise 66.941 olarak kaydedilmiştir. Nüfus, ilçe merkezi ve köyler arasında dağılır. 1866’daki ilk nüfus sayımında 2.049 kişi (28 Gayrimüslim, 2.021 Müslüman) yaşarken, 19. yüzyıl sonunda kaza ve köyleriyle birlikte 17.509 nüfusa ulaşmıştır. Günümüzde tarım ve hayvancılıkla geçinen bir nüfus yapısı hakimdir.
İslahiye, stratejik konumu, verimli toprakları ve tarihi zenginlikleriyle Gaziantep’in önemli ilçelerinden biridir. Tarım ürünleri ve turizm potansiyeliyle dikkat çeken ilçe, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu’nun kesişim noktasında eşsiz bir kimlik sunar.
