Malatya, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde yer alan ve tarih boyunca önemli medeniyetlere ev sahipliği yapmış köklü bir yerleşim merkezidir. Coğrafi konumu itibarıyla tarih öncesi dönemlerden itibaren kesintisiz yerleşime sahne olmuş, özellikle Aslantepe Höyüğü ile Anadolu’nun en eski devletleşme süreçlerinden birine tanıklık etmiştir. Hititler, Urartular, Roma ve Bizans dönemlerinde stratejik bir geçiş noktası olan şehir, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerinde de ticaret ve kültür merkezi olma özelliğini korumuştur.

Günümüzde gelişmiş ulaşım ağı sayesinde kara, hava ve demiryolu bağlantılarıyla Türkiye’nin büyük kentlerine doğrudan erişim sağlayan Malatya, bölgesel ticaret ve sanayinin merkezlerinden biri olarak konumlanmaktadır. Zengin gastronomik mirası, özellikle kayısı üretimi ile dünya çapında tanınmakta olup, geleneksel mutfağında Analı Kızlı Köfte, Kağıt Kebabı ve Malatya Kulak Çorbası gibi özgün lezzetler barındırmaktadır. Aynı zamanda Arslantepe Ören Yeri, Günpınar Şelalesi, Levent Vadisi ve Eski Malatya Ulu Cami gibi önemli turistik ve tarihi mekanlarıyla kültürel mirasını günümüze taşımaktadır. Tarihi derinliği, ekonomik potansiyeli ve doğal güzellikleriyle Malatya, Türkiye’nin önemli şehirlerinden biri olarak dikkat çekmektedir.

Tarihçe

Prehistorik ve İlk Çağ Dönemi

Malatya, insan yerleşiminin en erken izlerine sahip şehirlerinden biri olup, tarihî kökleri Paleolitik Çağ’a kadar uzanmaktadır. Şehrin en eski yerleşim izleri, Ansır (Buzluk) ve İnderesi mağaralarında tespit edilmiş olup, burada bulunan kalıntılar, insan topluluklarının bölgeyi barınma alanı olarak kullandığını göstermektedir. M.Ö. 7000’lere tarihlenen Cafer Höyük, bölgedeki yerleşik hayata geçişin ve ilk tarımsal faaliyetlerin başladığını belgeleyen en önemli arkeolojik merkezlerden biridir. Yine Aslantepe Höyüğü, Malatya’nın M.Ö. 5000’lerden itibaren Kalkolitik Çağ boyunca önemli bir yerleşim merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Bu dönemde Fırat Nehri aracılığıyla Kuzey Mezopotamya ve Suriye ile ticari ilişkilerin geliştiği, Aslantepe ve Değirmentepe’de bulunan mühürler ve seramik örnekleri ile belgelenmiştir.

Hitit ve Geç Hitit Dönemi

Malatya, M.Ö. 2000’lerden itibaren Hititler’in hâkimiyeti altına girmiş, bu süreçte Aslantepe, Hititler için önemli bir idari merkez hâline gelmiştir. Hitit İmparatorluğu’nun çöküşü sonrası şehir, M.Ö. 1200-700 yılları arasında Geç Hitit Krallıkları arasında yer almış, bu dönemde Malatya Krallığı (Melid, Milidia) olarak bilinmiştir. Asur ve Urartu Krallıkları ile mücadele eden Malatya Krallığı, M.Ö. 712 yılında Asur Kralı II. Sargon tarafından ele geçirilmiş, şehrin nüfusu Asur topraklarına sürgün edilerek, yerine Asur halkı yerleştirilmiştir.

Med ve Pers Dönemi (M.Ö. 7. – 4. Yüzyıl)

Hitit Krallığı’nın yıkılmasından sonra bölge, Medler’in egemenliği altına girmiştir (M.Ö. 612). Persler’in Anadolu’yu kontrol altına almasıyla (M.Ö. 550) Malatya, Pers İmparatorluğu’nun Kapadokya Satraplığı’na bağlanmış, bu süreçte ticaret yolları üzerindeki stratejik konumu korunmuştur. Mazaka (Kayseri) ile Malatya arasındaki yol, bu dönemde Pers Kraliyet Yolu’nun bir parçası olarak büyük önem taşımıştır.

Helenistik ve Roma Dönemi (M.Ö. 4. Yüzyıl - M.S. 4. Yüzyıl)

Büyük İskender’in Anadolu’yu ele geçirmesiyle (M.Ö. 334) Malatya, Hellenistik kültürünün etkisine girmiştir. İskender’in ölümünden sonra bölge, önce Selevkoslar, ardından Kapadokya Krallığı ve Pontus Krallığı arasında el değiştirmiştir. M.Ö. 66’da Roma’nın Pontus Krallığı’nı yenmesiyle Malatya, Roma yönetimine bağlanmış ve Melitene adıyla önemli bir askeri merkez hâline gelmiştir. Roma döneminde XII. Fulminata Lejyonu, Malatya’da konuşlandırılmış ve şehir Roma’nın doğu sınırında önemli bir savunma hattı olmuştur. M.S. 4. yüzyılda Bizans İmparatorluğu’nun doğu sınırlarını koruyan bir kale-şehir hâline gelmiştir.

Bizans ve İslam Dönemi (M.S. 5. – 11. Yüzyıl)

Malatya, Bizans döneminde Sasani saldırılarına karşı önemli bir savunma noktası olarak kullanılmıştır. M.S. 575’te Sasaniler, Malatya’yı yakıp yıkmış, ancak Bizans tarafından tekrar inşa edilmiştir. 7. yüzyıldan itibaren Müslüman Arapların fetih hareketlerine maruz kalan Malatya, özellikle Emeviler ve Abbasiler döneminde Bizans’a karşı yapılan seferlerin en önemli üs noktalarından biri olmuştur. Abbasiler döneminde Malatya, Avasım adı verilen sınır şehirlerinin en önemlilerinden biri olarak, bölgenin en büyük Müslüman garnizon şehirlerinden biri hâline gelmiştir. 934 yılında Bizanslılar tarafından işgal edilse de Hamdani emirleri Malatya’yı yeniden Müslüman topraklarına katmıştır.

Selçuklu ve Beylikler Dönemi (11. - 16. Yüzyıl)

Malazgirt Zaferi’nden sonra (1071) Malatya, Selçukluların kontrolüne girmiş, ardından Danişmendliler, Anadolu Selçukluları ve İlhanlılar tarafından yönetilmiştir. Danişmend Gazi’nin Malatya’yı fethetmesiyle (1101) şehir, Danişmendli Beyliği’nin önemli merkezlerinden biri olmuştur. Selçuklu Sultanı I. Mesud, 1144’te Malatya’yı alarak Anadolu Selçukluları’na bağlamış, ardından şehir, İlhanlı, Eretna ve Dulkadiroğulları beyliklerinin kontrolüne geçmiştir.

Osmanlı Dönemi (1515-1923)

Yavuz Sultan Selim’in 1515’te Turnadağ Savaşı’yla Dulkadiroğulları Beyliği’ni Osmanlı topraklarına katmasıyla Malatya, Osmanlı hâkimiyetine girmiştir. Önce Maraş Eyaleti’ne bağlı bir sancak olarak yönetilen şehir, 19. yüzyılda Harput ve Diyarbakır’a bağlanmış, 1892’de Mamuret-ül Aziz Vilayeti’ne dahil edilmiştir. Osmanlı döneminde Malatya, tarım ve ticaret merkezi olma özelliğini sürdürmüş, özellikle ipekçilik ve pamuk üretimiyle öne çıkmıştır.

Cumhuriyet Dönemi (1923 - Günümüz)

Cumhuriyetin ilanından sonra 1924 yılında il statüsü kazanan Malatya, Türkiye’nin sanayi ve tarım alanında gelişen önemli merkezlerinden biri olmuştur. 1931’de demiryolu ağına bağlanması, şehrin ticari kapasitesini artırmış, 1939’da kurulan Bez ve Tütün Fabrikaları, sanayileşme sürecinin ilk adımları olmuştur. Kayısı üretiminde dünya lideri olan Malatya, tarım ekonomisinin yanı sıra sanayi, ticaret ve kültürel mirasıyla bölgesel bir merkez hâline gelmiştir. İsmet İnönü ve Turgut Özal gibi iki önemli devlet adamının yetiştiği şehir, Türkiye Cumhuriyeti’nin modernleşme ve kalkınma sürecine önemli katkılar sağlamıştır. Malatya, günümüzde de tarihî mirası, zengin kültürel dokusu ve ekonomik potansiyeliyle Doğu Anadolu Bölgesi’nin en önemli şehirlerinden biri olmaya devam etmektedir.

Coğrafi Yapı

Malatya, Türkiye’nin doğusunda, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alan, tarihî ve coğrafi özellikleriyle dikkat çeken bir şehirdir. Fırat Nehri’nin doğusunda yer alan verimli toprakları, dağlık arazisi ve karasal iklimiyle öne çıkan şehir, tarih boyunca önemli bir yerleşim alanı olmuştur. Tarım, sanayi ve ulaşım ağları açısından stratejik bir konuma sahip olan Malatya, aynı zamanda Türkiye’nin kayısı üretim merkezi olarak bilinmektedir.

Konum ve Sınırlar

Malatya, 37° 45' - 39° 08' kuzey enlemleri ile 37° 26' - 39° 57' doğu boylamları arasında yer almaktadır. Doğu Anadolu Bölgesi'nde bulunan il, çevresindeki illerle aşağıdaki sınırları paylaşmaktadır:

Kuzeyde: Sivas ve Erzincan
Doğuda: Elazığ
Güneydoğuda: Diyarbakır
Güneyde: Adıyaman
Batıda: Kahramanmaraş

Malatya, Türkiye’nin doğusunu batıya bağlayan önemli kara ve demiryolları üzerinde bulunması nedeniyle tarih boyunca ticaret ve göç yollarının önemli bir kesişim noktası olmuştur. Fırat Nehri’nin oluşturduğu doğal sınır, ilin doğusunda tarımsal sulama ve enerji üretimi açısından büyük bir avantaj sağlamaktadır.

İklim

Malatya, karasal iklim ile Akdeniz ikliminin geçiş özelliklerini taşıyan bir iklim yapısına sahiptir. Yaz aylarında sıcak ve kurak, kış aylarında ise soğuk ve kar yağışlı geçen bir iklim görülmektedir.

Mevsimsel Özellikler

Yaz Ayları: Sıcaklık 30-40°C arasında değişmektedir. Yağış oranı oldukça düşüktür ve kuraklık belirgindir.
Kış Ayları: Soğuk hava etkisini gösterir, sıcaklık -10°C’ye kadar düşebilir. Özellikle yüksek kesimlerde yoğun kar yağışı görülmektedir.
İlkbahar ve Sonbahar: Yağışın en fazla görüldüğü dönemlerdir. Geçiş mevsimleri kısa sürmekte olup, ani sıcaklık değişimleri yaşanmaktadır.

Mikroklima Alanları

Malatya’nın bazı bölgelerinde, Fırat Nehri ve baraj göllerinin oluşturduğu mikroklima etkileri hissedilmektedir. Özellikle kayısı üretiminin yoğun olduğu bölgelerde, ılıman iklim koşulları hâkimdir. Bu durum, kış aylarında bile don riskinin daha düşük olmasını sağlayarak tarımsal üretimi olumlu yönde etkilemektedir.

Yeryüzü Şekilleri

Malatya; dağlar, platolar, ovalar ve akarsular ile şekillenen karmaşık bir topografyaya sahiptir.

Dağlar ve Yükseklikler

Malatya'nın arazisi genellikle engebelidir ve dağlık bölgeler ilin kuzey ve batı kesimlerinde yoğunlaşmaktadır. Başlıca dağlar şunlardır:

Beydağı (2.545 m): Malatya’nın en yüksek dağlarından biridir ve ilin doğusunda yer alır.
Mastar Dağı (2.249 m): İl merkezine yakın konumda yer almaktadır.
Akçadağ (2.141 m): Batıda, Kahramanmaraş sınırına yakın bir konumdadır.
Yama Dağı (2.416 m): Kış sporları açısından önemli bir alandır.
Nurhak Dağları: Ortalama 2.500 m yüksekliğe sahip olup, kısmen Malatya sınırları içindedir.

Ovalar ve Platolar

Malatya'nın verimli ovaları ve platoları tarım ve hayvancılık açısından büyük öneme sahiptir.

Malatya Ovası: Kayısı üretiminin en yaygın olduğu bölgedir ve ilin tarımsal merkezi olarak kabul edilir.
Doğanşehir Ovası: Tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yoğun olduğu bir bölgedir.
Yazıhan Ovası: Fırat Nehri’nin etkisiyle sulanabilen verimli tarım alanlarına sahiptir.
Hekimhan ve Kuluncak Ovaları: Madencilik ve tarımsal faaliyetlerin iç içe geçtiği bölgelerdir.

Doğal Kaynaklar ve Madenler

Malatya, jeolojik yapısı nedeniyle çeşitli doğal kaynaklara ve maden yataklarına sahiptir. Başlıca maden kaynakları şunlardır:

Demir: Hekimhan ve Kuluncak bölgelerinde önemli demir rezervleri bulunmaktadır.
Krom ve Bakır: İl genelinde sınırlı miktarda çıkarılmaktadır.
Mermer ve Kireç Taşı: İnşaat sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır.

Bu doğal kaynaklar, Malatya'nın ekonomik yapısında madencilik sektörünün gelişmesine katkı sağlamaktadır.

Akarsular ve Barajlar

Malatya, Fırat Nehri ve ona bağlı akarsular ile zengin bir su ağına sahiptir.

Başlıca Akarsular

Fırat Nehri: İlin doğusunu sınırlayan en büyük su kaynağıdır ve enerji üretiminde büyük rol oynamaktadır.
Tohma Çayı: Fırat Nehri’ne dökülen önemli bir akarsudur.
Sultansuyu: Tarım alanlarını besleyen en önemli sulama kaynaklarından biridir.

Barajlar ve Göller

Karakaya Baraj Gölü: Türkiye’nin en büyük barajlarından biri olup, enerji üretimi ve sulama amacıyla kullanılmaktadır.
Sürgü Baraj Gölü: Tarımsal sulama ve içme suyu ihtiyacını karşılamaktadır.
Polat Barajı: Son yıllarda yapılan su depolama alanlarından biridir.

Bu su kaynakları, Malatya’nın tarım ve enerji sektörlerinin gelişmesinde önemli bir rol oynamaktadır.

Depremsellik ve Jeolojik Yapı

Malatya, Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde yer aldığı için aktif bir deprem bölgesidir. İlde tarih boyunca birçok büyük deprem meydana gelmiş olup, özellikle Kahramanmaraş-Malatya fay hattı aktif sismik hareketlere sahiptir. Şehir, 2023 Kahramanmaraş merkezli büyük depremlerden etkilenmiş ve yeniden yapılanma çalışmaları başlamıştır. Deprem riski nedeniyle yeni binalar deprem yönetmeliklerine uygun olarak inşa edilmektedir. Kentsel dönüşüm projeleri, eski ve riskli yapıların yenilenmesi amacıyla yürütülmektedir.

Doğu Anadolu Fay Hattı: Malatya’nın güney ve doğusundan geçen bu hat, bölgedeki sismik hareketlerin temel kaynağıdır.
Malatya Fayı: Şehir merkezine daha yakın olan ve lokal depremlere sebep olabilen bir diğer fay hattıdır.

Bölgenin volkanik kayaçlar, kireç taşı ve alüvyonlu topraklardan oluşan jeolojik yapısı, hem tarımsal verimlilik hem de inşaat sektörü açısından önemli kaynaklar sunmaktadır.

Ekonomik Yapı

Malatya, tarih boyunca tarım, hayvancılık, sanayi ve ticaret faaliyetleri ile ön plana çıkmış, stratejik konumu sayesinde ekonomik gelişimini sürdüren önemli bir şehir olmuştur. Verimli toprakları, su kaynakları ve elverişli iklimi sayesinde tarım sektöründe büyük bir potansiyele sahip olan Malatya, sanayi ve ticaret alanlarında da hızlı bir gelişim göstermektedir. Kayısı üretimiyle dünya çapında tanınan şehir, aynı zamanda madencilik, gıda sanayi ve lojistik sektörüyle de dikkat çekmektedir.

Sanayi ve Üretim

Sanayi sektörü Malatya'da özellikle Cumhuriyet döneminden sonra büyük bir ivme kazanmıştır. Şehirde tarıma dayalı sanayi, tekstil, madencilik, gıda üretimi ve inşaat sektörü önemli ekonomik faaliyetler arasında yer almaktadır.

Organize Sanayi Bölgesi (OSB)

Malatya'da sanayileşmenin en önemli merkezlerinden biri Malatya Organize Sanayi Bölgesi’dir (OSB). Bu bölgede birçok sektöre ait fabrika ve işletme faaliyet göstermektedir:

Gıda sanayi (kayısı işleme, bakliyat, un ve yem üretimi)
Tekstil ve konfeksiyon
Metal ve makine sanayi
Mobilya ve inşaat malzemeleri üretimi

Gıda Sanayi

Malatya, tarımsal üretime dayalı sanayinin geliştiği şehirlerden biridir. Tarım ürünlerinin işlenmesi ve paketlenmesi konusunda önemli tesisler bulunmaktadır. Başlıca gıda sanayi alanları şunlardır:

Kayısı İşleme ve Paketleme Fabrikaları: Malatya, dünya kuru kayısı üretiminin yaklaşık %80’ini karşılamaktadır. Bu nedenle kayısı işleme ve ihracata yönelik tesisler şehir ekonomisinin temel taşlarından biridir.
Un ve Yem Fabrikaları: Tarımsal üretime dayalı un ve yem üretim tesisleri önemli bir yer tutmaktadır.
Bakliyat ve Yağlı Tohum İşleme: Mercimek, nohut, buğday ve ayçiçeği gibi ürünlerin işlenmesi şehirde yaygın bir sanayi faaliyetidir.

Madencilik

Malatya, zengin maden yataklarına sahip olup madencilik sektörü açısından önemli potansiyel taşımaktadır. Özellikle Hekimhan ve Kuluncak ilçeleri bu alanda dikkat çekmektedir.

Demir: Türkiye’nin en büyük demir cevheri rezervlerinden biri Malatya’nın Hekimhan ve Kuluncak ilçelerinde bulunmaktadır.
Krom ve Bakır: Malatya’da sınırlı miktarda krom ve bakır madeni de çıkarılmaktadır.
Kireç taşı ve mermer: İnşaat sektöründe yaygın olarak kullanılan bu kaynaklar Malatya’nın ekonomik yapısına katkı sağlamaktadır.

Tekstil ve Konfeksiyon

Malatya, geleneksel el dokuma ürünleri ve konfeksiyon üretimi ile de ön plana çıkmaktadır. Özellikle organize sanayi bölgelerinde faaliyet gösteren tekstil fabrikaları, istihdam açısından büyük önem taşımaktadır.

Ticaret ve Hizmet Sektörü

Malatya, geçmişten günümüze ticaret yollarının kesişim noktasında yer aldığı için ticaret açısından güçlü bir ekonomik yapıya sahiptir. Tarımsal ürünlerin pazarlanması ve sanayi ürünlerinin ihracatı şehir ekonomisinde önemli bir yer tutmaktadır.

Yerel ve Bölgesel Ticaret

Kayısı Ticareti: Malatya, kayısı ihracatının merkezi konumundadır ve bu ürün üzerinden büyük bir ticaret hacmine sahiptir.
Bakliyat ve Un Ticareti: Bölgedeki üretim sayesinde bakliyat ve un ticareti de önemli bir ekonomik faaliyet olarak ön plana çıkmaktadır.
Hayvansal Ürün Ticareti: Süt, et ve deri ürünleri, iç ve dış pazara sunulan diğer ekonomik değerler arasındadır.

Turizm

Malatya, doğal güzellikleri, tarihi eserleri ve inanç turizmi açısından zengin bir yapıya sahiptir. Son yıllarda turizmin gelişmesiyle birlikte konaklama, yeme-içme ve hediyelik eşya sektörleri de büyüme göstermiştir.

Aslantepe Höyüğü: UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan bu bölge, turistlerin ilgisini çeken önemli bir merkezdir.
Battalgazi ve Arapgir ilçeleri: Tarihi konaklar, kervansaraylar ve camiler ile kültürel turizme katkı sağlamaktadır.
Doğa turizmi: Levent Vadisi ve Günpınar Şelalesi gibi doğal güzellikler, ekoturizmin gelişmesine katkıda bulunmaktadır.

Ulaşım ve Lojistik

Malatya, Doğu Anadolu’nun lojistik merkezi olma yolunda ilerlemektedir. Gelişmiş karayolu, demiryolu ve havayolu ağı sayesinde ticaret hacmi sürekli olarak büyümektedir.

Malatya-Erhaç Havalimanı: Türkiye’nin büyük şehirlerine düzenli uçuşlar sağlayarak şehrin ulaşım kapasitesini artırmaktadır.
Demiryolu: Malatya, doğudan batıya ve kuzeyden güneye giden ana demiryolu hatlarının kesişim noktasında yer alarak lojistik açıdan önemli bir avantaj sağlamaktadır.
Gümrük Hizmetleri: Malatya'da bulunan gümrük müdürlüğü, ihracat işlemlerinin daha hızlı ve etkin yapılmasını sağlamaktadır.

Tarım ve Hayvancılık

Malatya’nın ekonomisinde tarım ve hayvancılık büyük bir paya sahiptir. Verimli toprakları ve Fırat Nehri’ne yakınlığı, ilin tarımsal üretim potansiyelini artırmaktadır.

Başlıca Tarım Ürünleri

Malatya’da tarım sektörünün en önemli kalemi kayısı üretimidir. Bunun yanı sıra, aşağıdaki ürünler de ekonomiye büyük katkı sağlamaktadır:

Kayısı: Malatya, dünya kayısı üretiminin büyük bir bölümünü karşılamaktadır.
Buğday ve Arpa: Hububat tarımı yaygındır ve özellikle Yazıhan ve Akçadağ ovalarında yoğunlaşmaktadır.
Şeker Pancarı: Malatya'da şeker pancarı üretimi, tarımsal sanayinin gelişimine katkıda bulunmaktadır.
Baklagiller: Mercimek, nohut ve fasulye gibi baklagiller geniş alanlarda yetiştirilmektedir.
Bağcılık: Üzüm üretimi de şehirde gelişmiştir, ancak kayısı tarımı bağcılığı ikinci plana itmiştir.

Hayvancılık

Malatya’da küçükbaş ve büyükbaş hayvancılık gelişmiş olup, et ve süt üretimi açısından önemli bir merkez konumundadır.

Büyükbaş Hayvancılık: Süt üretimi, özellikle Malatya’nın kuzey ilçelerinde yaygındır.
Küçükbaş Hayvancılık: Koyun ve keçi yetiştiriciliği, kırsal kesimde yaşayan halk için önemli bir geçim kaynağıdır.
Arıcılık: Malatya’da bal üretimi yaygın olup, organik bal üretimi açısından potansiyel taşımaktadır.

Altyapı

Malatya’nın altyapısı, modern kentleşme süreçleri ile geleneksel şehir dokusunun korunmasını dengeleyen bir yapıya sahiptir. Ulaşım, eğitim, sağlık, enerji ve su altyapısı gibi temel alanlarda sürekli gelişim gösteren Malatya, stratejik konumu sayesinde önemli ulaşım ağlarına entegre olmuştur. Şehrin modernleşmesi ile birlikte altyapı hizmetlerinde büyük yatırımlar yapılmış, özellikle ulaşım ve eğitim alanlarında önemli projeler hayata geçirilmiştir.

Kent İçi Ulaşım

Malatya, planlı bir kentleşmeye sahip olup geniş yolları, kavşakları ve ulaşım ağları ile dikkat çeken şehirlerden biridir. Toplu taşıma, karayolu, havayolu ve demiryolu gibi ulaşım sistemleri, şehrin iç ve dış bağlantılarını sağlamaktadır.

Toplu Taşıma

Malatya’da şehir içi ulaşım, modern toplu taşıma sistemleri ile desteklenmektedir.

Malatya Büyükşehir Belediyesi tarafından işletilen otobüs hatları, şehrin farklı noktalarına ulaşımı kolaylaştırmaktadır.
Trambüs sistemi, şehirdeki toplu taşıma sistemine entegre edilmiş ve enerji verimliliği sağlayan modern bir ulaşım ağı olarak hizmet vermektedir.
Taksi ve minibüs hatları, özellikle şehir merkezindeki kısa mesafeli yolculuklar için yaygın olarak kullanılmaktadır.,

Karayolu Ağı

Malatya, Türkiye’nin doğusu ile batısını bağlayan önemli karayolu hatlarının kesişim noktalarından biridir.

Malatya-Elazığ, Malatya-Kayseri ve Malatya-Adıyaman yolları bölgedeki en işlek karayolu hatlarındandır.
Şehir içi yollar genişletilmiş ve kavşak düzenlemeleri yapılmıştır.
Yeni yapılan Malatya-Adıyaman karayolu, ulaşımı 75 km kısaltarak şehrin GAP ve güneydeki komşu ülkelerle bağlantısını hızlandırmıştır.

Havayolu

Malatya, hava ulaşımı açısından da gelişmiş bir altyapıya sahiptir.

Erhaç Havaalanı, şehir merkezine 30 km uzaklıkta olup, iç ve dış hat uçuşlarına açıktır.
Türk Hava Yolları ve özel havayolu şirketleri tarafından İstanbul ve Ankara’ya düzenli uçuşlar yapılmaktadır.
Havaalanı pisti, her mevsim uluslararası büyük uçakların inebileceği şekilde tasarlanmıştır.

Demiryolu

Malatya, demiryolu ulaşımı açısından Türkiye’nin en önemli lojistik merkezlerinden biridir.

Malatya, Doğu-Batı ve Kuzey-Güney hatlarının birleşim noktasında yer almaktadır.
İç Anadolu, Güneydoğu ve Doğu Anadolu bölgelerine demiryolu ile doğrudan bağlantı sağlanmaktadır.
TCDD tarafından işletilen yük ve yolcu trenleri, Malatya üzerinden birçok farklı destinasyona sefer düzenlemektedir.

Eğitim Altyapısı

Malatya, gelişmiş eğitim kurumları ile Doğu Anadolu’nun önemli akademik merkezlerinden biri konumundadır.

İnönü Üniversitesi

1975 yılında kurulan İnönü Üniversitesi, şehrin en büyük eğitim kurumudur.
Tıp, mühendislik, fen-edebiyat, eğitim, sağlık bilimleri ve sosyal bilimler alanlarında geniş bir akademik yelpazeye sahiptir.
Üniversite bünyesinde yer alan Karaciğer Nakil Enstitüsü, uluslararası düzeyde tanınan önemli bir sağlık merkezidir.

Malatya Turgut Özal Üniversitesi

2018 yılında kurulan üniversite, mesleki ve teknik eğitime yönelik çalışmalar yapmaktadır. Tarım, hayvancılık ve sanayi alanlarında akademik araştırmalar yürütmektedir.

Meslek Liseleri ve Teknik Eğitim

Malatya, sanayi ve tarıma yönelik meslek liseleri ile teknik eğitim veren kurumlara sahiptir. Özellikle gıda sanayi, tekstil, tarım ve inşaat sektörüne yönelik mesleki eğitim programları yürütülmektedir.

Araştırma Merkezleri ve Kütüphaneler

Malatya Halk Kütüphanesi, bölgenin en büyük kütüphanelerinden biridir.
İnönü Üniversitesi bünyesindeki araştırma merkezleri, bilimsel çalışmalara ev sahipliği yapmaktadır.

Sağlık Altyapısı

Malatya, bölgedeki en gelişmiş sağlık altyapılarından birine sahiptir.

Hastaneler ve Sağlık Kuruluşları

Malatya Eğitim ve Araştırma Hastanesi, bölgenin en büyük sağlık kuruluşlarından biridir.
İnönü Üniversitesi Karaciğer Nakil Enstitüsü, dünya çapında tanınan bir sağlık merkezidir.
Özel hastaneler ve devlet hastaneleri, şehrin farklı bölgelerinde hizmet vermektedir.
Aile sağlığı merkezleri, toplum sağlığı merkezleri ve özel klinikler, temel sağlık hizmetlerini desteklemektedir.

Enerji ve Su Altyapısı

Malatya, enerji ve su kaynakları açısından da gelişmiş bir şehirdir.

Elektrik ve Enerji

Malatya’da elektrik dağıtımı, Türkiye Elektrik İletim A.Ş. (TEİAŞ) ve özel dağıtım şirketleri tarafından sağlanmaktadır. Şehirde güneş enerjisi potansiyeli yüksek olup, yenilenebilir enerji projeleri yürütülmektedir.

Su Kaynakları ve İçme Suyu

Malatya’nın içme suyu, Karakaya Barajı ve yer altı su kaynaklarından sağlanmaktadır. Belediye tarafından yürütülen su arıtma projeleri, şehre temiz içme suyu sağlamaktadır.

Mutfağı ve Yemekleri

Malatya mutfağı, Anadolu’nun zengin mutfak mirası içinde kendine özgü lezzetleriyle önemli bir yere sahiptir. Tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış olan şehir, farklı kültürlerin mutfak alışkanlıklarını sentezleyerek geniş ve zengin bir yemek kültürü oluşturmuştur. Tahıl ürünleri, et yemekleri, köfteler, hamur işleri ve tatlılar Malatya mutfağının temel taşlarını oluşturur. Ayrıca, bölgenin coğrafi yapısı ve iklimi, mutfak kültürünü doğrudan etkilemiş; özellikle kayısı üretimi ve tahıl ağırlıklı yemekler öne çıkmıştır.

Malatya Mutfağının Genel Özellikleri

Tahıl ve Bakliyat Kullanımı: Malatya mutfağında buğday, bulgur, arpa, mercimek ve nohut gibi bakliyat türleri sıkça kullanılmaktadır.
Et Tüketimi: Geleneksel yemeklerde kuzu eti, dana eti ve tavuk sıkça yer almaktadır.
Köfte Kültürü: Malatya mutfağı, farklı çeşitlerde yapılan köfteleriyle ünlüdür. Akıllı köfte, mercimekli çiğ köfte, ıspanaklı ekşili köfte, kabaklı köfteler gibi birçok köfte çeşidi bulunmaktadır.
Hamur İşleri: Yörede börek, çörek ve çeşitli ekmek türleri yaygın olarak yapılmaktadır.
Kayısı Kullanımı: Malatya, dünya kayısı başkenti olarak bilinmektedir ve birçok yemekte kayısı kullanımı yaygındır. Kayısılı yemekler, kayısı tatlıları ve pestil gibi ürünler Malatya mutfağında önemli bir yere sahiptir.
Sebze ve Meyve Kullanımı: Lahana, kabak, patlıcan ve üzüm gibi sebze-meyveler mutfakta sıkça yer bulur.

Malatya’nın Öne Çıkan Yemekleri

Köfteler ve Et Yemekleri

Malatya mutfağının en belirgin özelliklerinden biri köfte çeşitlerinin fazlalığıdır. Köfteler genellikle bulgur, et ve çeşitli baharatlarla hazırlanır.

Anali Kızlı Köfte: İçli köfteye benzeyen ancak daha küçük parçalar hâlinde yapılan bu yemek, bulgur, kıyma, nohut ve çeşitli baharatların birleşiminden oluşur.
Mercimekli Çiğ Köfte: Malatya’da çiğ köfteye alternatif olarak yapılan bu köfte, etsiz olarak hazırlanır ve mercimek, ince bulgur, soğan ve baharatlarla yoğrularak sunulur.
Ispanaklı Ekşili Köfte: Bulgurlu köfte toplarının ıspanak ve ekşi sos ile pişirilmesiyle elde edilen lezzetli bir yemektir.
Kabaklı Köfte: Bulgurlu köfteye kabak eklenerek hazırlanan bu yemek, yumuşak dokusu ve hafifliği ile tercih edilmektedir.
Kağıt Kebabı: Kuzu veya dana etinin sebzelerle birlikte fırında kağıt içinde pişirilmesiyle hazırlanan bu yemek, Malatya’nın önemli et yemeklerinden biridir.
İsot Kebabı: İsot biberi ile hazırlanan ve etin baharatlarla harmanlanarak pişirildiği bir yemektir.

Hamur İşleri ve Çorbalar

Malatya mutfağında hamur işleri oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Börekler, ekmek çeşitleri ve unlu yemekler, bölgenin yemek kültürünü yansıtan lezzetler arasındadır.

Malatya Böreği: Özel baharatlarla hazırlanan iç harcı ile yapılan bu börek, ince hamur ile hazırlanır ve fırında pişirilir.
Sırın (Serun): İnce yufkaların rulo yapılarak yoğurt ve tereyağı ile servis edilmesiyle yapılan geleneksel bir yemektir.
Kesmece: Ev yapımı erişte ile hazırlanan geleneksel bir Malatya yemeğidir.
Yüksük Çorbası: Mantıya benzeyen minik hamur parçaları ve nohut ile yapılan bir çorbadır.
Maş Çorbası: Yeşil maş fasulyesi, soğan, domates ve baharatlarla hazırlanan yöresel bir çorbadır.
Paaç (Poğaç): Malatya'ya özgü bir tür hamur işi olup, genellikle kahvaltılarda tüketilmektedir.

Sebze ve Bakliyat Yemekleri

Malatya mutfağında sebzeler, et ve baklagillerle birlikte pişirilerek yoğun olarak tüketilmektedir.

Lahana Sarması: Lahana yapraklarının pirinç, baharat ve kıymalı harç ile sarılarak pişirilmesiyle yapılan geleneksel bir yemektir.
Soğan Dolması: Soğanın içinin oyularak kıymalı ve baharatlı harç ile doldurulmasıyla yapılan bir yemektir.
Borani: Ispanak, yoğurt ve nohut kullanılarak yapılan besleyici bir yemektir.
Fasulye Kavurması: Yeşil fasulyenin soğan, domates ve baharatlarla kavrulmasıyla yapılan bir yemektir.

Tatlılar ve Şekerlemeler

Malatya, özellikle kayısı ve dut bazlı tatlılarıyla ünlüdür. Tatlılarda genellikle şeker, ceviz, pekmez ve un kullanılır.

Delikız Baklavası: Yöreye özgü bir tatlı olup, ceviz, şerbet ve ince açılmış yufkalar kullanılarak hazırlanır.
Malatya Peynir Helvası: Peynir ve irmik ile hazırlanan hafif bir tatlıdır.
Dut Pestili ve Pekmezi: Malatya’da bol miktarda üretilen dut, pestil ve pekmez yapımında kullanılır.
Haşıl (Kuymak, Haside): Un, pekmez ve tereyağı ile yapılan bir tatlıdır.
Küllü Kömbe: Un, ceviz ve baharatlarla yapılan geleneksel bir kurabiyedir.

Yöresel İçecekler

Malatya mutfağında içecekler de önemli bir yere sahiptir.

Ayran: Özellikle et yemeklerinin yanında sıkça tüketilir.
Dut Şerbeti: Dutun kaynatılıp soğutulmasıyla elde edilen serinletici bir içecektir.
Kayısı Şerbeti: Kayısıdan yapılan doğal bir içecektir.

Malatya mutfağı, tarihsel ve kültürel birikimin şekillendirdiği zengin yemek çeşitleriyle, hem geleneksel lezzetlerini koruyan hem de modern damak zevkine hitap eden bir mutfaktır. Bulgur ve et ağırlıklı yemeklerin yanı sıra, kayısı ve dut gibi yöresel ürünlerin de mutfağın temel taşlarını oluşturduğu görülmektedir. Köfte çeşitleri, hamur işleri, tatlılar ve sebze yemekleriyle Malatya, Anadolu’nun en özgün mutfak kültürlerinden birine sahiptir.

Tarihi Yapılar

Malatya, tarih boyunca birçok medeniyete ev sahipliği yapmış ve kültürel mirasını günümüze kadar koruyarak önemli tarihi yapıları barındıran bir şehir olmuştur. Hititlerden Roma'ya, Selçuklulardan Osmanlı'ya kadar birçok farklı uygarlığın izlerini taşıyan Malatya, özellikle camileri, hanları, köprüleri ve antik yerleşimleri ile zengin bir tarihî mirasa sahiptir. Şehir, Anadolu’nun en eski yerleşim alanlarından biri olup, özellikle Arslantepe Höyüğü gibi dünya çapında önemli bir arkeolojik alanı barındırmaktadır.

Arkeolojik Alanlar ve Antik Kentler

Arslantepe Höyüğü

UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan Arslantepe Höyüğü, Malatya’nın en önemli arkeolojik alanlarından biridir. Hitit, Asur, Pers, Roma ve Bizans dönemlerine ait kalıntılar içeren höyük, Anadolu’daki en eski devlet yapılarından birine ev sahipliği yapmaktadır. M.Ö. 4.000 yıllarına kadar uzanan tarihi ile, bölgede ilk devletleşme sürecinin izlerini taşımaktadır. Burada keşfedilen saray kompleksi, freskler, mühürler ve çivi yazılı tabletler, höyüğün yönetim merkezi olarak kullanıldığını göstermektedir.

Eski Malatya (Battalgazi) Surları

Roma döneminde inşa edilen bu surlar, Bizans ve Osmanlı dönemlerinde de onarılarak kullanılmıştır. Şehri dış saldırılara karşı koruyan güçlü surlar, günümüzde hâlâ ayakta olup, tarihî dokusunu korumaktadır.

Camiler ve Dini Yapılar

Battalgazi Ulu Cami

Malatya’nın Battalgazi ilçesinde yer alan cami, Selçuklu döneminin en önemli eserlerinden biridir. 1224 yılında I. Alaeddin Keykubat tarafından yaptırılmıştır. Anadolu Selçuklu mimarisinin en güzel örneklerinden biri olup, taş süslemeleri ve büyük avlusu ile dikkat çekmektedir.

Yeni Cami (Hacı Yusuf Taş Cami)

Malatya şehir merkezinde bulunan cami, 1894 yılında meydana gelen depremde yıkılan eski caminin yerine inşa edilmiştir. Osmanlı dönemi cami mimarisinin güzel örneklerinden biridir.

Silahtar Mustafa Paşa Kervansarayı

1637 yılında Osmanlı Sadrazamı IV. Murad’ın veziri Silahtar Mustafa Paşa tarafından yaptırılmıştır. Tarihi İpek Yolu üzerinde yer alan kervansaray, tüccarların ve yolcuların konaklaması için kullanılmıştır. Günümüzde turistik bir merkez olarak hizmet vermektedir.

Taşhoron Kilisesi

Malatya’da Osmanlı döneminde inşa edilen Ermeni kilisesidir. Uzun yıllar ibadete açık olan bu kilise, günümüzde kültürel bir miras olarak korunmaktadır.

Hanlar ve Kervansaraylar

Taşhan

Osmanlı döneminde inşa edilen hanlardan biri olan Taşhan, ticaret yolları üzerindeki tüccarların konaklaması için kullanılmıştır. Yapımında kullanılan kesme taşlar ve sağlam mimarisi ile dikkat çeker. Günümüzde bazı bölümleri restore edilerek turistik bir alan olarak kullanılmaktadır.

Millet Hanı

Osmanlı dönemine ait önemli bir han olup, kervansaray mimarisinin özgün örneklerinden biridir. Şehirdeki ticari hayatın gelişmesinde önemli rol oynamıştır.

Köprüler ve Su Yapıları

Köprülü Mehmet Paşa Köprüsü

Osmanlı döneminde yapılan bu köprü, Malatya’da önemli bir ulaşım noktası olmuştur. Taş kemerli yapısı ve sağlam mimarisi ile dikkat çeker.

Gündüzbey Su Kemeri

Osmanlı döneminde inşa edilen bu su kemeri, şehirdeki su ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılmıştır. Mimarisi ve tarihi önemi nedeniyle kültürel miras olarak korunmaktadır.

Konaklar ve Geleneksel Malatya Evleri

Beşkonaklar Etnografya Müzesi ve Geleneksel Malatya Evleri

Malatya’nın tarihî konakları arasında önemli bir yere sahiptir. Geleneksel Malatya evlerinin korunarak sergilendiği bir müze olarak kullanılmaktadır.

Karakaş Konağı

Osmanlı dönemine ait bir konak olup, geleneksel Malatya evlerinin en güzel örneklerinden biridir. Günümüzde müze ve kültürel etkinlikler için kullanılmaktadır.

Malatya Konakları

Şehirde Osmanlı ve Cumhuriyet dönemlerine ait birçok konak bulunmaktadır. Bu konaklar genellikle taş ve ahşap kullanılarak inşa edilmiş olup, geleneksel mimari özellikler taşımaktadır.

Anıtlar ve Türbeler

Atatürk Anıtı ve İnönü Heykeli

Malatya’nın modern tarihine ait önemli anıtlardan biridir. Atatürk Anıtı, şehrin Cumhuriyet dönemindeki kimliğini temsil ederken, İnönü Heykeli, Malatya doğumlu İsmet İnönü anısına dikilmiştir.

Somuncu Baba Türbesi

İslam dünyasında önemli bir yere sahip olan Somuncu Baba’nın türbesi, Malatya’nın inanç turizmi açısından önemli merkezlerinden biridir. Her yıl birçok ziyaretçiyi ağırlamaktadır.

Hasan Basri Türbesi

Tarihi Battalgazi ilçesinde yer alan türbe, İslam dünyasında önemli bir şahsiyet olan Hasan Basri’ye aittir.

Doğal ve Tarihi Alanlar

Levent Vadisi

Malatya’nın en önemli doğal ve tarihi miraslarından biridir. Kayalık yapıları ve doğal mağaraları ile turistik açıdan büyük öneme sahiptir.

Günpınar Şelalesi

Malatya’nın Darende ilçesinde bulunan Günpınar Şelalesi, hem doğal güzellikleri hem de tarihi geçmişi ile dikkat çeker. Doğa yürüyüşleri ve turizm açısından önemli bir bölgedir.

Tohma Çayı Kanyonu

Doğal bir kanyon olup, çevresinde eski dönemlerden kalma yerleşim izleri bulunmaktadır. Doğa sporları ve turizm açısından değerlendirilen bir alandır.

Yönetim

Malatya’nın yönetim yapısı, Türkiye'nin idari sistemi çerçevesinde şekillenmiş olup, merkezi yönetim ve yerel yönetimler tarafından yürütülmektedir. İl, İçişleri Bakanlığı tarafından atanan valiler tarafından yönetilirken, yerel yönetimler seçimle iş başına gelen belediye başkanları ve il genel meclisi üyeleri tarafından idare edilmektedir. Malatya, 2014 yılında büyükşehir statüsü kazanmış ve yönetim yapısında değişiklikler meydana gelmiştir.

Valilik

Malatya, Türkiye Cumhuriyeti'nin idari yapılanması içerisinde İçişleri Bakanlığı tarafından atanan valiler tarafından yönetilmektedir. Valiler, kentin genel yönetiminden sorumlu olup, kamu düzenini sağlamak, merkezi hükümetin politikalarını yerel düzeyde yürütmek ve kamu hizmetlerini düzenlemekle yükümlüdür.

Valiler Listesi

Malatya’da Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadar birçok vali görev yapmıştır. Cumhuriyet döneminden itibaren Malatya’da görev yapan valiler şunlardır:

Vehbi Bey (1922-1922)
Asım Bey (1922-1925)
Nevzat Tandoğan (1925-1927)
Nazmi Toker (1927-1930)
Mehmet Tevfik (1930-1933)
İbrahim Ethem Akıncı (1933-1939)
Fahri Özen (1939-1943)
Ahmet Kınık (1943-1949)
Sait Koçak (1949-1950)
Turgut Babaoğlu (1950-1951)
Şefik San (1951-1953)
Mustafa Rauf İnan (1953-1954)
Ahmet Tekeoğlu (1954-1956)
Nazım Arda (1956-1960)
Cezmi Kartay (1960-1966)
Ali Rıza Aydos (1966-1968)
Hüseyin Sabri Sözer (1968-1970)
Babür Ünsal (1970-1971)
Ahmet Sadullah Verel (1971-1975)
Rafet Küçüktiryaki (1975-1978)
Cahit Bayar (1978-1978)
Ferruh Güven (1978-1979)
Enver Hızlan (1979-1981)
Aydın Özakın (1981-1982)
Kurtuluş Şişmantürk (1982-1983)
Alaettin Hüsnü Özipeker (1983-1984)
Naim Cömertoğlu (1984-1986)
Kutlu Aktaş (1986-1990)
Oğuz Kaan Köksal (1990-1992)
Saffet Arıkan Bedük (1992-1994)
Arif Atilla Osmançelebioğlu (1994-1997)
Atilla Vural (1997-1999)
Mustafa Yıldırım (1999-2003)
Osman Derya Kadıoğlu (2003-2006)
Halil İbrahim Daşöz (2006-2009)
Mehmet Ulvi Saran (2009-2012)
Vasip Şahin (2012-2014)
Süleyman Kamçı (2014-2016)
Mustafa Toprak (2016-2017)
Ali Kaban (2017-2018)
Aydın Baruş (2018-2022)
Hulusi Şahin (2022-2023)
Ersin Yazıcı (2023- 2024)
Seddar Yavuz (2024-Günümüz)

Belediye Başkanları

Malatya’nın belediye başkanları, şehrin idari ve yerel yönetim yapısında önemli bir rol üstlenmiştir. Belediye başkanları, kentsel gelişim, altyapı projeleri, sosyal hizmetler ve şehrin genel yönetiminden sorumlu olarak görev yapmışlardır. Malatya, 2014 yılında büyükşehir statüsü kazandığından önce il belediyesi olarak yönetilirken, bu tarihten sonra Malatya Büyükşehir Belediyesi olarak hizmet vermeye başlamıştır.

Belediye Başkanları (1924-2014)

İbrahim İpekçi (1924-1928)
Hasan Derinkök (1928-1930)
M. Naim Karaköylü (1930-1934)
Tevfik Temelli (1934-1939)
Cafer Özelçi (1939-1942)
Şefik Tugay (1942-1943)
Hikmet Fırat (1943-1946)
Sait Fırat (1946-1950)
Nurettin Akyurt (1951-1957)
Avni Gebeş (1957-1960)
Turgut Temelli (1960-1971)
Mehmet Kırçuval (1971-1973)
A. Nuri Nebioğlu (1973-1977)
H. Hamit Fendoğlu (1977-1978)
Naci Şavata (1978-1979)
İbrahim Fendoğlu (1980-1980)
Mehmet Kırçuval (1982-1983)
E. Seyhan Semercioğlu (1984-1989)
A. Münir Erkal (1989-1999)
M. Yaşar Çerçi (1999-2004)
H. Cemal Akın (2004-2009)
Ahmet Çakır (2009-2014)
Ahmet Çakır (2014-2018)
H. Uğur Polat (2018-2019)
Selahattin Gürkan (2019-2024)
Sami Er (2024- Günümüz)

Malatya (İl)