Obezite, vücutta anormal veya aşırı miktarda yağ birikimi ile karakterize edilen kronik bir metabolik hastalıktır. Enerji alımı ile enerji harcaması arasındaki dengenin uzun süreli bozulması sonucu ortaya çıkar. Fazla enerji, yağ dokusunda depolanarak vücut ağırlığını artırır. Obezite sadece estetik bir sorun olmayıp, pek çok kronik hastalık için risk faktörüdür.

Epidemiyoloji

Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) verilerine göre obezite prevalansı son yıllarda dünya genelinde artış göstermektedir. Hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde, çocuk ve erişkin yaş gruplarında obezite oranları yükselmektedir. Obezitenin artışındaki en önemli nedenler arasında beslenme alışkanlıklarındaki değişim, fiziksel aktivitenin azalması ve kentleşme yer alır.

Sınıflandırma

Obezitenin en yaygın kullanılan sınıflandırma yöntemi Vücut Kütle İndeksi (VKİ) ölçümüdür. VKİ, kilogram cinsinden vücut ağırlığının, metre cinsinden boyun karesine bölünmesiyle hesaplanır. VKİ değerleri şu şekilde sınıflandırılır:

• 18,5–24,9 kg/m²: Normal ağırlık
• 25,0–29,9 kg/m²: Fazla kilolu
• 30,0–34,9 kg/m²: Hafif obezite (Sınıf I)
• 35,0–39,9 kg/m²: Orta dereceli obezite (Sınıf II)
• ≥ 40,0 kg/m²: Şiddetli obezite (Sınıf III)

Bel çevresi ve bel-kalça oranı gibi ölçümler de özellikle abdominal (karın içi) yağlanmanın değerlendirilmesinde kullanılır. Abdominal yağlanma, metabolik hastalık riskini artırması nedeniyle klinik önem taşır.

Patofizyoloji

Obezite, enerji dengesinin uzun süreli bozulması sonucu gelişir. Enerji alımı, enerji harcamasından fazla olduğunda, fazla enerji trigliserid olarak yağ hücrelerinde depolanır. Yağ dokusu yalnızca enerji deposu olmakla kalmaz, aynı zamanda hormon ve sitokin salgılayarak metabolik süreçlere katılır. Bu hormonlar arasında leptin, adiponektin, rezistin ve çeşitli inflamatuar sitokinler bulunur. Obezitede bu hormonların salgılanması ve etkileri değişir, bu da insülin direnci, kronik düşük dereceli inflamasyon ve metabolik bozukluklara yol açar.

Genetik faktörler, obezitenin gelişiminde önemli rol oynar. Bazı bireylerde genetik yatkınlık nedeniyle enerji dengesinin düzenlenmesinde bozukluklar görülür. Bunun yanı sıra çevresel faktörler, beslenme alışkanlıkları, fiziksel aktivitenin azalması, psikososyal etkenler, hormonal bozukluklar ve bazı ilaçlar obezite riskini artırır.

Klinik Bulgular

Obezite, ağırlık artışı dışında vücut yağ dağılımına göre farklı klinik tablolar oluşturabilir. Abdominal yağlanma, metabolik sendromun gelişiminde ve kardiyovasküler hastalık riskinde önemli bir faktördür. Obez bireylerde Tip 2 diyabet, hipertansiyon, dislipidemi, kalp hastalıkları, inme, osteoartrit, uyku apnesi, bazı kanser türleri ve psikolojik sorunlar daha sık görülür.

Tanı

Obezite tanısı genellikle VKİ ve bel çevresi ölçümleri ile konur. Bunların yanı sıra tam kan sayımı, açlık kan şekeri, lipid profili, karaciğer fonksiyon testleri, insülin direnci göstergeleri gibi laboratuvar testleri de hastanın genel sağlık durumu ve obeziteye bağlı komplikasyonların değerlendirilmesi için gereklidir.

Tedavi

Obezite tedavisinde temel hedef, sağlıklı vücut ağırlığına ulaşmak ve obeziteye bağlı hastalıkların riskini azaltmaktır. Tedavi çok yönlü ve bireyselleştirilmiş olmalıdır.

1. Beslenme Tedavisi:

Diyet planlaması, enerji alımını harcama düzeyine göre düzenleyerek kilo vermeyi amaçlar. Düşük kalorili diyetler (genellikle günlük 1200-1500 kcal), dengeli makro ve mikro besin içeriği ile hazırlanır. Karbonhidrat, yağ ve protein oranları bireyin metabolik durumuna göre ayarlanır. Diyette lif alımının artırılması ve işlenmiş gıdalardan kaçınılması önerilir. Beslenme eğitimi ve davranış değişikliği tedavinin ayrılmaz parçasıdır.

2. Fiziksel Aktivite:

Düzenli fiziksel aktivite, enerji harcamasını artırarak kilo kontrolünü destekler. Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz önerilir. Egzersiz aynı zamanda kardiyovasküler sağlık ve psikolojik iyilik hali üzerinde olumlu etkiler sağlar.

3. Davranışsal Tedavi:

Kişinin yeme alışkanlıkları, fiziksel aktivite düzeyi ve yaşam tarzı değişiklikleri üzerine odaklanır. Motivasyonun artırılması, stres yönetimi ve yeme bozukluklarının tedavisi bu kapsamda değerlendirilir.

4. Farmakolojik Tedavi:

Yaşam tarzı değişikliklerine yanıt alınamayan hastalarda, uzman hekim kontrolünde ilaç tedavisi uygulanabilir. Kullanılan ilaçlar iştah kontrolü veya emilim azaltıcı mekanizmalarla etki gösterir.

5. Cerrahi Tedavi:

Şiddetli obezite (VKİ ≥ 40 kg/m² veya eşlik eden ciddi komorbiditeler durumunda) için bariatrik cerrahi yöntemleri tercih edilebilir. Cerrahi sonrası kilo kaybı ve obeziteye bağlı hastalıkların gerilemesi gözlemlenir.

Komplikasyonlar

Obezite, birçok sistemik hastalık için risk oluşturur. En sık karşılaşılan komplikasyonlar şunlardır:

• Kardiyovasküler hastalıklar (koroner arter hastalığı, hipertansiyon)
• Tip 2 diyabet
• Dislipidemi
• Solunum problemleri (uyku apnesi, astım)
• Kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları (osteoartrit, bel ağrısı)
• Bazı kanser türleri (meme, kolorektal, endometrium)
• Psikolojik sorunlar (depresyon, anksiyete)

^{Obezite (Youtube/Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü)}