Sigmund Freud, 6 Mayıs 1856'da Moravya'da (günümüz Çek Cumhuriyeti) doğmuş Avusturyalı bir nörologdur. Modern psikolojinin önde gelen isimlerinden biri olarak kabul edilir. Psikanaliz kuramını geliştirerek insanın zihninin bilinçdışı süreçler tarafından yönlendirildiğini savunmuştur. Çalışmaları; bilinçdışı, rüya analizi, psikoseksüel gelişim kuramı ve savunma mekanizmaları gibi kavramları içermektedir. 1938 yılında Nazi baskısı nedeniyle Londra'ya göç etmiş ve 1939 yılında ağız kanseri nedeniyle hayatını kaybetmiştir.
Doğumu ve Akademik Hayatı
Sigmund Freud, 6 Mayıs 1856’da Moravya’da (günümüzde Çek Cumhuriyeti) doğdu. Yahudi bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi ve çocukluğu ekonomik zorluklar içinde geçti. Ailesi, Freud henüz 4 yaşındayken Viyana'ya taşındı. 1873 yılında Viyana Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne girdi. Fakültedeyken ilk ciddi araştırmalarına hocasının tıp laboratuvarında başladı. Fizyolojiye ilgi duydu ve Ernst Brücke ile çalıştı.
Akademik kariyerinde, Yahudi kimliği nedeniyle ilerlemesinin zor olacağını düşündüğünden, sinir hastalıkları alanına yöneldi. 1885 yılında Fransa’ya giderek Jean-Martin Charcot’nun hipnoz ve histeri üzerine yaptığı çalışmaları inceledi. Bu deneyimi, psikopatolojiyi anlamasında bir dönüm noktası oldu. Viyana’ya döndüğünde, Josef Breuer ile histeri hastaları üzerine çalıştı.
Breuer’in tedavi ettiği bir hasta olan Anna O., psikanalitik yaklaşımın gelişmesine katkıda bulundu. Freud, hastaların bilinçdışına erişmek için hipnoz yerine serbest çağrışım yöntemini geliştirdi. 1896 yılında "psikanaliz" terimini kullanmaya başladı ve 1900’de "Rüyaların Yorumu" adlı kitabını yayımladı. Bu kitap, psikanaliz kuramının temellerini attığı bir eser olsa da ilk birkaç yıl sadece 600 adet sattı.
Aile ilişkilerinin kurama yansıması
Geliştirdiği kuramda kendi yaşamından yansımalar olduğuna dair literatürde genel bir kabul vardır. Annesinin ilk çocuğu olmasına rağmen babasının önceki evliliklerinden çocukları vardı. Annesiyle arasındaki bağ oldukça güçlüyken babasıyla pek iyi anlaşamamıştı. Hatta öyle ki babasının ölümünün üzerinden yıllar geçse de aralarındaki kötü ilişkiden dolayı yıllarca suçluluk duygusuyla savaştığı bilinmektedir. Bu nedenle Freud'un geliştirdiği Ödip (Oedipus) kompleksi tanımını (anneye karşı duyulan cinsel istek, babaya karşı duyulan rekabetçi düşmanlık) kendi aile ilişkilerini göz önüne alarak yaptığını söyleyen araştırmalar mevcuttur.
Evliliği ve Ölümü
Üniversite yıllarında Martha Bernays'le sevgili olmuşlardı ve onunla evlenebilmek için bir an önce para kazanmak istiyordu. Bu sebeple mezun olur olmaz kendi muayenehanesini açtı. Dört yıl süren nişanlılık döneminden sonra tarihler 1886'yı gösterdiğinde evlendiler. Bu evlilikten 6 çocuğu oldu. En küçük çocuğu olan Anna babasının izinden giderek psikanaliz çalışmalarını devam ettirdi. 1938 yılında Nazi baskını yüzünden ailesiyle Avusturya'dan Londra'ya göç ettiler. Freud burada, 23 Eylül 1939'da ağız kanseri nedeniyle vefat etti.
Freud'cu Yaklaşım
Topografik Model
Freud kişiliği üç bölüme ayırmıştır. Bunlar bilinç, bilinç öncesi ve bilinçaltıdır. Freud'a göre farkında olarak yaptığımız tüm davranışlar bilinç düzeyindedir. düşüncelerimiz, algılarımız bu düzeydedir. Bilinç öncesinde (ön bilinç) çaba yoluyla hatırlayabileceğimiz bilgiler bulunur. Anılarımız bu düzeydedir. Bilinçdışında ise farkında olmadığımız, bastırılmış duygular yatar. Kabul edilmesi zor durumlar, toplumsal anlamda kabul edilemeyecek her türlü arzu ve istekler bu bölümde yer alır. Freud yaptığımız çoğu hareketin nedeninin bilinçdışında olduğunu savunur. Bu modeli bir örnek ile açıklayacak olursak;
Bir arkadaşımız bizi görmezden geldi.
Bilinç: ''o beni fark etmedi sanırım.''
Bilinçaltı: '' İki gün önce yaptığım harekete alınmış olabilir.'' (bilgiye çabaladım ve ulaştım)
Bilinçdışı: '' Küçükken babam benimle ilgilenmeyip oyun oynamayınca böyle kötü hissetmiştim'' ( geçmiş yaşantımdan bastırılmış duygular)
Bu modeli bir buzdağına benzetecek olursak; görünen kısım bilinç, suyun hemen altı bilinçaltı ve gözle direkt görünmeyen kısım da bilinçdışıdır.
Topografik model ile ilgili bir görsel (YZ ile oluşturuldu)
Yapısal Kişilik Modeli
"Alt-benlikle olan ilişkisinde, benliğin rolü at sırtındaki bir adam gibidir. Atın daha üstün gücünü sürekli denetlemek ama bir yandan da gitmek istediği yöne doğru atı sürmek zorundadır." Sigmund Freud.
Daha sonraları Freud, topografik modelin insanın kişiliğini açıklamada yetersiz geldiğini fark etmiştir ve kişilik modelini geliştirmiştir. İnsan zihninin büyük ölçüde bilinçdışı süreçler tarafından yönlendirildiğini savunmuştur ve psikanaliz yöntemiyle, bireylerin bilinçdışındaki çatışmaları ortaya çıkarmayı amaçlamıştır. Freud'a göre kişilik üç temel bileşenden oluşmuştur. Bunlar İd, ego ve süperegodur.
- Bilinçdışı (İd): Temel içgüdülerimiz ve bastırılmış isteklerimiz burada bulunur. Haz ilkesine göre çalışır.
- Benlik (Ego): Gerçeklik ilkesiyle hareket ederek id ile dış dünya arasında denge kurar. Ortaya çıkacak gerginlikleri savunma mekanizmalarıyla azaltmaya çalışır.
- Üstbenlik (Süperego): Ahlaki değerlerimizi ve toplumsal normları içerir. Yapılacaklara kısıtlama getirir. Aksi halde suçluluk duygusuna yol açar. Bu nedenle de ''vicdan'' kavramına benzetilir.
Kişilik Modelini bir örnekle açıklarsak;
Canın çikolata çekti ve yemek istiyorsun.
İd: ''Çabuk ye o çikolatayı.'' (haz, tatmin ister)
Ego: '' Yiyebilirsin ama çok fazla değil.'' (id ve süperego arasındaki dengeyi sağlamaya çalışır.)
Süperego: '' Hayır yememelisin. Karşındaki insanların canı çeker.'' (toplum kuralları ve ahlaki denge)
İd, ego ve süperego ile alakalı bir görsel (YZ ile oluşturuldu)
Libido ve Thanatos
Freud'a göre insanların iki temel güdüsü vardır. Bunlar saldırganlık ve cinselliktir. Freud cinselliği veya yaşam içgüdüsünü libido kavramıyla açıklamıştır. Libido sadece cinsellik değil zevk almaya yönelik bütün davranışlarımızı kapsar. Saldırganlığı veya ölüm içgüdüsünü ise thanatos kavramıyla açıklamıştır.
Savunma Mekanizmaları
Savunma mekanizmalarının amacı kaygıyı bilinçaltına iterek kişiyi olumsuz duygulardan uzaklaştırıp egonun (benliğin) kendini iyi hissetmesini sağlamaktır. İki temel işlevi vardır. Bunlar, dürtünün bilinçli davranışta etkili olmasına engel olmak ve yaşanan kaygının yoğunluğunu azaltmaktır. Freud'a göre bütün savunma mekanizmaları bilinçdışıdır ve gerilimi azaltır. Freud'un kızı Anna Freud bu kavramı daha da geliştirmiştir. Bazı savunma mekanizmaları şunlardır:
Bastırma: Travmatik anıları bilinçdışına itmek.
Yansıtma: Kendi kabul edilemez düşüncelerini başkalarına yansıtmak.
Gerileme: Stres altında çocukça davranışlar sergilemek.
Yüceltme: Tehdit edici bilinçaltı dürtüleri toplumsal açıdan kabul edilebilir hale getirmek. Örneğin saldırganlık duygusu olan çocuğu karateye yönlendirmek.
Yer Değiştirme: Rahatsız edici dürtüleri tehdit edici olmayan nesneye veya özneye yöneltmek. Örneğin iş arkadaşına sinirlenip sevgiliye kızmak.
İnkar: Gerçeği görüp reddetmek. Örneğin kişinin öldüğünü bildiği annesinin ölümünü inkar edip kabul etmemesi.
Karşıt Tepki Geliştirme: Var olan duygularımızın tersi yönünde hareket etmek.
Psikoseksüel Kişilik Kuramı
Freud'a göre insanların kişiliği ilk beş ya da altı yılda oluşur. Toplam beş gelişim dönemi vardır. Dönemleri genelde cinsel bir temele oturtarak yorumlamıştır. Her dönemin belirleyici özelliği cinsel yönden birincil derecede belirleyici duyarlı bölgedir.
Oral Dönem (0-1 yaş): Bebek, emme yoluyla haz alır.
Anal Dönem (1-3 yaş): Tuvalet eğitimiyle birlikte kontrol ve disiplin gelişir.
Fallik Dönem (3-6 yaş): Oedipus kompleksi【1】 , iğdişlik korkusu【2】 ve penis kıskançlığı【3】 bu dönemde ortaya çıkar.
Latent Dönem (6-12 yaş): Cinsel dürtüler bastırılır, sosyal beceriler gelişir.
Genital Dönem (12 yaş ve sonrası): Cinsel kimlik gelişimi tamamlanır.
Freud ve Rüyalar
Freud, rüyaların bilinçdışındaki arzuların dışa vurumu olduğunu savunur. Rüyaların içeriğini korkularımız, sorunlarımız ve yatakta en son düşündüklerimiz oluşturur. Freud'a göre rüyaların görünür içeriği gizil içerikten ayrı düşünülmelidir. Yani rüyada gördüğümüz saçma sapan durumların, olayların aslında kişinin kendisiyle ilgili önemli bilgiler verebileceğini söyler.
Hipnoz ve Serbest Çağrışım
Freud'a göre hipnoz benliği bir şekilde devre dışı bırakan kişinin bilinçaltının kapısını açan bir anahtardır. İnsanlar Freud'dan bilinçaltının kantını istediklerinde Freud hipnozu kanıt olarak göstermiştir. Sonrasında Freud her hastanın hipnoza yanıt vermediğini görmüş, sonrasında serbest çağrışımı kullanmaya başlamıştır. Serbest çağrışım ise beyni bütün düşüncelerden arındırıp akla ilk gelenleri söyletmektir. Freud insanların serbest çağrışımla söyledikleri ilk akla gelen anlamsız kelimeler olarak görmek yerine bilinçdışı malzemeye ulaşılan bir yol olarak görmüştür.
Freud'un Bazı Eserleri
Rüyaların Yorumu (1900)
Psikanalitik kuramın temel taşlarından biridir. Freud, rüyaların bilinçdışındaki arzuların bir yansıması olduğunu öne sürmüştür.
Günlük Yaşamın Psikopatolojisi (1901)
Freud, dil sürçmeleri, unutkanlık gibi küçük hataların bilinçdışının ipuçları olduğunu anlatır. "Freudcu sürçme"【4】 terimi bu kitaptan doğmuştur.
Totem ve Tabu (1913)
Bu kitapta Freud, ilkel toplumların dini inançlarını ve tabularını psikanalitik açıdan incelemiştir. Oedipus kompleksinin kökenleri üzerinde durmuştur.
Ben ve İd (1923)
Kişiliğin yapısal modelini (id, ego, süperego) ayrıntılı bir şekilde anlatan bu kitap, psikanaliz kuramını daha sistematik hale getirmiştir.
Freud’un Hayatındaki Önemli Olaylar (Kronolojik Sıralama)
1. 1856: Freud, Moravya’da doğdu.
2. 1860: Ailesi Viyana’ya taşındı.
3. 1873: Viyana Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne başladı.
4. 1881: Tıp eğitimini tamamladı.
5. 1885: Paris’te Charcot’nun yanında hipnoz üzerine çalıştı.
6. 1886:Martha Bernays ile evlendi.
7. 1896: "Psikanaliz" terimini ilk kez kullandı.
8. 1900: "Rüyaların Yorumu" kitabını yayımladı.
9. 1905: Psikoseksüel gelişim kuramını geliştirdi.
10. 1913: "Totem ve Tabu" kitabını yayımladı.
11. 1923: "Ben ve İd" kitabında kişilik modelini geliştirdi.
12. 1938: Naziler Viyana’yı işgal edince Londra’ya göç etti.
13. 1939: Ağız kanseri nedeniyle Londra’da öldü.
