Toryum Doğada uranyumdan yaklaşık üç kat daha fazla bulunan, radyoaktivitesi düşük, gümüşi beyaz renkte bir metaldir. Doğada en yaygın bulunduğu mineral, nadir toprak elementleri içeren monazittir. Periyodik tabloda "Th" sembolü ile gösterilen toryum, atom numarası 90 olan, periyodik tablonun 7. Periyodunun aktinitler grubunda yer alan kimyasal bir elementtir.Sözcüğün kökeni, İskandinav mitolojisindeki gök gürültüsü tanrısı Thor'dan gelmektedir. 1828'de Norveçli amatör mineralog Morten Thrane Esmark tarafından keşfedildi ve ona İskandinav tanrısı Thor'un adını veren İsveçli kimyager Jöns Jacob Berzelius tarafından tanımlandı.

Toryumun Kullanım Alanları

Doğada bulunan en kararlı izotopu Th-232 olup, yarı ömrü yaklaşık 14 milyar yıldır. Bu uzun yarı ömür nedeniyle toryum, düşük radyoaktif özellik gösterir ve güvenli bir şekilde depolanabilir. Aynı zamanda, toryumun nötronlarla etkileşime girdiğinde uranyum-233 izotopuna dönüşmesi, onu nükleer enerji üretimi açısından cazip bir seçenek haline getirmektedir. Toryum, doğrudan fisyon yapabilen bir yakıt olmamakla birlikte, nükleer reaktörlerde nötronlarla etkileşime girerek uranyum-233 izotopuna dönüşür ve bu izotop fisyon yoluyla enerji üretir. Toryum yakıtlı reaktörler, uranyum yakıtlı reaktörlere göre daha güvenli olup, daha az radyoaktif atık üretirler. Ayrıca, toryum rezervlerinin bolluğu, uzun vadeli enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında avantaj sağlar. Toryum, ayrıca yüksek sıcaklıklarda magnezyumun direncini artırmak için alaşımlarda, elektronik cihazlarda ve aydınlatmada tungsten filamanların kaplanmasında, yüksek ısıya dayanıklı potaların yapımında ve yüksek kaliteli kamera merceklerinde de kullanılmaktadır.

Türkiye'deki Toryum Rezervleri

Türkiye, dünya toryum rezervleri açısından önemli bir konuma sahiptir. Eskişehir-Sivrihisar-Kızılcaören bölgesinde, ortalama %0,2 ThO₂ içeriğine sahip yaklaşık 380.000 ton toryum rezervi tespit edilmiştir. Bu rezerv, Türkiye'yi dünya toryum rezervleri sıralamasında önemli bir konuma taşımaktadır. Dünyada 6,36 milyon ton toryum kaynağı bulunmaktadır. Toryum üretimi ise ağırlıklı olarak monazit kumlarından 

yapılmaktadır. 

Türkiye'de, geçmiş yıllarda Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü tarafından yapılan çalışmalar sonucunda, Eskişehir-Sivrihisar’daki 380.141 ton %0,02 tenörlü toryum rezervine ilave olarak, 2020 yılında MTA tarafından Malatya-Kuluncak sahasında 3,8 milyon ton 2,032 ppm tenörlü toryum kaynağı keşfedilmiştir. ETİ MADEN tarafından da Eskişehir Beylikova-Sivrihisar’da 694 milyon ton 788 ppm ThO2 kaynağı tespit edilmiştir. MTA keşfine yönelik ekonomikliği ve teknolojik kazanımı hakkında bir çalışma yapılmamıştır. Bu bölge haricinde, toryum yatakları tespit edilmiş olan Malatya-Hekimhan-Kuluncak, Kayseri-Felâhiye, Sivas, Diyarbakır ve Burdur-Çanaklı sahalarında daha ayrıntılı arama çalışmalarının yapılması sonucunda, ülkemizin toryum rezervinin artacağı tahmin edilmektedir. Bulunan ve araştırılmakta olan toryum yatakları ile Türkiye'nin, dünyanın en büyük toryum rezervine sahip ülkelerden biri konumunda olduğu söylenebilir. Teknolojik sorunların çözülmesi şartıyla, Türkiye, nükleer enerji hammaddesi olan toryum açısından önemli bir potansiyele sahiptir.

Dünyada Toryum Ticareti

Monazit öncelikle nadir toprak element içeriği için üretilmiş ve üretilen yan ürün toryumunun sadece küçük bir kısmı tüketilmiştir. Hindistan monazitin önde gelen üreticisi konumundadır. Dünya genelinde toryum tüketiminin diğer maden ürünlerinin çoğuna kıyasla nispeten daha az olduğu görülmektedir. Dünyada, toryumun ticari kullanımları arasında katalizörler, yüksek sıcaklık seramikleri ve kaynak elektrotları yer almaktadır. Son yıllarda araştırma amaçlı alınan toryum fiyatları, yukarı doğru yönelme eğilimindedir. Toryum ticaretine bakıldığında; toplam dünya ithalatında en büyük alıcı %99,7’lik pay ile Çin’dir. Diğer alıcılar ise; Japonya, İspanya ve Rusya’dır.

Türkiye'nin Toryum Potansiyeli

Türkiye'nin toryum rezervlerini etkin bir şekilde kullanması, enerji alanında dışa bağımlılığı azaltabilir ve ekonomik büyümeye katkı sağlayabilir. Bu nedenle, toryumun enerji üretiminde kullanılması için gerekli teknolojik araştırmaların ve yatırımların yapılması büyük önem taşımaktadır.

Sonuç olarak, toryum, sahip olduğu avantajlar ve Türkiye'nin zengin rezervleri sayesinde, gelecekte enerji üretiminde önemli bir alternatif olabilir. Bu potansiyelin değerlendirilmesi, enerji güvenliği ve sürdürülebilir kalkınma hedefleri doğrultusunda stratejik bir adım olacaktır.