Tunceli, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer alan ve Yukarı Fırat Bölümü'nde konumlanan bir ildir. Kuzeyde ve batıda Munzur Dağları, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde ise Keban Baraj Gölü ile çevrili olan Tunceli, zengin tarihi geçmişi ve kendine özgü coğrafi yapısıyla dikkat çeker. Kalkolitik Çağ’dan itibaren yerleşime sahne olan bölge, tarih boyunca Hititler, Urartular, Persler, Romalılar, Bizanslılar, Selçuklular, Akkoyunlular ve Osmanlılar gibi birçok medeniyetin egemenliği altına girmiştir. Cumhuriyet döneminde, 25 Aralık 1935'te Dersim olan adı Tunceli olarak değiştirilmiş ve 30 Aralık 1946'da il merkezi bugünkü yerine taşınmıştır. Coğrafi yapısı nedeniyle sert karasal iklimin hâkim olduğu Tunceli, özellikle Munzur Vadisi Milli Parkı ve tarihi kalelere sahiptir.

^{Tunceli Şehir Merkezi}

Tarih

Tunceli, Anadolu’nun en eski yerleşim alanlarından biri olup Kalkolitik Çağ’a (M.Ö. 5500-3500) kadar uzanan bir geçmişe sahiptir. Çemişgezek ilçesinin güneyinde, Keban Baraj Gölü’nün suları altında kalan Pulur (Sakyol) Höyüğü'nde yapılan kazılar, bu dönemde bölgenin iskâna açık olduğunu ve burada kale görünümlü evler, ocaklar, dibekler, tunçtan yapılmış iğne ve kazma gibi madeni eşyaların kullanıldığını göstermektedir.

Yazılı tarih açısından, bölgeye dair en eski bilgiler M.Ö. 2200 yıllarına kadar gitmekte olup Tunceli o dönemde İşuva (Hurri-Mitanni Krallığı) adıyla anılmaktaydı. Hititler'in M.Ö. 1300’lerde bölgeye hâkim olduğu bilinmekte olup Hititlerin ardından Hurriler, Babiller ve Asurlular gibi medeniyetlerin yönetimine girmiştir. Urartular, M.Ö. 12. yüzyılda bölgeye egemen olmuş ve Mazgirt, Bağın ve Kaleköyü Kaleleri gibi yapılar inşa edilmiştir. Daha sonra Tunceli, M.Ö. 7. yüzyılda Medler, ardından Persler'in kontrolüne geçmiştir.

Bölge Roma İmparatorluğu ve Bizans tarafından yönetilmiş, bu süreçte Sasaniler ile Bizanslılar arasında el değiştirmiştir. 639 yılında Arapların fethiyle kısa süreliğine İslam hâkimiyetine giren bölge, 972 yılına kadar Bizans egemenliğinde kalmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı’nın ardından Anadolu Selçukluları, 1087 yılında Tunceli'yi fethederek bölgeyi Türk hâkimiyetine katmışlardır.

^{Pertek Kalesi}

Selçukluların ardından Mengücekler, İlhanlılar, Celayirliler, Timurlular, Karakoyunlular ve Akkoyunlular gibi devletlerin egemenliğine giren Tunceli, 1473 Otlukbeli Savaşı sonrasında Osmanlı topraklarına katılmıştır. Ancak Osmanlı döneminde, özellikle coğrafi yapısından dolayı tam anlamıyla merkezi otoritenin kontrolü altına girmemiş ve yerel aşiretlerin etkin olduğu bir bölge olarak kalmıştır. 19. yüzyılda Osmanlı yönetimi bölgeyi Dersim Livası olarak Erzurum'a bağlamış, daha sonra ise Mamuretülaziz (Elazığ) vilayetine dahil etmiştir.

Cumhuriyetin ilanıyla birlikte, 25 Aralık 1935 tarihinde çıkarılan 2884 sayılı kanunla Dersim adı Tunceli olarak değiştirilmiş ve yeni bir il olarak teşkil edilmiştir. Başlangıçta Elazığ geçici il merkezi olarak kullanılmış ancak 30 Aralık 1946’da bugünkü il merkezi olan Kalan kasabasına taşınmıştır.

Coğrafya

Tunceli, Türkiye’nin Doğu Anadolu Bölgesi’nde, Yukarı Fırat Bölümü’nde yer almakta olup, kuzeyde ve batıda Munzur Dağları, doğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Toplam yüzölçümü 7.583 km² olan Tunceli, büyük ölçüde engebeli ve dağlık bir araziye sahiptir.

Bölgeyi şekillendiren en önemli coğrafi unsurlar arasında Munzur, Mercan ve Bağırpaşa Dağları bulunmaktadır. Bu dağ sıraları, ortalama 3000 metreyi aşan yükseklikleri ile bölgenin iklimini ve ulaşımını doğrudan etkilemektedir. Akbaba Tepesi (3463 m), Munzur Dağları’nın en yüksek noktasıdır.

Tunceli’nin platoları arasında Mercan Yaylası ve Kepir Yaylası öne çıkmaktadır. Ovacık ilçesi çevresindeki Yeşilyazı Ovası ve Zeranik Ovası ise bölgedeki başlıca düz alanları oluşturmaktadır.

Bölge, zengin su kaynaklarına sahiptir. En önemli akarsuları Munzur Suyu, Pülümür Çayı, Peri Suyu ve Mercan Deresi olup bu sular Fırat Nehri’ne bağlanmaktadır. İl sınırları içinde büyük doğal göller bulunmamakla birlikte, dağlık alanlarda Karagöl, Koçgölü, Mercan Gölleri ve Katır Gölleri gibi küçük buzul gölleri mevcuttur. Ayrıca, Keban Baraj Gölü’nün güneyde oluşturduğu su kütlesi, ilin güney sınırlarını belirlemektedir.

Tunceli sert karasal iklimin etkisi altında olup yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır. Bölgede kış aylarında sıcaklık -20°C’ye kadar düşebilirken yaz aylarında 35-40°C'yi bulabilmektedir.

Tunceli, ulaşım açısından Elazığ, Erzincan ve Bingöl illeri ile bağlantılı olup en yakın havaalanı yaklaşık 120 km uzaklıktaki Elazığ Havalimanı’dır. Bölgenin iç ulaşımı kuzey-güney doğrultusunda uzanan Erzincan-Tunceli-Elazığ karayolu ile sağlanmaktadır. Keban Baraj Gölü nedeniyle Pertek ve Çemişgezek ilçelerinin Elazığ bağlantısı feribotlarla yapılmaktadır.

^{Munzur Vadisi}

Bu coğrafi yapısı nedeniyle Tunceli, Munzur Vadisi Milli Parkı gibi doğal alanları, biyolojik çeşitliliği ve yaban hayatı ile dikkat çekmektedir. Özellikle Munzur Suyu’nda yaşayan kırmızı benekli alabalık, dağ keçileri, boz ayılar, vaşaklar ve kartallar bölgenin özgün ekosistemini oluşturmaktadır.

Nüfus

Tunceli, 2023 yılı itibarıyla 86.612 nüfusa sahiptir. İlçelere göre nüfus dağılımı şu şekildedir:

• Merkez: 41.360
• Pertek: 10.975
• Çemişgezek: 7.676
• Mazgirt: 7.359
• Ovacık: 6.889
• Hozat: 5.459
• Pülümür: 3.762
• Nazımiye: 3.132

Tunceli, Türkiye genelinde nüfus yoğunluğu en düşük illerden biri olup kilometrekareye yaklaşık 12 kişi düşmektedir. Nüfusun önemli bir kısmı il merkezi ve Pertek, Çemişgezek, Mazgirt gibi ilçelerde yoğunlaşırken kırsal kesimde nüfus daha seyrek dağılmıştır. Özellikle mevsimsel göçler ve ekonomik koşullar nedeniyle nüfusun büyük bir kısmı başta İstanbul, İzmir ve Ankara olmak üzere batı illerine göç etmektedir.

Ekonomi

Tunceli’nin ekonomisi büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Sanayi faaliyetleri oldukça sınırlıdır ve ilin ekonomik yapısında kamu harcamaları önemli bir yer tutmaktadır. Tarımsal faaliyetler arasında tahıl üretimi, meyvecilik ve arıcılık öne çıkmaktadır. Özellikle bal üretimi, Tunceli’nin ekonomik faaliyetleri içinde önemli bir yer tutmakta olup Munzur Vadisi ve çevresinde yapılan organik bal üretimi bölge halkı için bir geçim kaynağıdır.

Hayvancılık, Tunceli’nin geleneksel ekonomik faaliyetlerinden biridir. Özellikle küçükbaş hayvancılık yaygın olup koyun ve kıl keçisi yetiştiriciliği ön plandadır. Büyükbaş hayvancılık ise daha çok aile işletmeleri tarafından yapılmaktadır. Şavak aşiretine mensup göçer topluluklar, özellikle koyun yetiştiriciliğinde önemli bir rol oynamaktadır.

Tunceli’de sanayi gelişmemiş olup ilde büyük ölçekli sanayi tesisleri bulunmamaktadır. Küçük çaplı atölyeler, gıda işleme tesisleri ve yerel üretim yapan işletmeler mevcuttur. İlde ticaret büyük ölçüde tarım ve hayvancılığa dayalı olarak gelişmiştir.

Turizm

Tunceli, doğal güzellikleri, tarihi yapıları ve kültürel dokusuyla turizm potansiyeline sahip bir il olup özellikle doğa turizmi açısından öne çıkmaktadır. Munzur Vadisi Milli Parkı, ilin en önemli doğal alanlarından biri olup endemik bitki türleri, zengin yaban hayatı ve Munzur Suyu boyunca uzanan vadileriyle doğa yürüyüşleri, kampçılık ve fotoğrafçılık için ideal bir bölgedir.

Bunun yanı sıra Tunceli’de birçok tarihi yapı bulunmaktadır. Mazgirt Elti Hatun Camii ve Türbesi, Pertek Kalesi, Çemişgezek Kalesi ve Sungur Bey Camii gibi yapılar, ilin tarihi mirasını yansıtan önemli eserler arasındadır. Ayrıca, Ovacık ve Pülümür’de bulunan kaplıcalar da sağlık turizmi açısından dikkat çekmektedir.

Tunceli’de her yıl düzenlenen Munzur Kültür ve Doğa Festivali, ilin kültürel kimliğini yansıtan önemli etkinliklerden biridir. Bu festival, geleneksel müzik, halk oyunları ve çeşitli sanatsal etkinliklerle hem yerel halkın hem de ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir.

Son yıllarda, Tunceli’de doğa turizmini teşvik etmek amacıyla ekoturizm projeleri geliştirilmekte ve ilin doğal güzellikleri daha fazla ön plana çıkarılmaktadır. Özellikle doğa sporları, rafting ve dağcılık gibi etkinlikler, bölgenin turizm açısından daha fazla tanınmasına katkı sağlamaktadır.