Vietnam Savaşı, 20. yüzyılın en karmaşık ve yıkıcı çatışmalarından biri olarak değerlendirilmektedir. Sadece Asya kıtasını değil, küresel politikayı da etkilemiştir. 1955’te başlayan ve 1975’te sona eren savaş, Kuzey Vietnam’daki komünist güçlerle, Amerika Birleşik Devletleri (ABD) tarafından desteklenen Güney Vietnam hükûmeti arasında geçen uzun ve kanlı bir mücadele olmuştur. Soğuk Savaş'ın iki kutuplu dünyasında ideolojik, siyasi ve jeopolitik hesaplaşmanın sahnesine dönüşen Vietnam, dünya kamuoyunda derin bir iz bırakmıştır. ABD'nin “domino teorisi” çerçevesinde müdahil olduğu bu savaş, Amerikan toplumunu derinden sarsmış, Vietnam halkı içinse büyük bir insani trajediye dönüşmüştür.

^{Vietnam: Unutulan 50 Yıl İsimli Belgesel (Al Jazeera)}

Tarihî Arka Plan

Savaşın Nedenleri

Vietnam, 19. yüzyılın sonlarından itibaren Fransız sömürgesi hâline gelmişti. Fransız egemenliği, ülkenin siyasi, ekonomik ve toplumsal yapısını dönüştürdü. Bu süreçte Vietnam halkının bağımsızlık talebi giderek arttı. Ho Chi Minh önderliğinde kurulan Viet Minh hareketi, özellikle II. Dünya Savaşı'ndaki Japon işgali sırasında güç kazandı. 1945’te Ho Chi Minh, Vietnam Demokratik Cumhuriyeti’ni ilan etti ancak Fransa bu gelişmeyi tanımadı ve savaş, 1946’da yeniden başladı.

1954 yılında gerçekleşen Dien Bien Phu Muharebesi’nde, Viet Minh birlikleri Fransızları ağır bir yenilgiye uğrattı. Bu gelişme üzerine toplanan Cenevre Konferansı ile Vietnam, 17. paralel üzerinden geçici olarak ikiye ayrıldı: Kuzeyde Ho Chi Minh liderliğindeki komünist yönetim, güneyde ise Fransa ve ABD destekli bir rejim kuruldu. Seçimlerin iki yıl içinde yapılması kararlaştırılsa da bu seçimler asla gerçekleştirilmedi ve savaşın temelleri kalıcılaştı.^【1】 

ABD’nin Müdahil Oluşu ve Domino Teorisi

ABD’nin Vietnam’a olan ilgisi, Soğuk Savaş’ta komünizmin yayılmasını engelleme stratejisiyle şekillendi. Truman Doktrini çerçevesinde başlatılan bu strateji, Eisenhower döneminde Güneydoğu Asya’da komünist rejimlerin birbirini domino taşı gibi izleyeceği korkusuyla daha da sertleşti. ABD, Güney Vietnam’daki Ngo Dinh Diem rejimini ekonomik ve askerî olarak destekledi. Kennedy döneminde askerî danışman sayısı binleri bulurken Johnson yönetimi döneminde Tonkin Körfezi Olayı sonrası ABD savaşa fiilen müdahil oldu. ^【2】 

Savaşın Seyri

Tonkin Körfezi Olayı ve Rolling Thunder Operasyonu

1964’te ABD donanmasına ait USS Maddox gemisinin Kuzey Vietnam tarafından saldırıya uğradığı iddiası, Johnson yönetimi için savaş yetkisi elde etmenin bahanesi oldu. Kongre, Tonkin Körfezi Kararı ile Başkan’a savaş yetkisi verdi. Bu olay sonrasında “Rolling Thunder” adı verilen yoğun hava bombardımanları başladı. ABD kısa sürede 500 binin üzerinde askeri Vietnam’a konuşlandırdı.^【3】 

Yeni Yıl (Tet) Saldırısı ve Kamuoyunda Dönüşüm

1968 yılında Vietkong ve Kuzey Vietnam birlikleri, Vietnam Yeni Yılı (Tet) sırasında beklenmedik bir saldırı gerçekleştirdi. Saldırı kısa vadede askerî başarısızlıkla sonuçlandıysa da Amerikan kamuoyunda savaşın kazanılamayacağı algısını oluşturdu. Bu olay, Başkan Johnson’un aday olmayacağını açıklamasına, müzakerelere başlanmasına ve Amerikan toplumunda savaşa yönelik büyük bir kırılmaya neden oldu.^【4】 

Paris Barış Görüşmeleri ve Savaşın Sonu

1969’da göreve gelen Nixon yönetimi, “Vietnamlaştırma” politikası ile Amerikan askerlerinin aşamalı çekilmesini ve Güney Vietnam’ın kendi savunmasını üstlenmesini hedefledi. 1973’te Paris Barış Anlaşması imzalandı. Ancak anlaşmadan iki yıl sonra, 1975’te Kuzey Vietnam, başkent Saygon’u ele geçirdi. Böylece Vietnam tek çatı altında komünist bir yönetimle birleşmiş oldu.^【5】 

Dünya Kamuoyu ve Algı Yönetimi

Hollywood ve Propaganda

Savaşın kültürel cephesinde, özellikle Hollywood sineması önemli bir rol oynadı. İlk dönemde yapılan “The Green Berets” (1968) gibi filmler savaşın haklılığını ve ABD askerinin kahramanlığını vurgularken, savaş ilerledikçe bu anlatı değişmeye başladı. 1979 yapımı “Apocalypse Now” ve sonrasında gelen Rambo serisi, hem savaşın travmasını hem de ABD'nin itibarını yeniden inşa etme çabasını yansıttı.^【6】 Rambo gibi filmler kaybedilmiş bir savaşın halk nezdinde zafer gibi algılanmasını sağlamaya yönelik birer algı yönetimi aracına dönüştürüldü.^【7】 

Küresel Protestolar ve Medyanın Rolü

Vietnam Savaşı, tarihte ilk kez televizyonlar aracılığıyla “canlı” izlenebilen bir savaş oldu. Napalm saldırıları, My Lai Katliamı, kimyasal silahlar gibi unsurlar kamuoyunda büyük tepki topladı. ABD’de, Avrupa’da ve hatta Türkiye’de kitlesel protestolar gerçekleşti. Gençlik hareketleri, üniversiteler, işçi sendikaları gibi toplumsal aktörler savaşa karşı birleşti.^【8】 

Savaşın Taraflara ve Dünyaya Etkileri

ABD Açısından Sonuçlar

ABD, Vietnam’da 58 binden fazla asker kaybetti, yüz milyarlarca dolar harcadı ve sonunda askerî olarak başarısız oldu. Amerikan kamuoyunda hükûmete güven kayboldu. “Vietnam Sendromu” olarak adlandırılan travmatik psikolojik etki, sonraki dış müdahaleleri zorlaştırdı. Ayrıca ABD’de savaş karşıtı kültür medya, sanat ve akademide uzun süre etkili oldu.^【9】 

Vietnam'a ve Bölgeye Etkileri

Savaş sonrası birleşen Vietnam, sosyalist bir yapı kurmaya çalışsa da uzun yıllar boyunca ekonomik olarak zorlandı. Yaklaşık 2 milyon insan hayatını kaybetti. Tahminen 12 milyon Vietnamlı mülteci olarak ülkesinden ayrılmak zorunda kaldı. ^【10】  Altyapı harap oldu ve kimyasal silahların çevresel etkisi nesiller boyunca sürdü. Laos ve Kamboçya gibi komşu ülkeler de çatışmalardan olumsuz etkilendi.

Türkiye’de Savaşın Yansımaları

Türk-Amerikan İlişkileri ve Bağımlılık Tartışmaları

Türkiye, NATO üyesi ve Batı bloğunun parçası olarak ABD’ye destek vermekteydi. Ancak Kıbrıs Sorunu (1964-1974) gibi krizler, ilişkilerde gerilim yaratmış ve Türk kamuoyunda Amerikan karşıtlığını artırmıştı.¹⁰Türkiye’nin savaş sürecindeki konumu, ABD ile olan stratejik ortaklığı bağlamında gelişti.

Türk basını savaşın ilk yıllarında ABD yanlısı bir yayın çizgisi izlerken 1964 Johnson Mektubu sonrası bu tutum değişmeye başladı ve savaşa eleştirel yaklaşan yorumlar öne çıktı. Özellikle 1970’lerden itibaren antiemperyalist bir söylem hakim oldu, sol yayın organları savaşı ABD’nin işgali olarak değerlendirdi.^【11】 

Vietnam Savaşı, 20. yüzyılın uluslararası ilişkiler dinamiklerini ve küresel güç dengelerini şekillendiren kritik bir olay olarak tarihe geçti. Savaş, ABD'nin küresel liderlik iddiasının sorgulanmasına yol açtı, kamuoyunun ve medyanın dış politika üzerindeki etkisinin belirleyici bir unsur hâline gelmesini sağladı. Vietnam halkı açısından ise savaş, ağır insani ve maddi yıkımlar neticesinde kazanılan bir bağımsızlık mücadelesi olarak anlam kazandı.